گزارشی از وضعیت آبی 30 شهر در ماه‌های گرم سال / تنش آبی در تابستان؟

صبح نو: هر روز که به فصل گرم سال نزدیک می‌شویم، هشدارها برای کمبود آب بیشتر می‌شود. رییس مرکز تحقیقات پژوهاب‌گستر گفته است: «30شهر در تنش آبی هستند که در صورت ادامه این شرایط در تابستان، تعداد این شهرها به 35شهر افزایش می‌یابد. باید 10درصد از مصارف آب بخش کشاورزی را بکاهیم.» خطرات و بلایای مرتبط با بحران آب مانند سیل و خشکسالی به‌دلیل تغییرات آب‌وهوایی در اغلب مناطق جهان رو به افزایش است و انتظار می‌رود تعداد افرادی که در جهان از تنش آبی رنج می‌برند، افزایش یابد. این چالش، با افزایش جمعیت و کاهش دسترسی به منابع، تشدید می‌شود و همین حالا هم تنها نیم‌درصد از منابع آبی زمین به‌عنوان آب شیرین، قابل استفاده و در دسترس است. با وجود افزایش این تهدیدها، خدمات پیش‌بینی و هشدار اولیه بلایای طبیعی هنوز در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، محدود و ناکافی است. جدا از شک و تردیدی که در تداوم بارندگی‌های اخیر وجود دارد، به‌واسطه تبعات کم‌بارانی شدید در سال آبی گذشته، فعلا شرایط آبی بسیاری از سدهای کشور نامساعد است و این موضوع در حوضه آبریز سدهای تهران در نیم‌قرن اخیر بی‌سابقه بوده است. طبق آنچه مسوولان آبی اعلام کردند، نباید تصور شود که بعد از چند روز بارندگی بی‌درنگ مشکل کم‌آبی استان تهران حل شده و دیگر نیازی به مدیریت مصرف نیست؛ چراکه کاهش ذخایر و منابع آبی در سال آبی گذشته بی‌سابقه بوده است و ما با این کاهش‌ها وارد سال آبی جدید شدیم. همچنین طبق اعلام مسوولان هواشناسی، اکنون با ناهنجاری مثبت دما در کشور مواجه هستیم؛ بدین معنا که دما در بسیاری از مناطق بیش‌ازحد معمول و طبیعی بوده و به‌طورکلی از ابتدای سال آبی جدید تاکنون، دمای متوسط کشور بیش از معمول بوده است. براساس گزارش‌های رسمی، میانگین دمای سالانه در کشور در 10سال اخیر تا دو درجه سانتی‌گراد بیشتر از متوسط 10ساله در پنج دهه قبل است. در بهار و زمستان سال گذشته دمای متوسط کشور حدود 2 تا 3درجه سانتی‌گراد بیش از میانگین بلندمدت بوده و در برخی مناطق مانند شمال‌غرب کشور، افزایش دما بین 3 تا 6درجه سانتی‌گراد بود. «هدایت فهمی»، رییس مرکز تحقیقات پژوهاب‌گستر اظهار داشت: در سال جاری نسبت به مدت 50ساله، 30درصد کاهش بارش داریم و فروردین‌ماه یکی از خشک‌ترین ماه‌های سال‌های گذشته بوده است؛ به‌طوری‌که تنها 6درصد بارش داشتیم که در مقایسه با سال قبل بیش از 80درصد بارش ها کاهش یافته و جمعیت روستایی کشور دچار تنش آبی شده است. 30شهر در تنش آبی هستند که در صورت ادامه این شرایط در تابستان، تعداد این شهرها به 35شهر افزایش می‌یابد. رییس مرکز تحقیقات پژوهاب‌گستر ادامه داد: از مرز بحران آب عبور کرده‌ایم و درحال مصرف 88درصد منابع آبی تجدیدناپذیر کشور هستیم. از کل منابع آبی کشور، 90درصد مصرف ناخالص در بخش کشاورزی، سه درصد بخش صنعت و هفت تا هشت درصد هم در بخش شرب کشور مصرف می‌شود. 15تن در هکتار فرسایش خاک داریم هدایت فهمی، رییس مرکز تحقیقات پژوهاب‌گستر در ادامه این برنامه اظهار داشت: ایران سابقه طولانی در خشکسالی و سیل دارد اما برنامه جامعی برای مدیریت امور نداریم و سیل می‌آید و می‌رود و تنها به زارعان خسارت ناشی از سیل داده می‌شود. وی افزود: 15تن در هکتار فرسایش خاک داریم و رکورددار فرسایش خاک هستیم؛ باید بتوانیم از فاضلاب تسویه‌شده برای صنایع استفاده کنیم و آب شرب و سالم را برای بخش کشاورزی استفاده کنیم و 10درصد از مصارف بخش کشاورزی کاهش دهیم و شاهد کاهش مصرف آب کشاورزی و توسعه کشت گلخانه‌ای باشیم. علاوه‌بر بخش کشاورزی، راندمان مصرف آب در بخش صنعت نیز فاجعه است و باید برای راندمان این بخش نیز اقدامات موثری انجام شود. در ادامه این برنامه، بازرگان، مشاور رییس نظام صنفی کشاورزی کشور گفت: کشاورزان حق‌آبه‌ای دارند و حق‌آبه آن‌ها به‌طور کامل تامین نمی شود. از طرفی شاهد خاموشی برق چاه‌های کشاورزی هستیم که این موضوع باعث افزایش مصرف آب در اراضی کشاورزی و وارد آمدن خسارت به کشاورزان می‌شود. در مدیریت منابع آب کشور باید بهره‌برداران محلی از‌جمله کشاورزان را نیز دخیل کرده و بدون توجه به این بخش نباید درباره مصرف آب تصمیم‌گیری شود. باید هرچه زودتر اقدام کرد «ابوطالب قزلسفلو»، مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوان‌داری سازمان جنگل‌ها نیز اظهار داشت: به‌دلیل شرایط گرمای هوا، افزایش تبخیر و تغییر اقلیم در صورت ادامه این روند در سال‌1405، دوبرابر مصرف فعلی در تهران به آب نیاز داریم. در‌حال‌حاضر بارش‌ها به جای داشتن پراکندگی لازم به‌صورت یکباره و رگباری نزول می‌کند به همین منظور نمی‌توان به‌درستی از این بارش‌ها استفاده و این منابع آب را ذخیره کرد. اقدامات آبخیزداری و آبخوان‌داری اما می‌تواند منجر به جلوگیری از فرسایش خاک و کاهش خسارت وارد شده به شهرها شود و میزان ذخیره آب در سفره‌های زیرزمینی نیز افزایش می‌یابد. در سال جدید نیز در سطح یک‌میلیون هکتار آبخیزداری و آبخوان‌داری وجود دارد که می‌تواند منجر به تغییر اثرات خشکسالی شده و به تولید آب در کشور کمک کرد.