7 قاب ماندگار عاشورایی / دست‌های خالی سینما و تلویزیون

به گزارش خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ آثار ماندگار سینمایی و تلویزیونی اندکی با موضوع عاشورا و محرم پس از گذشت 4 دهه از انقلاب ساخته شده، تاجاییکه اگر از مخاطبان تلویزیون و سینما در این زمینه سوال شود، بعید است بدون درنگ بتواند نامی از آثار ماندگار پیرامون واقعه عاشورا بر زبان جاری کنند. اخیرا در شب های محرم محفلی به نام «سینما تکیه» ترتیب داده شده و هر شب با پخش یکی از فیلم های سینمای ایران با موضوع عاشورا و تقدیر و تجلیل از عوامل آن قدری به این مهم اهتمام ورزیده شده است. در یکی از این شب ها از مستند «کربلا جغرافیای یک تاریخ» به کارگردانی داریوش یاری یاد شد؛ مستندی که در آن شهاب حسینی به عنوان یکی از روایتگران حضور دارد.

حسینی در مراسم تجلیل از عوامل این مستند خطاب به مخاطبان «سینما تکیه» می گوید:«در کلام‌الله مجید ما بارها با فرموده حضرت پروردگار مواجه می‌شویم که خداوند هر آنکه را که بخواهد هدایت خواهد کرد. این جمله همواره خیلی من را به فکر فرو برده و احساس می‌کنم ممکن است آدم در طول زندگی تمام اوقات خودش را به عبادت بگذراند، اما مشیت پروردگار در هدایت او نباشد. فکر کردن به حضرت آقا امام حسین (ع)، همیشه این نور امید را در دل من روشن کرده است که شاه‌راه هدایت، این امام بزرگوار هستند. با عشق به امام حسین (ع) می‌توان امیدوار بود که مشیت خداوند بر هدایت آدم قرار گرفته است. خوشحالم اگر قابل بودم در اثر «کربلا جغرافیای یک تاریخ» ایفاگر نقشی هرچند تنها با صدا باشم. همیشه به این جمله فکر می‌کنم که خداوندا چگونه زیستن را به من بیاموز چگونه مردن را خود خواهم آموخت. اما راه امام حسین (ع) این دیدگاه را در ذهن من برعکس کرد، اینگونه که امام حسین (ع) به ما یاد داد که خداوندا چگونه مردن را به من بیاموز، چگونه زیستن را خود خواهم آموخت.

این بازیگر در پایان صحبت‌های کوتاه خود با تاکید بر اینکه امیدوارم در تصویر کردن و القای اندیشه شخصیت بزرگی چون امام حسین (ع) به سایر مردم جهان موفق باشیم، گفت: اگر چنین شخصیت عظیمی در هر قوم و ملتی وجود داشت، مطمین باشید تا به حال صدها اثر ارزشمند درباره چنین شخصیت بزرگواری تولید شده بود، اما متأسفانه ما هنوز هیچ‌کار بزرگی درباره این امام بزرگوار انجام نداده‌ایم. امیدوارم به مدد خود آقا امام حسین (ع) اراده‌ای مبنی بر این مهم شکل بگیرد.»

با مرور چهار دهه از عمر انقلاب، به نسبت اهمیت موضوعی به نام عاشورا، آثار ماندگار سینمایی و تلویزیونی اندکی در این خصوص خلق شده که با سوال از هر مخاطب عامی، بدون درنگ بتواند نام آنها را بر زبان جاری کند.

گویا عظمت و بزرگی این واقعه، ناخودآگاه این ترس را به جان هنرمندان این حوزه انداخته که شاید نتوانند اثری ماندگار در شان این روز و صاحب آن خلق کنند و همیشه با احتیاط فراوان به این سوژه نزدیک شده اند؛ به نحوی که با مرور اندک آثار ماندگار این حوزه می بینیم که تقریبا هیچ اثری به صورت مستقیم به ماجرای عاشورا و شهادت امام حسین (ع) اشاره نکرده است و همه آنها سعی کرده اند که داستانی در حاشیه واقعه کربلا روایت کنند.

در ادامه این گزارش سعی داریم مروری کوتاه بر آثار ماندگار سینمایی و تلویزیونی داشته باشیم که با موضوع کربلا و عاشورای امام حسین (ع) در ذهن بینندگان و مخاطبان نقش بسته است.

قابی ماندگار از «روز واقعه»

«روز واقعه» به کارگردانی شهرام اسدی داستان جوان نصرانی تازه مسلمان شده ای با بازی علیرضا شجاع نوری را روایت می‌کند که بعد از سختی‌های فراوان در رسیدن به عشقش، روز ازدواجش فرا رسیده است. اما در میانه مراسم، ندایی به گوشش می‌رسد و برای پاسخ دادن به این ندا راهی سفر می‌شود. او می‌خواهد به یاری صاحب ندا بشتابد، اما با وجود پشت سر گذاشتن تمام سختی‌ها، عصر عاشورا به کربلا می‌رسد.

فیلمنامه این اثر به نام بهرام بیضایی ثبت شده، اما برای خود ماجرایی دارد که چند سال پیش از زبان عبدالله اسفندیاری مشاور تولید فیلم رسانه ای شد. او می گوید ایده اولیه فیلم را برای داریوش فرهنگ تعریف کرده و گفته بر اساس آن یک فیلمنامه بنویسد. فرهنگ هم سراغ چند نفر از جمله کیهان رهگذر و محسن مخملباف می رود اما هیچ کدام نمی پذیرند تا اینکه یک سال بعد فیلمنامه ای کامل تحویل می دهد که جلوی اسم نویسنده عنوان شده بود: «ع. سالک». این تصمیم به خاطر حساسیت روی اسم بهرام بیضایی بوده است.

این فیلم در سیزدهمین جشنواره فیلم فجر با کسب 5 سیمرغ بلورین درخشید و تا سال ها و در ایام محرم گزینه اول و آخر تلویزیون برای نمایش بود. فیلمنامه جذاب و موسیقی ماندگار این فیلم باعث شد تا «روز واقعه» به عنوان اثری ماندگار در ذهن بسیاری از مخاطبان باقی بماند.

شوذب و مختاری که با میرباقری جاودانه شدند

داوود میرباقری که پس از خلق سریال ماندگار امام علی (ع) در سن 30 سالگی، برای ساخت سریال های تاریخی و دینی به اندازه یک عمر تجربه کسب کرده بود، با وقفه ای چندین ساله دوباره در سال 82 با «معصومیت از دست رفته» به تلویزیون برمی گردد.

این سریال که برخلاف کارهایی نظیر مختارنامه، بیشتر در فضای داخلی به تصویر کشیده شده، با داستان عشق شوذب به ماریای مسیحی شروع می شود. شوذب که در جوانی از یاران علی (ع) است در میانسالی خزانه دار امویان می شود. بازی بی نظیر امین تارخ و سارا خوئینی ها و دیالوگ های مانای میرباقری، این سریال را به یکی از آثار درخشان این حوزه تبدیل کرده است.

اما شاید اوج هنر، خلاقیت و تجربه اندوزی میرباقری را در خلق «مختارنامه» باید تماشا کرد. سریالی که این بار نیز کارگردان سعی کرده با ورودی غیر مستقیم به داستان کربلا و با محوریت قیام مختار، به این حادثه عظیم اشاره کند. «مختار» ی که آنقدر با جزئیات و زیبایی به لحاظ فیلمنامه، بازی ها و کارگردانی روایت شده که هر قسمت آن به تنهایی این کشش را دارد که مخاطب را جذب کند و با اینکه بیش از یک دهه از اولین پخش آن می گذرد، کماکان هر ساله از شبکه های مختلف سیما در این ایام بازپخش می شود و هر بار تماشای آن هنوز بوی تازگی دارد.

ذبح «رستاخیز» درویش

سینمایی «روز رستاخیز» به کارگردانی احمدرضا درویش از دیگر آثار سینمایی است که به حادثه بزرگ عاشورا اشاره دارد.

این فیلم برای اولین بار در سال 92 و در سی و دومین جشنوراه فیلم فجر به نمایش در آمد و با کسب 8 سیمرغ بلورین از جمله بهترین فیلم و کارگردانی، اکثر جوایز را از آن خود کرد. اما در سال 94 و در نخستین روز اکران عمومی خود در سینماها به دلیل اعتراضات علما در نشان دادن واضح چهره حضرت عباس (ع) از پرده پایین کشیده شد؛ اکران این فیلم چندین سال به وقفه افتاد و درویش حاضر نمی شد که این فیلم سانسور و یا چهره حضرت با نور تابانده شود. سرانجام در اسفندماه 1400 این فیلم راهی اکران آنلاین شد.

احمدرضا درویش این فیلم را با سرمایه گذاری مشترک ایران، کویت و انگلستان تولید کرده است؛ تدوین این فیلم توسط طارق انور تدوینگر نامزد اسکار برای فیلم «سخنرانی پادشاه» صورت گرفت. تمام مراحل فنی و تکنیکی این فیلم در استودیو مولینار در لندن انجام شده‌است. موسیقی فیلم توسط استفن واربک آهنگساز برجسته و برنده جایزه اسکار بهترین موسیقی فیلم «شکسپیر عاشق» نوشته شده و اجرای آن را ارکستر فیلارمونیک بلژیک برعهده داشته و در استودیو گلکسی بروکسل ضبط شده‌است.

راوی این فیلم «بکیر ابن حر» پسر حر ابن یزید ریاحی با بازی آرش آصفی است که به همراه پدر قرار است مقابل لشکر امام حسین (ع) قرار بگیرند تا از او و یارانش بیعت ستانند.

عاشقانه حسن فتحی در قاب سیما

مراسم «تعزیه» در بین آیین ها و رسوم سنتی عزاداری همیشه بین مخاطبان از جایگاه والایی برخوردار بوده است و توانسته در سالیان طولانی، تماشاگران ثابتی برای خود داشته باشد. حسن فتحی در سال 80 شروع به ساخت سریال «شب دهم» می کند و آن را برای پخش در محرم و نوروز 81 آماده می کند. داستان عاشقانه ای که در زمان پهلوی اول روایت می شود. حیدر خوش مرام با بازی حسین یاری عاشق یک شازده قجری با بازی کتایون ریاحی می شود؛ اما شرط شازده برای قبول این ازدواج، اجرای تعزیه در ده شب ماه محرم است و این شرط همزمان می شود با ممنوعیت اجرای هرگونه مراسم عزاداری؛ هر چه داستان جلو می رود این عشق بستری برای پیوند دوباره قهرمان داستان با تعزیه و عشقی جاودان به نام ارباب بی کفن می شود.

هنوز با اینکه دو دهه از پخش این سریال گذشته، بسیاری از مخاطبان این سریال را جزء یکی دو سریال ماندگار عاشورایی در ذهن خود به یادگار دارند.

حال و هوای محرم

در یک زمانی تلویزیون تصمیم گرفت تا در زمان محرم، باکس ویژه ای برای سریال های محرمی خود کنار بگذارد تا مخاطب علاوه بر ثبت سریال های نوروزی و ماه رمضانی، جایی هم برای این سریال ها در کنداکتور خود کنار بگذارد؛ اما از آنجایی که اغلب این آثار نه از سر دغدغه و عرض ارادت خالقان آن و صرفا بر مبنای سفارش تلویزیون ساخته شدند، با همان برچسب سفارشی و مناسبتی و در همان زمان پخش، توسط عده ای از مخاطبان دیده شدند و هیچ گاه نتوانستند راهی بر قلب تماشاگران این جعبه جادویی پیدا کنند.

اما برخی از این سریال ها با موضوعی متفاوت از محرم، فیلمنامه خود را به نحوی نگارش کرده بودند که فینال کار به این ماجرا گره می خورد و باعث می شد که بیننده به صورت ناخودآگاه نام این سریال را با محرم به یاد آورد. به عنوان نمونه از بین کارهای بسیاری که در این باره به آنتن رسیده شاید دو سریال «سفر سبز» و «وفا» به کارگردانی محمد حسین لطیفی بیش از سایر آثار در ذهن مخاطب به یادگار نشسته باشد.

سریال «سفر سبز» که در سال 81 از تلویزیون پخش شد، داستان مرد جوانی را روایت می کند که در کودکی توسط خانواده ای آلمانی به فرزندخواندگی پذیرفته و نزد آنان بزرگ شده‌است و حالا به ایران برگشته تا خانواده واقعی خود را پیدا کند و این جست و جو در شب های محرم تلاقی پیدا می کند؛ شب هایی که در تکیه حاج رضا با بازی امین تارخ در جریان است.

اما لطیفی چند سال بعد و در سال 85 عاشقانه دیگری به نام «وفا» را در نوروز آن سال به آنتن می رساند. سریالی که با تم پلیسی معمایی شروع می شود، با عاشقانه ای شورانگیز همراه می شود و در نهایت و در فینال کار با محرم و عاشورا پیوند زده می شود. پوریا پورسرخ که برای اولین بار در این سریال دیده شد در کنار هانیه توسلی زوج این سریال را تشکیل داده بودند.

با مرور چهار دهه از عمر انقلاب، آثار ماندگار سینمایی و تلویزیونی اندکی با موضوع عاشورا و محرم خلق شده که با سوال از هر مخاطبی بدون درنگ بتواند نام آنها را بر زبان جاری کند. حال امید است بر این مهم دستگاه‌های متولی، بلاخص تلویزیون، اهتمام ویژه ورزیده تا سال‌های آتی شاهد آثار فاخری با مضامین مذهبی به ویژه محرم و عاشورا داشته باشیم.

بیشتر بخوانید:

10 فیلم عاشورایی در موزه سینما نمایش داده می‌شود

سریال «عشق کوفی» کلید خورد / محصول دیگری از «اوج» به آنتن می‌رسد