کم خونی ناشی از کمبود آهن را بشناسیم
تهران - ایرنا - تقریبا 40 درصد مردم دنیا مبتلا به میزانی از کمبود آهن هستند و کمبود آهن که به نام آنمی یا کم‌خونی ناشی از تولید گلبول‌های قرمز کوچک و کاهش سطح هموگلبین در گردش خون شناخته می‌شود، در واقع مرحله نهایی کمبود آهن و نشانگر نقطه نهایی محرومیت طولانی بدن از آهن است.
به گزارش گروه علم و آموزش ایرنا، متخصص تغذیه و رژیم درمانی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گفت: آنمی یا کم خونی با تولید گلبول های قرمز کوچک و کاهش سطح هموگلوبین در گردش شناخته می شود. این نوع کم خونی که با نام میکروسیتیک (میکروسیت به معنی سلولهای کوچک است، به دلیل کمبود مواد مغذی مورد نیاز در سنتز سلول های خونی، سلول ها کوچکتر از اندازه طبیعی ساخته می شوند) در واقع مرحله نهایی کمبود آهن است و نشانگر نقطه نهایی محرومیت طولانی از آهن است.
دکتر گلبن سهراب در مورد مهمترین علت های ایجاد کم خونی اظهار داشت: علل اصلی ایجاد کننده کمبود آهن در بدن متعدد است که از جمله آن می توان به دریافت ناکافی آهن از طریق رژیم غذایی نامناسب، جذب ناکافی آهن ناشی از اسهال، کاهش ترشح اسید معده، بیماری های روده ای از جمله سلیاک (حساسیت پرزهای روده به پروتئین گندم، جو و چاودار که باعث سوء جذب می شود)، گاستریت آتروفیک (التهاب معده که باعث تحلیل رفتن سلول های ترشح کننده اسید معده می شود)، گاستروکتومی (برداشتن معده از طریق جراحی) کلی یا جزیی و تداخل داروها اشاره کرد. وی افزود: افزایش نیاز بدن به آهن برای افزایش حجم خون در دوران رشد، شیرخواری، کودکی و نوجوانی و دوران بارداری، افزایش میزان دفع آهن در اثر خونریزی های زیاد قاعدگی، خونریزی از زخم، واریس های مری، کولیت اولسراتیو (التهاب روده بزرگ که همراه با زخم باشد)، کرم های انگلی یا بیماری های بدخیم، اختلال در رهاسازی آهن از ذخایر آهن به داخل خون و نقصان در استفاده از آهن بر اثر التهاب مزمن یا سایر اختلالات مزمن به جز موارد استثناء از دیگر علل بروز کم خونی است. عضو هیات علمی دانشگاه با بیان این که خونریزی های خیلی زیاد قاعدگی، می توانند باعث کم خونی فقر آهن در زنان شود، ادامه داد: متاسفانه بسیاری از زنان از تاثیر این خونریزی ها آگاه نیستند. کم خونی فقر آهن در مردان در نتیجه خونریزی رخ می دهد.
علامت های کم‌خونی متخصص تغذیه و رژیم درمانی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گفت: کاهش توان کار و تحمل ورزش از نشانه های کم خونی است. از آنجا که کم خونی آخرین تظاهر کمبود مزمن و طولانی مدت آهن است، علایم زود هنگام دیگری نشان دهنده اختلال در کارکرد سیستم های مختلف بدن است، به عنوان مثال، کاهش توان کار و تحمل ورزش، انعکاس دهنده عملکرد ناکافی ماهیچه هاست.
سهراب تظاهرات عصبی کم خونی شامل تغییرات رفتاری مثل خستگی، بی اشتهایی، پیکا (تمایل به مصرف مواد غیر خوراکی مانند گچ و خاک و...) و ویار به خصوص یخ خوری است، همچنین تکامل غیرطبیعی ذهنی در کودکان حکایت از وجود کمبود آهن است قبل از اینکه کم خونی آشکارا پیشرفت کند. وی تاکید کرد: از جمله علایم دیگر کمبود اولیه آهن کاهش قدرت ایمنی و بروز عفونت های مکرر است. با پیشرفت کم خونی فقر آهن، اشکال در ساختمان و عملکرد بافت های پوششی به خصوص زبان، ناخن ها، دهان و معده بروز می کند. ممکن است پوست زرد کم رنگ شود و درون پلک پایین به جای قرمز صورتی باشد. تغییرات دهانی شامل: تحلیل رفتن نوک زبان، سوختگی، قرمزی و در موارد شدید ظاهر زبان براق، کاملا مسطح و مومی، التهاب گوشه های دهان و اشکال در بلع نیز ممکن است رخ دهد. همچنین نازکی و صاف شدن سطح ناخن ها که در نهایت منجر به ناخن های قاشقی شکل می شود.
نارسایی قلبی نتیجه فقرآهن درمان نشده متخصص تغذیه و رژیم درمانی تصریح کرد: کم خونی فقر آهن پیشرونده و درمان نشده به تغییرات قلبی عروقی و تنفسی منجر می شود که در نهایت ممکن است به نارسایی قلبی بینجامد. سهراب گفت: درمان باید اصولا بر مبنای بیماری یا علت اصلی که منجر به کم خونی شده است متمرکز شود. هدف اصلی درمان کم خونی فقر آهن، تجدید ذخایر آهن در بدن است. بنابراین درمان اصلی کم خونی فقر آهن، تجویز خوراکی آهن به شکل فروس (آهن دو ظرفیتی که جذب بهتری دارد) است. وی عنوان کرد: اگرچه بدن هر دو شکل آهن (سه ظرفیتی و فروس) را مصرف می کند، اما شکل فروس در روده بهتر جذب می شود. آهن در دستگاه گوارش تحت تاثیر موادی مانند فیتات (در نانهای سبوس دار که خوب تخمیر نشده اند می تواند مانع جذب آهن شود) واگزالات (در گروه سبزیها وجود دارد)، فسفات و کلسیم (عناصر دو ظرفیتی مهار کننده های جذب آهن) قرار می گیرد و به این شکل، جذب آن از روده کاهش می یابد.
دریافت مکمل آهن چه زمانی مناسب تر است به گزارش دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، این متخصص تغذیه تاکید کرد: آهن با معده خالی بهتر جذب می شود، اما نکته اینجاست که ممکن است این روش موجب تحریک معده شود و در ادامه با عوارض جانبی گوارشی شامل تهوع، ناراحتی و درد شکم، احساس کشیدگی در ناحیه شکم، سوزش سردل، اسهال یا یبوست همراه شود. بنابراین در صورت بروز این عوارض، توصیه می شود که به جای مصرف آهن با معده خالی، با وعده غذایی مصرف شود، اما این کار قابلیت جذب آهن را به شدت کاهش می دهد. سهراب گفت: معمولا برای درمان کمبود آهن توصیه می شود مکمل آهن خوراکی به مدت سه ماه روزانه مصرف شود. اسید آسکوربیک یا ویتامین سی می تواند باعث افزایش جذب آهن شود که منابع عمده این ویتامین، میوه ها و سبزیجاتی مانند آلو، خربزه، ریواس، انبه، گلابی، طالبی، گل کلم، آب پرتقال، لیمو شیرین، سبزی ها، لیمو ترش، سیب و آناناس است. وی تاکید کرد: معمولا 2 تا 3 روز پس از تجویز مکمل آهن، افزایش تعداد گلبول های قرمز خون دیده می شود، اما افراد مبتلا به کم خونی فقر آهن، ممکن است بهبود عینی در خلق و خو و اشتها را زودتر گزارش دهند؛ بنابراین توصیه می شود مصرف مکمل آهن حتی در صورت رسیدن هموگلوبین به سطوح نرمال، به منظور اشباع ذخایر آهن در بدن به مدت چهار تا پنج ماه ادامه یابد. این متخصص تغذیه درباره مواردی که کم خونی با مکمل یاری آهن، اصلاح نمی شود، نیز گفت: پزشک می تواند از آهن به صورت تزریقی (آهن دکستران وریدی) برای جبران کم خونی و اشباع ذخایر بدن استفاده کند؛ چرا که با تجویز وریدی آهن، اشباع ذخایر آهن سریعتر اتفاق می افتد. این متخصص تغذیه و رژیم درمانی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی گفت: علاوه بر دریافت مکمل، دریافت منابع غذایی غنی از آهن توصیه می شود. جگر، قلوه، گوشت قرمز، میوه های خشک، نخود و لوبیاهای خشک، آجیل، سبزیجات برگ سبز، نان و غلات کامل غنی شده، غلات صبحانه در ردیف غذاهایی هستند که بیشترین محتوای آهن را دارند. بطور کلی آهن از نوع هِم که در گوشت، ماهی و ماکیان وجود دارد بهتر از آهن غیرهِم که عمدتا در تخم مرغ، غلات، سبزیجات و میوه ها وجود دارد، جذب می شود. سهراب افزود: استفاده از مهارکننده های جذب آهن از دیگر موارد است. این مواد در ترکیباتی مانند کربنات، اگزالات، فسفات و فیتات (موجود در نان های تخمیر نشده، غلات تصفیه نشده و لوبیای سویا) یافت می شوند. فاکتورهای موجود در فیبر سبزیجات ممکن است جذب آهن غیرهم را مهار کنند به این شکل که چای و قهوه در صورت مصرف همراه وعده غذایی، می توانند جذب آهن به ویژه آهن غیرهِم را تا 50 درصد کاهش دهند. وی در ادامه نسبت به مصرف بی رویه مکمل آهن بدون توجه به نتایج آزمایش خون هشدار داد و گفت: این موضوع می تواند باعث افزایش ذخایر آهن (فریتین) شود که درنهایت به افزایش التهاب در بدن منجر خواهد شد؛ بنابراین اضافه دریافت آهن می تواند روند واکنش های اکسیداتیو را که زمینه ساز سرطان است، تسریع کند. سهراب در ادامه با بیان این که برخی داروها از جمله آنتی اسیدها جذب آهن را کاهش می دهند، ادامه داد: قرص آهن می تواند اثر برخی داروها مانند آنتی بیوتیک های تتراسایکلین، پنی سیلامین و سیپرو فلوکساسین و داروهای ضد پارکینسون، متیل دوپا، لودوپا را کاهش دهند. بنابراین بین مصرف مکمل آهن با این داروها 2 ساعت فاصله بگذارید.