کشف ثروت 1000 تُنی نقره در خاک ایران
در حالی که تمرکز معادن ایران عمدتاً بر استخراج طلا، مس، سرب و روی بوده، نقره به‌عنوان محصولی جانبی و کم‌سر و صدا در حال تبدیل‌شدن به یکی از دارایی‌های بالقوه معدنی کشور است؛ گنجی خاک‌خورده که اقتصاد ایران هنوز به‌درستی آن را درک نکرده است.
نقره یکی از فلزات گران‌بهای جهان است که به دلیل ویژگی‌هایی چون رسانایی بالا، قابلیت آلیاژ شدن، کاربردهای صنعتی و همچنین ارزش زینتی و سرمایه‌ای، از اهمیت بالایی برخوردار است.
در ایران، نقره به‌طور عمده به‌عنوان محصول جانبی از معادن طلا، مس، سرب و روی استخراج می‌شود و با وجود آنکه تمرکز اصلی در این معادن روی فلزات اصلی است، اما نقره نیز سهمی قابل‌توجه در تولیدات جانبی دارد.
منابع و ذخایر نقره در ایران
طبق اطلاعات موجود تا خرداد 1404، نقره از چندین معدن بزرگ و متوسط در ایران استخراج می‌شود که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از معدن نخلک (اصفهان) با قدمتی بیش از 2500 سال که یکی از قدیمی‌ترین معادن نقره در جهان به‌شمار می‌رود. اگرچه در حال حاضر میزان استخراج آن محدود است، اما نقش تاریخی آن در توسعه صنعت فلزات گران‌بها در ایران بسیار پررنگ است.
دومی معدن انگوران (زنجان) یکی از بزرگ‌ترین معادن سرب و روی کشور است که به‌طور جانبی سالانه مقادیر قابل‌توجهی نقره نیز از آن به‌دست می‌آید. تخمین زده می‌شود که تنها در سال 1402، بیش از 5 تن نقره از این معدن استحصال شده است.
سومین معدن بزرگ،معدن سونگون (آذربایجان شرقی) با تمرکز بر استخراج مس است، اما به‌دلیل ماهیت کانی‌شناسی، نقره نیز در کنار طلا به‌عنوان محصول فرعی در فرآوری کنسانتره‌های مس بازیابی می‌شود.
معدن زرشوران (آذربایجان غربی) نیز بزرگ‌ترین معدن طلای ایران است که ذخایر نقره آن هم قابل‌توجه است. این معدن با فناوری‌های نوین فرآوری، امکان استحصال همزمان طلا و نقره را فراهم آورده و در سال‌های اخیر تولید نقره آن به بیش از 1.5 تن در سال رسیده است.
معدن موته (اصفهان)، زرمهر (خراسان رضوی)، رشم (سمنان) و لاطلا (کرمان) نیز معادن طلا هستند که نقره به‌عنوان محصول جانبی از آن‌ها استخراج می‌شود. این معادن در مجموع بین 300 تا 700 کیلوگرم نقره در سال تولید می‌کنند.
پتانسیل‌های کشف‌نشده
با توجه به زمین‌شناسی غنی ایران، به‌ویژه در نواحی زون‌های فلززایی مانند زون ارومیه - دختر و زون سنندج - سیرجان، پتانسیل بالایی برای کشف ذخایر نقره به‌ویژه در قالب کانسارهای طلا - نقره، مس - نقره و سرب - روی - نقره وجود دارد. طبق برآوردهای سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور بیش از 1000 تن نقره در قالب ذخایر «احتمالی» و «مخفی» در مناطق مختلف ایران وجود دارد که هنوز به‌صورت رسمی ثبت نشده‌اند.
مناطقی مانند جنوب کرمان، شمال غرب آذربایجان، و مناطق مرزی سیستان و بلوچستان دارای نشانه‌هایی از کانسارهای نقره‌دار هستند که نیاز به سرمایه‌گذاری در اکتشاف و فناوری پیشرفته دارند.
نقش نقره در اقتصاد ایران
در حال حاضر، نقره در مقایسه با دیگر فلزات گران‌بها مانند طلا و مس، نقش اقتصادی مستقیم محدودی در اقتصاد کلان ایران دارد. عمده دلایل این موضوع یکی محصول جانبی بودن نقره است به‌دلیل آنکه نقره عمدتاً در معادن دیگر فلزات به‌دست می‌آید، سهم آن در برنامه‌ریزی‌های معدنی و سیاست‌گذاری‌های کلان کمتر است.
دومین دلیل هم کمبود واحدهای فرآوری اختصاصی نقره است، زیرا فرآوری نقره نیاز به فناوری‌های خاص دارد که در بسیاری از معادن کشور هنوز پیاده‌سازی نشده‌اند یا در مرحله پایلوت هستند.
بازار صادراتی محدود نیز از جمله عوامل محدود شدن نقش نقره در اقتصاد ایران است، زیرا برخلاف طلا که صادرات آن تحت نظارت ویژه و با ارزش افزوده بالا صورت می‌گیرد، نقره صادرات نسبتاً محدودی دارد و عمدتاً برای مصارف صنعتی داخلی (صنایع الکترونیک، آینه‌سازی، جواهرسازی) مصرف می‌شود.
با این حال، در چند سال اخیر (1400 تا 1403)، با رشد قیمت جهانی نقره و افزایش نیاز صنایع داخلی، سهم نقره در اقتصاد معدنی ایران روندی صعودی داشته و برخی سرمایه‌گذاران خصوصی در حال راه‌اندازی پروژه‌های فرآوری اختصاصی نقره هستند.
در نمودار بالا، می‌بینید که قیمت جهانی نقره از سال 1398 تا 1403 با روندی نوسانی اما صعودی مواجه بوده است. اوج آن در سال 1403 با میانگین حدود 28.3 دلار به ازای هر اونس ثبت شده است.
تولید نقره در ایران نیز همگام با توسعه معادن و بهبود فناوری‌های فرآوری، به‌طور پیوسته افزایش یافته و از 4.5 تن در 1398 به حدود 7.4 تن در سال 1404 رسیده است.
این رشد، پتانسیل اقتصادی نقره را در کنار طلا و مس در ایران برجسته‌تر کرده است و در صورت سرمایه‌گذاری هدفمند در فرآوری و صادرات، می‌تواند به یکی از فلزات درآمدزا برای کشور تبدیل شود.
ایران با دارا بودن پتانسیل‌های زمین‌شناسی غنی و سابقه استخراج نقره به‌ویژه در معادن نخلک، انگوران، زرشوران و سونگون، یکی از کشورهای دارای ظرفیت قابل‌توجه در تولید نقره به‌شمار می‌رود.
با وجود آنکه نقره تاکنون نقش پررنگی در اقتصاد معدنی ایران نداشته، اما با توسعه فناوری‌های استخراج و فرآوری، سرمایه‌گذاری در اکتشافات جدید، و ایجاد زیرساخت‌های صادراتی، می‌توان انتظار داشت که طی یک دهه آینده نقره به یکی از عناصر استراتژیک در اقتصاد معادن ایران بدل شود.
