گذری بر زندگی استاد فرید جواهرکلام؛ مترجم کوشا
مبلغ نوشت: استاد فرید جواهر کلام از اساتید پرکار ترجمه در ایران بود که اولین ترجمه های وی در بیش از نیم قرن قبل به نام «دکتر جمیل و مسترهاید» و «مفهوم ساده روانکاوی» از فروید در ایران پرفروش شده بود.
به گزارش"مبلغ"- استاد فرید جواهر کلام از اساتید حوزه ترجمه در ایران روز 20 دیماه آسمانی شد. علی قنبریان دانش آموخته پسادکتری دانشگاه تهران در رشته فلسفه اخلاق در مورد احوال و آثار این استاد بزرگوار، مطلبی را برای مبلغ به رشته تحریر درآورده است که در ادامه می خوانید:
مقدمه
چند روز گذشته (19دی1402 شمسی) استاد فرید جواهرکلام (15اردیبهشت1304 تا 19دی1402 شمسی) نویسنده و مترجم کوشا، درگذشت. ایشان عشق و علاقه زیادی به علم و فرهنگ داشت و از طریق پژوهش و غالباً ترجمه، خدمات بسیاری انجام داد. غیراز چندماه پایان عمر، که به‌علت شکستگی استخوان بستری بود، هیچ‌گاه از کار و تلاش و تحقیق ملول و دل‌سرد نشد. در سال 1397 شمسی، برای گردآوری اطلاعات درباره خاندان شیخ عبدالحسین تهرانی، چندین‌بار به منزل استاد رفته و توفیق هم‌صحبتی ایشان را داشته‌ام. استاد، مشغول کار بود. دیدگانش کم‌سو و کم‌فروغ شده بود اما عزم و اراده و علاقه‌اش به نوشتن، شاداب. به میز کارش ذره‌بینی بزرگ متصل شده بود که به کمک آن متون انگلیسی و فرانسه را می‌خواند و ترجمه می‌کرد. در واقع هرچه که می‌نوشت، از خودش بود و تراوشات ذهنیش و مطلقاً از اینترنت و نرم‌افزار و سایت‌ها برای معادل‌یابی استفاده نمی‌کرد.
در ذیل به‌صورت گذرا به زندگانی ایشان و مرحوم پدرش (علی جواهرکلام) اشاره می‌شود. از ویژگی‌های پراهمیت این مقاله این است که بیشتر مطالب آن از مصاحبه‌ای که نگارنده (علی قنبریان) با استاد داشته است، تدوین و ساماندهی شده است. در هنگام مصاحبه کردن با استاد جواهرکلام به مطالب ارزشمند و قابل توجهی دست یافتم که در هیچ کتاب و نوشته‌ای نیست. برخی از گفته‌های استاد را که نمونه بارز تاریخ شفاهی است در این مقاله آورده‌ام و برخی را نیز به فضل و توفیق الهی در آینده منتشر خواهم کرد.
فرید جواهرالکلام و علی قنبریان (نویسنده مقاله)
تهران: شهر ری، امامزاده عبدالله 10/05/1397 شمسی
1. نسب‌شناسی
طبق بررسی‌های انجام‌شده، نسب ایشان به سه تن از علما و دانشمندان شیعه می‌رسد:
الف) شیخ عبدالحسین تهرانی معروف به شیخ‌العراقَین (متوفای 1286 قمری)؛
ب) شیخ محمدحسن نجفی معروف به صاحب جواهر (متوفای 1266 قمری)؛
پ) علامه سیدمحمدمهدی بحرالعلوم (متوفای 1212 قمری).
2. زندگی‌نامه و فعالیت‌های علمی‌فرهنگی علی جواهرکلام
علی جواهرالکلام نویسنده، مترجم، و روزنامه‌نگار مشهور معاصر، در سال 1274 خورشیدی در یک خانواده روحانی در جنوب شهر تهران و در محله پاچنار (ملک‌آباد) نزدیک مسجد و مدرسه شیخ عبدالحسین به دنیا آمد. وی یگانه فرزند شیخ محمدحسن و آغابیگم خانم کاشانی بود. وی از طرف پدر از نوادگان سه‌تن از دانشمندان است:
الف) شیخ عبدالحسین تهرانی معروف به شیخ‌العراقَین متوفای 1286 قمری. (علی جواهرالکلامی فرزند شیخ محمدحسن فرزند شیخ علی سراینده دیوان معراج محبت فرزند شیخ عبدالحسین تهرانی)
ب) شیخ محمدحسن نجفی صاحب کتاب ارزشمند جواهرالکلام متوفای 1266 قمری. به دلیل انتساب این خانواده به شیخ محمدحسن نجفی، نام خانوادگیشان جواهرالکلامی می‌باشد.
پ) علامه بحرالعلوم. شیخ محمدحسن نجفی (صاحب جواهر)، با دخترِ مرحوم سیدرضا بحرالعلوم ازدواج می‌کند و سیدرضا، فرزند علامه بحرالعلومِ معروف (سیدمهدی بحرالعلوم متوفای 1212 قمری) است. بنابراین، علی جواهرالکلامی از نوادگان علامه بحرالعلوم نیز می‌باشد.
ازآنجاکه جد مادری وی، شیخ محمدحسن نجفی صاحب کتاب مشهور جواهرالکلام بود، در نتیجه نام خانوادگی این دودمان هم جواهرالکلام گردید. علی جواهرالکلام در خردسالی، پدر و مادر خود را از دست داد. لاجرم در دامان مادربزرگش (دختر صاحب جواهر) حاجیه خانم خاتونالنساء معروف به بی‌بی، که در همان خانه مسکن داشت پرورش یافت (فرید جواهرالکلام، خاطرات علی جواهرالکلام، ص1). وی تحصیلات دانشگاهی را در رشته حقوق به پایان رساند. از آنجاکه در کالج آمریکایی دکتر جُردن تحصیل کرده بود به زبان انگلیسی تسلط کامل داشت. شایان ذکر است که نخستین معلم انگلیسی من بود. بهجز انگلیسی به زبانهای روسی و عربی نیز مسلط و با زبانهای ترکی و فرانسوی نیز آشنایی داشت. وی در مدرسه یکناز روسی در تهران و مدرسه عالی آمریکایی در تهران و مدارس قدیمه، تحصیل کرد.
مدتی را در مشاغل دیوانی گذراند و سپس همکاری با مطبوعات را آغاز کرد و تا سردبیری روزنامه اطلاعات پیش رفت. با مجله‌های «راه نو» و سپس «جهان نو» که حسین حجازی از سال‌های 1321 به بعد منتشر می‌کرد همکاری قلمی داشت. سخنرانی‌های او در رادیو و تلوزیون از برنامه‌های پُرطرفدار زمان خود به‌شمار می‌رفت.
خلاصه‌ای از مشاغل آزاد یا دولتی که تاکنون عهده‌دار آن‌ها بوده است:
_ عضو و مترجم زبان انگلیسی در وزارت مالیه؛
_ مدیر مدرسه دولتی ایرانیان در تفلیس و استامبول؛
_ عضو تعلیمات عالیه وزارت معارف؛
_ مترجم زبان روسی و انگلیسی اداره تثبیت نرخ غله تهران.
علی جواهرالکلام نویسندهای بود خوشقلم و مترجمی چیرهدست. بیش از 30 عنوان کتاب تألیف و ترجمه کرده است. معروف‌ترین آن‌ها تاریخ تمدن اسلام جرجی زیدان بود که برنده جایزه کتاب سال شد. از جمله تألیفات و ترجمه‌های جواهرالکلام باید از محمد رسول‌الله (زندگانی حضرت رسول ص) و انقلاب حیوانات جرج اوروِل نام برد (فرید جواهرالکلام، خاطرات علی جواهرالکلام).
برخی دیگر از آثار وی عبارت‌اند از:
_ زندهرود جلد اول. یگانه و نخستین کتاب در تاریخ و جغرافیای جلفای اصفهان به زبان فارسی؛
_ کتاب الشیعه تألیف عبدالعزیز جواهرالکلام در حالات وزرای شیعه؛
_ جلد ثانی زنده رود متمم جلد اول؛
_ اعتراف تولستوی ترجمه از روسی؛
_ تحریر المرآه قاسم امین از عربی؛
_ جلد سلاطین آثار الشیعه از عربی؛
_ ایران تألیف میس سایکس ترجمه از انگلیسی؛
_ سه مجلد تفسیر شیخ ابوالفتوح رازی (حسن ره‌آورد، ره‌آورد حسن: عکس‌ها و دست‌خطهایی از مشاهیر معاصر ایران، تهران، نشر مرکز پژوهش کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی).
استاد ایرج افشار در مجله «راهنمای کتاب»، شماره نوزدهم سال 1355، درباره علی جواهرالکلام گفته است:
من در محفل هفتگی «جهان نو» بود که با او آشنا شدم و از شیرینی گفتار او لذت می‌بردم و از حافظه پُردامنه‌اش در تعجب بودم. در لحن سخنش هم گیرایی خاصی بود که در نوشته‌هایش آنقدر مشهود نبود» (فرید جواهرالکلام، خاطرات علی جواهرالکلام، ص150؛ به نقل از مجله راهنمای کتاب نوشته ایرج افشار). وی دارای سه فرزند می‌باشد؛ به ترتیب سن عبارت‌اند از: فروغیه (دارای لیسانس مامایی)، شمس‌الدین (دارای دکتری حقوق از سوربن)، و فرید (نویسنده و مترجم، متولد 15/02/1304).
همسر علی جواهرالکلام، شمس‌الملوک بهرامی و نام مادر، شمس‌الملوک بدرالسماء است. شمس‌الملوک اهل تفرش بوده و نویسنده بود و برخی از کتاب‌هایش چاپ شده است. مقبره وی در شهر بازل سوئیس به‌همراه فرزندانش فروغیه و شمس‌الدین می‌باشد.
یکی از خویشاوندان استاد علی جواهرکلام (دخترعموی وی با نام طلعت جواهرکلام) در زندگی‌نامه خودنوشتی که منتشر کرده است، درباره فرید جواهرالکلامی و پدرش گوید:
«علی جواهرکلام مرد متدین و رحیمی بود اذیت او به موری نمی‌رسید. آقا سه اولاد دارد یکی فروغ جواهرکلام که در سوئیس زندگی می‌کند و دکتر است. یکی دیگر از آن‌ها به اسم دکتر شمس‌الدین است او هم در سوئیس زندگی می‌کند دیگری فرید جواهرکلام است که به راستی نویسنده و ارباب قلم است. اولاً بچه‌های مرحوم جواهرکلام را مثل اولاد خودم دوست دارم ولی فرید جواهرکلام به قول شیرازی‌ها تافته جدابافته است. بسیار خون‌گرم و دوست‌داشتنی است. من هم به او بیش از دوتای دیگر علاقه دارم. این آقا در مقابل دوست و دشمن تسلیم است عیناً مثل مرحوم پدرش کلمه نه بلد نیست. هرکسی به ایشان از قوم گرفته تا غریبه حاجتی داشته باشد خود را موظف می‌داند برآورده کند.» (طلعت جواهرکلام، دل‌آزرده، ص89_90)
منابع
- جواهرکلام، طلعت، دل‌آزرده، 1365، تهران، نشر جواهر، چ اول.
- جواهرالکلام، فرید، 1385، خاطرات علی جواهرالکلام، تهران، نشر آبی، چ دوم.
- قنبریان، علی، 1397، مصاحبه با استاد فرید جواهرکلام. (مصاحبه‌کننده: علی قنبریان)
[1]. زندگی‌نامه مورد تأیید استاد فرید جواهرکلام قرار گرفته است.