29 بهمن، قیام مردم تبریز

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، زهرا درزلو؛ روز 29 بهمن 1356، قرار بود ساعت 10 صبح، انقلابیون در مسجد قیزیللی تبریز تجمع نمایند. پیش تر از طرف آیت الله قاضی و ده تن دیگر از روحانیون تبریز از انقلابیون برای شرکت در چنین مراسمی دعوت شده بود. همچنین در 25 بهمن آیت الله گلپایگانی و شریعتمداری نیز به همین مناسبت اعلامیه‌هایی صادر و این روز را عزای عمومی اعلام کرده بودند. در روز 29 بهمن، انقلابیون در مقابل مسجد جمع شده و اعلامیه‌ها را مطالعه می‌کردند. در این حین «سرگردحق‌شناس»، رئیس کلانتری بازار تبریز به همراه عده‌ای از مأموران سر می‌رسد و به تجمع کنندگان اعلام می‌کند که متفرق شوند، اما مردم توجهی به اخطارهای او نمی‌کنند.

خادم مسجد که قصد باز نمودن درب مسجد را بنا به دستور آیت‌الله قاضی طباطبایی داشت، توسط مأمورین از این کار منع می‌شود. تعدادی از جوانان انقلابی به طرف سرگرد حق‌شناس حرکت می‌کنند و از او می‌خواهند تا درب مسجد جهت برگزاری مراسم باز شود؛ اما او با این کار مخالفت می‌کند. در این حین یکی از انقلابیون به نام «محمد تجلا» با سرگرد حق‌شناس گلاویز می‌شود که حق‌شناس نیز با اسلحه کمری گلوله‌ای به سینه محمد تجلا که 22 سال داشت شلیک کرده و او را به قتل می‌رساند. تجمع کنندگان جنازه خون آلود تجلا را برداشته و به طرف خیابان‌ها به راه می‌افتند. کم‌کم در طول راه افراد بیشتری به صف راهپیمایان می‌پیوندند و حرکت معترضان آغاز می‌شود. این حرکت اعتراضی در وسعتی به طول 12 کیلومتر از دانشگاه آذرآبادگان در شرق تا ایستگاه راه‌آهن در غرب و در عرض 4 کیلومتر تا دو خیابان مانده به کنسولگری آمریکا گسترده شده بود.

یحیی لیقوانی رئیس ساواک تبریز که متوجه عادی نبودن اوضاع شهر شده و به گستردگی ناآرامی‌ها واقف گشته بود، بلافاصله با تهران تماس می‌گیرد و کسب تکلیف می‌کند. شاه که خبر ناآرامی‌های تبریز به او رسیده بود، در تماس با جمشید آموزگار دستور حفاظت از پمپ بنزین‌ها، کارخانه‌ها، ادارات دولتی و مقابله با معترضان را می‌دهد. شورای امنیتی استان تشکیل جلسه می‌دهد و تصمیم می‌گیرند از نیروهای ارتش و ژاندارمری استفاده کرده و یگان‌های نظامی در سطح شهر مستقر شوند و برای این که نشان بدهند در سرکوب جدیت دارند دستور استقرار دو دستگاه تانک چیفتن، دو دستگاه نفربر و یک دستگاه تانک اسکورپین را در سطح شهر می‌دهند.

در جریان این اعتراضات، برای نخستین بار پس از واقعه 15 خرداد 1342، ارتش برای کنترل وضعیت مستقیماً وارد درگیری‌ها شد. همچنین گفته می‌شود، در این تظاهرات برای نخستین بار شعار «مرگ بر شاه» سر داده شد. همچنین تصمیم گرفته می‌شود استاندار، سپهبد اسکندر آزموده با آیت‌الله قاضی تماس بگیرد و بگوید که مراسمی که صبح بر پا نشد، می‌شود بعدازظهر در مساجد مختلف برگزار شود، به شرطی که مردم به رعایت نظم و آرامش دعوت شوند. در شهر جمعیت معترضان، ساختمان حزب رستاخیز تبریز را تصرف می‌کنند و خودروها و ساختمان‌های دولتی را به آتش می‌کشند و بانک‌ها را متصرف و پول‌های آن‌ها را می‌سوزانند. دانشجویان دانشگاه نیز در این قیام حضور پیدا می‌کنند.

سرانجام ساعت 5 بعدازظهر، نیروهای نظامی بر شهر مسلط شدند. کنسول آمریکا در تبریز این یادداشت را به سفارت آمریکا در تهران مخابره کرد: «بیشتر تظاهرکنندگان را مردان جوان تشکیل می‌دهند و اهدافشان مظاهر جامعه غیر مذهبی از قبیل سینماها است. نیروهای اجتماعی و مذهبی به حالتی درآمده‌اند که کنترلشان آسان نیست. شاه با تعویض استاندار آذربایجان و تحت انضباط درآوردن ساواک و مقامات پلیس این استان به شورش‌های تبریز واکنش نشان دهد. با این حال چهل روز بعد، باز هم در شهرهای مختلف ایران تظاهرات و خشونت‌هایی به وقوع خواهد پیوست.»

در اسناد به دست آمده از سفارت آمریکا در تهران، آمده‌است: «تاکتیک‌هایی که شورشیان به کار می‌بردند، نشانگر آمادگی کامل آنان بود و اهداف مشخصی در سر داشتند.» بنا به نوشته مرکز اسناد انقلاب اسلامی «این اعتراضات که با برنامه‌ریزی دقیق قبلی دانشجویان دانشگاه و روحانیون به رهبری آیت الله قاضی بود چنان گستردگی و عمقی داشت که مأموران ساواک هر چند پیشتر وضعیت شهر را غیرعادی ارزیابی کرده بودند؛ اما از پیش‌بینی قیامی به این عظمت به دلیل همان برنامه‌ریزی دقیق عاجز ماندند.»

زهرا درزلو - عضو انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه بین المللی امام خمینی

انتشار یادداشت‌های دانشجویی به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.