آبخیزداری و گام‌های طی شده برای توسعه پایدار استان اردبیل
اردبیل - ایرنا - اجرای طرح‌های آبخیزداری و اهتمام مسئولان و افکار عمومی به آن، ضمن حفظ و مدیریت درست منابع استراتژیک آب و خاک، استان اردبیل را در مسیر توسعه پایدار پیش می‌برد.
به گزارش ایرنا، روزگاری مفهوم توسعه به معنای چیرگی بر طبیعت و استفاده حداکثری از منابع آن بدون هرگونه آینده‌نگری بود، اما امروزه مفهوم توسعه دچار تغییرات اساسی شده است به طوری که انسان امروز با خلق توسعه پایدار تنها در پی چیرگی بر طبیعت نیست بلکه به دنبال بهره‌مندی از مواهب موجود در کره زمین با حفظ و نگهداشت منابع آن برای نسل‌های آینده است.
واقعیت این است که انسان طی دهه‌های اخیر با استفاده بی‌رویه از منابع موجود در طبیعت شرایط را نه تنها برای نسل‌های آینده بلکه برای نسل امروز هم به خطر انداخته است.
بروز پدیده‌هایی مانند آسیب دیدن لایه اوزن و از آن مهم‌تر تغییرات اقلیم ناشی از مداخلات بی‌محابای انسانی در محیطی است که در آن زندگی می‌کند. اجرای پروژه‌های عمرانی، چرای بی‌رویه، مصارف کشاورزی فشرده و آتش‌سوزی پیامدهایی چون سیل‌های ویرانگر، فرسایش خاک حاصلخیز، از بین رفتن پوشش گیاهی، پر شدن مخازن سدها و خشک شدن چشمه‌ها را به دنبال داشته که تقریبا خیلی از استان‌ها و از جمله استان اردبیل با آن دست به گریبان هستند.
آبخیزداری، مواجهه معقول و ضروری با تخریب طبیعت
امروزه آبخیزداری و آبخوان‌داری راهی است که نه تنها از تخریب بیشتر طبیعت جلوگیری می‌کند، حتی می‌تواند در صورت جدیت و اهتمام دستگاه‌ها و نهادهای ذیربط دشتها و مراتع تخریب شده را احیا کرده و پوشش گیاهی را به دشتها برگرداند. کنترل رسوبات و کاهش خسارات ناشی از سیلاب، حفاظت آب و خاک و جلوگیری از فرسایش و بهبود شرایط زیست محیطی، کاهش خسارات ناشی از خشکسالی و تغذیه سفره‌های زیرزمینی، بهبود اشتغال و ارتقای سطح درآمد روستائیان و آبخیزنشینان، بالا بردن ارزش تفرجگاهی مناطق تحت پوشش پروژه‌های آبخیزداری از جمله اهداف آبخیزداری می‌باشد.
کارشناسان می‌گویند موجب اجرای طرح‌های آبخیزداری زمینه جلوگیری از فرسایش خاک ایجاد شده و سبب تثبیت خاک، افزایش ذخیره آب و حفظ و احیای پوشش گیاهی می‌شود.
شهروز فروزان، کارشناس بخش کشاورزی در این باره گفت: آبخیزداری و آبخیز به معنای بخش هیدرولوژیکی که برای بخش‌های زیرمجموعه شامل فیزیکی، سیاسی، بیولوژیکی و اقتصادی برای ساخت، طراحی و مدیریت منابع طبیعی محیط زیست به خصوص آب، خاک، پوشش گیاهی در جهت توسعه پایدار تعریف می‌شود.
وی افزود: آبخیز قسمتی از زمین با توپوگرافی مشخص است که به کمک یک سیستم رودخانه زهکشی می‌شود.
این کارشناس بخش کشاورزی بیان کرد: تغذیه سفره آب‌های زیرزمینی، پیشگیری از فرسایش خاک و سیلاب‌های شدید، تقویت پوشش گیاهی و پایین آوردن خسارت‌های سیل به کمک تغذیه سفره آب‌های زیرزمینی و بالابردن بازده بخش کشاورزی از جمله مزیت‌های آبخیزداری است.
وی ادامه داد: در علم آبخیزداری به تنظیم و اجرای اقدامات مناسب و ضروری برای اداره منابع موجود در منطقه و در نظر گرفتن تمام منافع، بدون آسیب رساندن به موجودیت این منابع پرداخته می‌شود.
فروزان با اشاره به هدف مدیریت منابع آبخیز افزود: تحت کنترل درآوردن عملیات کشاورزی, دامپروری, ساختمان سازی، راه‌سازی، قطع درختان وبه طور کلی هرگونه عملی چه مفید وچه مضر، چه مثبت وچه منفی، توجه به وضعیت آبخیز بر اساس خصوصیات زمین‌شناسی، خاک‌شناسی، پوشش گیاهی، اقلیم شناسی، هیدرولوژی از جمله عواملی هستند که خاک حوضه آبخیز را از فرسایش حفظ می‌کنند.
آبخیزدار؛ پزشک طبیعت
وی گفت: آبخیزداری الهی ترین نگاه به طبیعت است و آبخیزدار را می‌توان پزشک طبیعت نامید. یک آبخیزدار خوب با بررسی دقیق و مطالعه علمی حوضه آبخیز, به تعبیری دردهای یک حوضه را شناخته و برای درمان آن برنامه‌ریزی می‌کند.
فروزان گفت: مدیریت آبخیز به کمک حفظ خدمات زیست محیطی مخصوصا خدمات هیدرولوژیکی باعث کم شدن اثرات منفی در پایین دست رودخانه‌ها شده و علاوه بر این منجر به افزایش بهره‌وری منابع و بهبود وضعیت اقتصادی مردم منطقه می‌شود.
این کارشناس معتقد است با اجرای هر هکتار آبخیزداری می‌توان 500 متر مکعب آب جدید تولید کرد، همچنین برنامه‌ریزی و اجرای هر هکتار عملیات آبخیزداری از هفت تن فرسایش خاکی و رسوب جلوگیری می‌کند.
آبخیزداری در استان اردبیل، راهی که باید تداوم یابد
استان اردبیل 902 هزار و 400 هکتار مرتع ییلاقی، قشلاقی و میان‌بند و همچنین 69 هزار هکتار جنگل دارد. این استان دارای سه حوضه آبخیز ارس، بالهارود و سفیدرود است.
به گفته مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل، پروژه‌های پیشران توسعه در حوزه آبخیز استان با هدف حفظ و پایداری آب، افزایش ذخیره آب در حوزه آبخیزداری، جلوگیری از فرسایش خاک، تاخیر در روان آب‌ها و جلوگیری از سیل و تخریب مراتع و پوشش گیاهی در اولویت اجرایی قرار گرفته است.
محمود قلی‌زاده که در مرکز اردبیل خبرگزاری جمهوری اسلامی حضور یافته بود، ذخیره نزولات آسمانی، افزایش پوشش گیاهی و تغذیه آبخوان‌ها را از دیگر اهداف اجرای پروژه‌های آبخیزداری ذکر کرد و گفت: احداث سازه‌های سنگی گابیونی، بندهای زیرزمینی و دو منظوره پخش سیلاب و کنتور فارو از جمله اقدامات انجام گرفته در حوزه آبخیزداری استان است.
وی افزود: از مهم‌ترین خطراتی که استان را به دلیل بی‌توجهی به حوزه آبخیزداری تهدید می‌کند از بین رفتن غنای خاک در بخش زراعت و باغ است که می‌تواند بازدهی در این بخش را با چالش روبرو کند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل با تشریح اقدامات انجام شده در استان اردبیل گفت: تاکنون در این سه حوضه، عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری در سطح 178 هزار و 405 هکتار معادل 43 درصد از مساحت استان به صورت تفصیلی و اجرایی مطالعه شده و 855 مورد بندهای سنگی و ملاتی و گاوخونی هم تا به حال در استان اجرا شده است.
این در حالی است که به گفته قلی زاده سال گذشته هم مطالعات تفصیلی و اجرایی آبخیزداری در ثمرین در سطح 4 هزار و 614 هکتار، در نیر 6 هزار و 495 هکتار، کوثر 9 هزار و 590 هکتار، خلخال 2 هزار و 80 هکتار و اصلاندوز هم 2 هزار و 636 هکتار انجام شده است.
قلی‌زاده در تشریح اقدامات انجام شده در استان اردبیل اظهار کرد: در حال حاضر 83 بند آبخیزداری در استان در دست اجرا است که برای اجرای این بندها 45 میلیارد و 869 هزار و 700 تومان اعتبار مصوب و ابلاغ شده است.
وی با اشاره به اعتبارات حوزه آبخیر ارس، بالهارود و سفیدرود گفت: برای حوزه ارس با حجم مصوب 26 هزار و 465 مترمکعب و 13 هزار و 38 هکتار سطح پوشش 263 هزار و 300 میلیون ریال اعتبار اختصاص یافته است. همچنین برای حوزه بالهارود با حجم مصوب 17 هزار و 117 مترمکعب و سطح پوشش 6 هزار و 85 هکتار، 466 هزار و 696 میلیون ریال اعتبار در نظر گرفته شده است. برای حوزه سفیدرود هم در 6 هزار و 412 مترمکعب با حجم پوشش 2 هزار و 192 هکتار به میزان 78 هزار و 200 میلیون ریال اعتبار در سال گذشته مصوب شده است.
ابلاغ 20 میلیارد تومان از اعتبارات سفر آیت الله رئیسی به آبخیزداری اردبیل
وی همچنین از اختصاص 35 میلیارد تومان اعتبار آبخیزداری مصوب سفر رئیس‌جمهور به اردبیل خبر داد و گفت: از این رقم تاکنون 20 میلیارد تومان ابلاغ شده است.
قلی‌زاده اظهار کرد: بعد از پیگیری‌های استاندار اردبیل و معاونت عمرانی استاندار در مرحله نخست 20 میلیارد تومان از اعتبارت مصوب سفر دریافت شد که در 13 حوضه آبخیز جدید، چهار حوضه مطالعاتی و 2 پروژه نیمه‌تمام هزینه می‌شود و 15 میلیارد تومان دیگر هم بعد از ابلاغ در پروژه‌های دیگر شهرستان‌ها هزینه خواهد شد.
وی گفت: با اختصاص و ابلاغ 35میلیارد تومان اعتبار مصوب سفر رئیس‌جمهور 19 پروژه آبخیزداری در استان شامل 2 پروژه در اردبیل، سه پروژه در نمین، 2 پروژه در مشگین‌شهر، سه پروژه در خلخال، یک پروژه در کوثر، چهار پروژه مطالعاتی در کوثر، نیر، خلخال و اردبیل و 2 پروژه نیمه‌تمام در استان اجرا خواهد شد.
قلی‌زاده در بخش دیگری از اظهارات خود با بیان اینکه عملیات مکانیکی و بیومکانیکی طرح‌های آبخیزداری اجرایی از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی در این استان 82 درصد پیشرفت فیزیکی دارد، افزود: در حال حاضر عملیات 28 حوزه آبخیز استان اردبیل در سطح 12 هزار و 588 هکتار از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی در دست اجراست.
مدیرکل منابع طبیعی استان اردبیل ذخیره نزولات آسمانی، کنترل سیل و فرسایش خاک، افزایش پوشش گیاهی و تغذیه آبخوان‌ها را از اهداف اجرای آبخیزداری ذکر کرد و گفت: احداث سازه‌های سنگی گابیونی، بندهای زیرزمینی و دومنظوره پخش سیلاب و کنتور فارو از جمله اقدامات انجام گرفته در حوزه آبخیز استان است.
وی با بیان اینکه سال گذشته بیش از 164 میلیارد ریال اعتبار از محل صندوق توسعه ملی به اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری استان اختصاص داده شده است، اضافه کرد: تاکنون مطالعات آبخیزداری در سطح 45 هزارو 296 هکتار از مساحت عرصه‌های منابع طبیعی استان انجام شده و تا پایان سال از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی طرح‌های آبخیزداری در 37 نقطه استان اجرا می‌شود.
نگاه جامع به طرح های آبخیزداری
یکی از چالش های اساسی آبخیزداری در شرایط کنونی نبود تداوم و یکپارچگی و نگاه جامع است. طرح‌ها و برنامه‌ریزی‌های آبخیزداری برای اینکه موفق باشد باید یکپارچه و منظم باشد اما متاسفانه به علت وجود مشکلات مالی و اقتصادی و نبود اختصاص بودجه کافی، معمولاً یکپارچگی لازم را ندارد.
در همین زمینه جبرئیل کاظمی، معاون آبخیزداری منابع طبیعی استان اردبیل گفت: خاک مهم‌ترین سرمایه در هر کشور است و اگر خاک مناسب و حاصلخیز از بین برود، تولید محصولات و بخش کشاورزی و به تبع آن امنیت غذایی دچار مشکلات اساسی می‌شود.
وی با تاکید بر لزوم جلب همکاری مردم در اجرای طرح‌های آبخیزداری افزود: از دیگر فعالیت های اساسی که در اجرای طرح های آبخیزداری باید انجام داد، احیا و اصلاح پوشش گیاهی است.
کاظمی گفت: در بخش آبخیزداری آنچه دارای اهمیت است مدیریت نزولات جوی است در حال حاضر بیش از 70 درصد از آب باران در ایران تبخیر می‌شود و حدود 10 درصد هم به شکل سیلاب، به دریا وارد می‌شود بنابراین بخش عظیمی از سرمایه آبی کشور هدر می‌رود ولی به کمک آبخیزداری می‌توان جلوی این میزان هدر رفت آب را گرفت.
به گفته کاظمی، بهتر شدن اکوسیستم منابع طبیعی، تنوع حیات وحش، کاهش خطرات سیلاب تغذیه سفره‌های زیر زمینی و تامین آب و احیای جنگل‌ها و مراتع از فواید اجرای
طرح‌های آبخیزداری است.
گزارش: یعقوب شاددل