کم‌توجهی دولت به صنعت فضایی / سرعت پیشرفت‌ها کاهش می‌یابد؟
دولت جدید اگرچه توانسته است چند پرتاب موفق فضایی انجام دهد، اما عدم تشکیل جلسه شورای عالی فضایی و کاهش تمرکز وزارت ارتباطات بر این حوزه، چالش‌هایی را پیش روی توسعه‌های راهبردی قرار داده است.
به گزارش خبرنگار فضا و نجوم خبرگزاری تسنیم، با گذشت نزدیک به پنج ماه از آغاز به کار دولت چهاردهم به ریاست مسعود پزشکیان و نزدیک شدن به روز فناوری فضایی که سالگرد پیوستن جمهوری اسلامی ایران به باشگاه کشورهای صاحب فناوری فضایی است، تحلیل عملکرد این دولت در این حوزه یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که نیاز به بررسی دارد.
اگرچه دولت جدید توانسته است چند پرتاب موفق فضایی انجام دهد، اما عدم تشکیل جلسه شورای عالی فضایی و کاهش تمرکز وزارت ارتباطات بر این حوزه، چالش‌هایی را پیش روی توسعه‌های راهبردی قرار داده است. در این گزارش، تلاش می‌شود تا ابعاد مختلف این موضوع بررسی و تحلیل شود.
پرتاب‌های موفق در دولت چهاردهم
یکی از نقاط قوت دولت چهاردهم، تداوم تلاش‌ها در زمینه پرتاب‌های فضایی بوده است. از زمان آغاز به کار این دولت، سه پرتاب موفق به شرح زیر انجام شده است:
ماهواره چمران 1 - تاریخ پرتاب: 24 شهریور
این ماهواره با موفقیت به مدار مورد نظر رسید و توانست داده‌های اولیه خود را ارسال کند. ماموریت اصلی این ماهواره تحقیقاتی و اثبات فناوری در حوزه اصلاح، انتقال و مانور مداری بود.
ماهواره‌های کوثر و هدهد - تاریخ پرتاب: 15 آبان
این دو ماهواره با حمایت سازمان فضایی ایران و توسط بخش خصوصی دانش‌بنیان ساخته شدند و در حوزه سنجش از دور و مخابرات باند باریک به کار گرفته می‌شوند.
بلوک انتقال مداری سامان 1 و ماهواره فخر 1 - تاریخ پرتاب: 16 آذر
بلوک انتقال مداری سامان 1، نشان‌دهنده گام مهمی در افزایش توانمندی‌های ایران در ارسال ماهواره به مدارهای بالاتر است. ماهواره فخر 1 نیز به منظور ارائه خدمات مخابراتی طراحی شده است.
هر چند این ماهواره‌ها، با توجه به زمان لازم برای رسیدن به مرحله پرتاب، قاعدتا حاصل تلاش و پیگیری‌های دولت سیزدهم بوده ولی پرتاب آنها نشان می‌دهد که دولت چهاردهم تلاش کرده است تا تداوم برنامه‌های فضایی را حفظ کند. با این حال، نبود هماهنگی کلان و عدم تشکیل جلسات شورای عالی فضایی می‌تواند روند رشد صنعت فضایی را با چالش مواجه کند.
چرا شورای عالی فضایی در دولت چهاردهم تشکیل نشده است؟
یکی از سوالات مهمی که ذهن کارشناسان و فعالان حوزه فضایی را به خود مشغول کرده، عدم تشکیل جلسات شورای عالی فضایی است در حالی که در اوایل دولت سیزدهم و در آبان 1400 شورای عالی فضایی به ریاست شهید جمهور در محل وزارت ارتباطات تشکیل شد.
حسن سالاریه؛ رئیس سازمان فضایی ایران در پاسخ به سوال خبرگزاری تسنیم درباره این موضوع اظهار کرد: شورای عالی فضایی یکی از مهم‌ترین ارکان سیاستگذاری کلان در حوزه فضایی کشور است. این شورا که بالاترین مقام اجرایی کشور، یعنی رئیس‌جمهور، ریاست آن را برعهده دارد، وظیفه سیاستگذاری کلان و هماهنگی و برنامه‌ریزی بین دستگاه‌های مختلف را به عهده دارد.
به گفته وی، هماهنگی برای برگزاری جلسات شورا به دلیل فشردگی برنامه‌های ریاست‌جمهوری و تعدد نهادهای مرتبط، چالش‌هایی به همراه داشته است. با این حال، پیگیری‌های لازم انجام شده و انتظار می‌رود که این جلسات در آینده‌ای نزدیک برگزار شوند.
لطمه کاری به مدیریت فضایی ایران به‌دلیل "موازی‌کاری"کاهش تمرکز وزارت ارتباطات بر حوزه فضایی
علی‌رغم اهمیت استراتژیک صنعت فضایی، به نظر می‌رسد که توجه وزارت ارتباطات بیشتر معطوف به موضوعات دیگر از جمله فیلترینگ و شبکه‌های اجتماعی شده است. این در حالی است که ضرورت سیاستگذاری کلان در حوزه فضایی و اجرای برنامه‌های تدوین‌شده، از جمله نیازهای اساسی کشور در این برهه زمانی محسوب می‌شود. با این وجود، نباید اهمیت موضوع رفع فیلترینگ را نادیده گرفت؛ چرا که این مسئله نیز به‌طور مستقیم با حقوق شهروندی و توسعه ارتباطات کشور مرتبط است. این کاهش تمرکز را می‌توان در عدم واکنش و یا واکنش‌های ضعیف وزیر ارتباطات در خصوص پرتاب‌های اخیر مشاهده کرد.
موازی‌کاری در صنعت فضایی بین سازمان فضایی ایران و پژوهشگاه فضایی ایران
یکی دیگر از چالش‌های اساسی در صنعت فضایی کشور، مسئله موازی‌کاری در این حوزه است. هرچند به نظر می‌رسد تفکیک وظایف بین دستگاه‌های متولی انجام شده باشد ولی از نگاه بیرونی وجود چندین متولی برای مثال در حوزه ماهواره، موضوعی است که استفاده منطقی از منابع محدود را دچار خدشه می‌کند. البته قابل درک است که از بین بردن موازی‌کاری‌ها در دستگاه‌ها و وزارتخانه‌های مختلف کار ساده‌ای نبوده و نیازمند زمان است ولی طرح این سوال در خصوص سازمان فضایی ایران و پژوهشگاه فضایی ایران که ذیل یک وزارتخانه بوده منطقی است.
رئیس سازمان فضایی ایران در پاسخ به سوال خبرنگار تسنیم درباره این موضوع نیز گفت: پژوهشگاه فضایی ایران به عنوان بازوی فنی و اجرایی سازمان فضایی محسوب می‌شود و وظیفه اصلی آن، اجرای برنامه‌های تحقیق و توسعه صنعت فضایی ایران است. این پژوهشگاه تحت نظر وزارت ارتباطات فعالیت می‌کند و مجری برنامه‌های تحقیق و توسعه سازمان فضایی ایران است.
وی همچنین تأکید کرد که وجود نهادهای موازی می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند و تلاش‌هایی برای ایجاد هماهنگی و یکپارچگی در این زمینه در حال انجام است. سازمان برنامه و بودجه نیز به این مسئله ورود کرده و برنامه‌هایی برای اصلاح ساختارها تدوین شده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که طبق اساسنامه‌ها، این دو مجموعه بعد از بازگشت به وزارت ارتباطات در سال 1393، تاکنون مستقل و مشغول موازی‌کاری بوده‌اند به غیر از 3 سال اخیر که از لحاظ برنامه‌ای تحت مدیریت واحد قرار داشته‌اند.
نگاه به آینده؛ ضرورت تشکیل شورای عالی فضایی
تشکیل شورای عالی فضایی، نه تنها می‌تواند به هماهنگی بین نهادهای مختلف کمک کند، بلکه به سیاستگذاری کلان و ایجاد راهبردهای منسجم در حوزه فضایی نیز منجر خواهد شد. ایران با توجه به توانمندی‌های علمی و فنی خود در این حوزه، می‌تواند به یکی از کشورهای پیشرو در عرصه فضایی تبدیل شود. با این حال، دستیابی به این هدف نیازمند تعهد جدی و برنامه‌ریزی دقیق است.
چالش اختصاص بودجه صنعت فضایی ایران
بودجه صنعت فضایی ایران هرچند در سال‌های اخیر رشدهایی را تجربه کرده، اما همچنان پاسخگوی تمامی نیازهای این بخش نیست. برای مثال، در سال 1403 بودجه بخش فضایی غیردفاعی کشور با رشد 12 درصدی به 5 هزار و 307 میلیارد تومان رسیده است. با این حال، تخصیص نامتوازن اعتبارات و کاهش بودجه برخی نهادهای کلیدی، از جمله سازمان فضایی ایران که با کاهش 80 درصدی مواجه شده، چالش‌هایی جدی را برای توسعه و اجرای پروژه‌های فضایی کشور ایجاد کرده است.
علاوه بر این، سهم کلی بخش فضایی از اعتبارات عمومی کشور بسیار اندک است و به 0.21 درصد محدود می‌شود. این در حالی است که افزایش درآمدهای حاصل از فعالیت‌های فضایی نشان‌دهنده ظرفیت بالای این حوزه برای رشد و توسعه است. با وجود تلاش‌های دولت برای افزایش بودجه، نیاز به برنامه‌ریزی دقیق‌تر و سرمایه‌گذاری‌های هدفمندتر برای تحقق اهداف بلندمدت فضایی کشور بیش از پیش احساس می‌شود.
صنعت فضایی ایران با وجود دستاوردهای قابل توجه، همچنان با چالش‌هایی مانند عدم تشکیل شورای عالی فضایی و موازی‌کاری بین نهادهای مختلف مواجه است. دولت چهاردهم باید با تقویت سیاستگذاری کلان و ایجاد هماهنگی بین نهادها و ارتقای جایگاه سازمان فضایی ایران، مسیر توسعه این صنعت استراتژیک را هموارتر کند. همچنین، توجه به موضوعات دیگر نباید از اهمیت صنعت فضایی بکاهد؛ چرا که این حوزه، یکی از عوامل کلیدی در افزایش اقتدار علمی و اقتصادی کشور به شمار می‌رود.