گشتی در "راه ابریشمی" برای کشف راز نابودی صنعت دیرین ایرانیان

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، مجموعه مستند «راه ابریشمی» به تازگی روانه آنتن تلویزیون شده و از شبکه 4 سیما پخش می‌شود. محمدرضا رمزی کارگردان این مجموعه است. او در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم درباره این مستند سخن گفت.

رمزی با اشاره به سوژه این مستند گفت: این مستند روایتی از فرآیند و چگونگی شکل‌گیری تخم کرم ابریشم به پیله و نخ ابریشم و همچنین رنگ‌ریزی و بافته شدن آن در یک دار قالی است.

وی ادامه داد: جاده ابریشم در ایران آغاز ورود و توسعه پرورش کرم ابریشم در سواحل دریای خزر است و بافتن پارچه‌های ابریشمی مخصوصاً در خراسان، یزد و کرمان از اهمیت فوق العاده‌ای برخوردار بوده است. دستگاه‌های ریسندگی سنتی پارچه ابریشمی در مسیر همین جاده قرار می‌گرفتند. جاده مشهوری که مسیر آن از استان‌های گیلان، خراسان، اصفهان و قم عبور می‌کند.

کارگردان مجموعه مستند «راه ابریشمی» بیان کرد: این راه، از یکی از شهرهای استان گیلان یعنی لنگرود و شهر شلمان آغاز شده و به روستای بایگ در تربیت حیدریه خراسان می‌رسد؛ بعد از آن به کاشان و قم می‌رود و در راه برگشت نیز به خاستگاه کرم ابریشم به استان گیلان برمی‌گردد تا به دست زنان سخت‌کوش این سرزمین به پارچه ابریشمی تبدیل شود. از این رو می‌توان گفت صنعت ابریشم طی قرون متمادی، در مرتبه اول منابع ثروتی ایران به ویژه گیلان محسوب می‌شده است.

او درباره سابقه این صنعت در شمال ایران گفت: صنعت ابریشم در طی قرون متمادی، در مرتبه اول منابع ثروتی ایران به ویژه گیلان محسوب می‌شده است. از جمله مهمترین فعالیت کشاورزان گیلان، پرورش کرم ابریشم و غرس درختهای توت است. برهمین اساس، این محصول در قرون گذشته، یکی از مهمترین کالاهای صادراتی ایران و گیلان بوده است. جالب است بدانید ابریشم گیلان شهرت جهانی داشته، بطوری که تجار ابریشم از دورترین نقاط جهان برای تجارت به این سرزمین می‌آمدند.

این مستندساز با اشاره به افول این صنعت طی دهه‌های اخیر در کشورمان گفت: تولید ابریشم در تاریخ ایران همواره دستخوش تحولات سیاسی و اقتصادی بوده است. دوران شکوفایی آن در عصر صفوی و افول آن پس از دوران قاجار است. پس از این دوره است که دیگر نمی‌توان از آن به عنوان یک محصول در آمدزا استفاده کرد. عواملی نظیر سیاست‌های دولت‌ها، واردات بی‌رویه و همچنین استعمار کشورهای دیگر باعث می‌شود که کشاورزان دیگر میلی به تولید آن نداشته باشند؛ همین موضوع آن را به یک اقتصاد شکست خورده تبدیل می‌کند.

رمزی اضافه کرد: اکنون پس از گذشت بیش از یک قرن از رونق کارخانه‌های ابریشم‌کشی در گیلان، تقریبا تمام آن کارخانه‌ها ورشکسته و تعطیل شده‌اند. به دلیل مشکلات مختلف و سیاست‌های نادرست و تصمیم‌گیری های غلط دولت مردان و مدیران، دیگر رغبتی برای نوغانداری و تولید پیله ابریشم بین کشاورزان وجود ندارد و باعث شده که این صنعت در سرزمین مروارید سفید (پیله) در سراشیبی و نابودی قرار گیرد. این موضوع گریبانگیر استان‌های دیگر که در این عرصه فعال بودند، یعنی خراسان، اصفهان و قم نیز شده است.

کارگردان مستند «راه ابریشمی» با طرح یک پرسش گفت: سوال مهمی که تاکنون بی‌پاسخ مانده این است که چرا چنین محصولی که می‌تواند قطب اقتصاد یک قوم باشد این چنین دچار بحران می‌شود. مجموعه مستند راه ابریشمی به موضوع اهمیت ابریشم در ایران و گیلان نگاه دارد. هم‌چنین با نگاهی به از بین رفتن توتستان‌ها و تلمبارهای تولید کرم ابریشم در این منطقه، افول این صنعت در ایران مورد اشاره قرار می‌گیرد.

رمزی درباره قسمت‌های مختلف این مجموعه 10 قسمتی گفت: در گویش گیلکی به کرم ابریشم، «بی بی» می‌گویند و این نام ارزش و قداستی خاص بین روستاییان دارد؛ از این رو قسمت‌های برنامه نیز به همین عناوین نامیده شده است. در دو قسمت ابتدایی زیبایی‌های ابریشم را می‌بینیم؛ قسمت اول، «تولد بی بی» نام دارد و در قسمت دوم سراغ مرگ بی بی می‌رویم که در پیله خفه می‌شود. این اتفاق سبب تولدی دیگر می‌شود که در فیلم بدان پرداخته‌ایم. در قسمت سوم با عنوان «مرگ بی بی» نابودی نوغانداری در ایران روایت شده است و در قسمت چهارم نیز نابودی صنعت نساجی به ویژه در گیلان به نمایش درآمده است.

وی اضافه کرد: قسمت پنجم، ششم، هفتم و هشتم مروری بر تاریخچه جاده ابریشم داشته و در آنها به شهرهای کاشان به عنوان شهر رنگرزی و سفیدگری، قم به عنوان شهر تجارت و فرش ایرانی و دیگر مناطق در جاده ابریشم رفته‌ایم. قسمت نهم و دهم نیز با عنوان «تولدی دیگر» و «زندگی ادامه دارد» تلاش می‌کند تا روایتی از امید دوباره برای راه‌اندازی این صنعت در شمال ایران را به تصویر بکشد.

این کارگردان درباره فرم روایی این مستند گفت: این فیلم بر پایه تحقیقات به روایت تصاویر و مستندات همراه با نریشن پیش می‌رود. همچنین تاریخ باستانی ابریشم به شکل آرشیوی وگرافیک تصویری روایت می‌شود. مراحل مختلف تولید ابریشم و نوغان بخش دیگری از این مجموعه است و در کنار آن گزارش‌هایی مستند از مشکلات روستاییان در هر کدام از بخش‌ها نوغانداری، ریسندگی، رنگریزی، پارچه‌بافی، استفاده از موسیقی محلی بومی اقوام به همراه معرفی آیین و سنت بومی محلی مناطق به تصویر کشیده می‌شود.

براساس این گزارش، مجموعه مستند «راه ابریشمی» در 10 قسمت 25 دقیقه‌ای تولید است. اولین قسمت از آن شب گذشته 23 بهمن ماه از شبکه 4 سیما پخش شد که از اینجا می‌توانید آن را ببینید.

قسمت‌های بعدی نیز هرشب ساعت 20:35 روی آنتن می‌رود. ساعت 1 بامداد و 8:30 صبح روز بعد تکرار این مجموعه روی آنتن می‌رود.

عوامل تولید این مستند عبارتند از:

تهیه‌کننده، نویسنده و کارگردان: محمدرضا رمزی، کارشناس پژوهش: مسعود جنابی شلمانی، گفتار متن: حسین توسلی، دستیار تهیه: حسین گنجی‌مقدم، برنامه‌ریز و هماهنگی: مائده ملاحسنی.