آشنایی با موشک کروز «پاوه»/ بُرد کروزهای زمینی ایران 22درصد افزایش یافت

گروه دفاعی خبرگزاری تسنیم- طی روزهای گذشته، جدیدترین موشک کروز ساخت ایران با نام «پاوه» رونمایی شد. این موشک در اختیار نیروی هوافضای سپاه قرار دارد و سردار حاجی‌زاده برای اولین بار آن را در یک برنامه تلویزیونی معرفی و اعلام کرد که بُرد آن، 1650 کیلومتر است.

حاجی‌زاده اطلاعات بیشتری از این موشک اعلام نکرد اما در همان برنامه، کلیپ کوتاهی از شلیک این موشک منتشر شد.

ایران در یک بازه زمانی 10 ساله از موشک های کروز برد بلند متعددی رونمایی کرده است اما تا قبل از آن به جز کروزهای ضدکشتی، خبری از رسیدن به محصول در حوزه کروزهای ضد اهداف زمینی در بین دستاوردهای نیروهای مسلح نبود.

منظور از کروز ضد اهداف زمینی، موشکی در طراز کروزهای شناخته شده در این رده است که قابلیت پرواز در ارتفاع پایین و تعقیب عوارض زمینی را دارند. به علاوه از نظر بُرد نیز در حدی فراتر از کروزهای دریایی ساخت کشور باشند.

در اوایل دهه 1390 اولین موشک‌های کروز زمینی ایران معرفی شدند و تنوع محصولات بعدی آن نشان داد که زمان طولانی بی خبری از این دسته موشک‌ها صرف اکتساب فناوری و رساندن آنها به بلوغ و قابلیت اطمینان کافی شده است.

سابقه کروزهای زمینی در ایران

اولین موشکی که رونمایی شد، از پروژه «یاعلی» با بُرد 700 کیلومتر بود که از ساختار مرسوم موشک‌های کروز ضد اهداف زمینی بهره می‌برد. البته ثابت بودن بال این موشک این احتمال را تقویت می‌کرد که این پروژه یک گام میانی در رده توسعه فناوری بوده یا اینکه نمونه نمایش داده شده، نمونه اصلی و نهایی نبود. این گمانه‌زنی به علت ثابت بودن بالهای این موشک است.

«یاعلی» در نمایشگاه کم نظیر دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه در اردیبهشت 1393 رونمایی شد که بسیاری از بهترین های دفاعی کشور را برای اولین بار در معرض دید عموم قرار می‌داد که از جمله آنها، سامانه‌های پدافندی «سوم خرداد» و «طبس» و موشک‌های ضدکشتی «هرمز -1 و 2» و برخی دستاوردهای دیگر بود.

موشک کروز یاعلی

چند ماه بعد و در همان سال 1393، وزارت دفاع هم از موشک کروزی به نام «سومار» رونمایی کرد. این موشک به وضوح از طراحی موشک مشهور Kh-55 ساخت شوروی سابق بهره می‌برد که شامل موتور بیرون و زیر بدنه، بالهای جمع شونده در داخل بدنه و بدنه‌ای استوانه‌ای بود.

نمایش این موشک نشان داد که ایران بی سر و صدا در حال کار بر روی موشک‌های کروز به سبک و سیاق موشک‌های حرفه ای این حوزه است و احتمالاً سامانه های ناوبری خاص این نوع موشک‌ها شامل DSMAC و TERCOM را نیز توسعه داده است.

موشک کروز سومار

البته ایران قبلاً هم سامانه‌های ناوبری تلفیقی GPS/INS را در کنار سامانه ارتفاع سنج بسیار دقیق توسعه داده و روی موشک‌های کروز دریایی مانند «قادر» و «قدیر» پیاده‌سازی کرده بود که امکان شلیک آنها را از پرتابگر زمینی از فواصل دورتر از ساحل ممکن می‌ساخت، اما در هر صورت برای پرواز مطمئن در ارتفاع پایین و گذر از عوارض طبیعی و پستی و بلندی‌های متعدد که یک موشک کروز ضد اهداف زمینی به آن نیاز دارد، کارهای قبلی کافی نبود.

هر چند در آن زمان، بُرد موشک «سومار» به طور رسمی اعلام نشد، اما اغلب تحلیلگران بر این باور بودند که این همان موشک «مشکات» است که سردار فرحی ریاست وقت سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع (جانشین فعلی وزیر دفاع) از آن خبر داده و بُرد آن را 2000 کیلومتر اعلام کرده بود. زیرا ساختار و بن‌سازه (پلت فرم) موشک Kh-55 به راحتی توان رسیدن به بُرد مذکور را دارد و بنا بر تصاویر، «سومار» هم ابعادی کمتر از Kh-55 نداشت.

در ادامه، ایران در سال 1397 از موشک «هویزه» رونمایی کرد. موشکی بسیار شبیه «سومار» اما با موتوری متفاوت. در حالی که موتور سومار بسیار شبیه به نمونه توربوفن موجود روی Kh-55 بود اما در هویزه موتوری از نسل طلوع -4 یا 5 نصب شده بود که ایران سابقه بسیاری در به کارگیری آنها در موشک‌های کروز نور / قادر / قدیر و پهپاد «کرار» داشت.

موشک «هویزه» در شکل و ابعاد بدنه و بالها و موتور شتاب دهنده سوخت جامد خود مشابه سومار بود و بُرد آن نیز 1350 کیلومتر اعلام شد.

علت تغییر موتور از موشک سومار به هویزه نامشخص است خصوصاً با توجه به اینکه از موتور توربوفن انتظار کارایی بالاتری می‌رود. در هر صورت موشک هویزه سومین کروز ضد اهداف زمینی ساخت ایران شد.

موشک کروز زمینی هویزه

در سال 1399 و در روز گرامیداشت صنعت دفاعی، نمونه‌ای مشتق شده از «هویزه» به نام «شهید ابومهدی» با مأموریت ضد کشتی به سفارش نیروی دریایی ارتش و با بُرد بیش از 1000 کیلومتر رونمایی شد.

این موشک هیچ تفاوت ظاهری و ابعادی با هویزه ندارد ولی طبق گفته‌ها، به سامانه‌ها و سرجنگی مناسب برای عملیات ضدکشتی مجهز شده است. ابومهدی بُرد کروزهای دریایی عملیاتی ایران را به یکباره به حدود سه برابر افزایش داد که عملاً یک جهش محسوب می‌شود.

موشک ضدکشتی شهید ابومهدی

از سال 1399 تا امروز، از وجود موشک‌های کروز دریایی با برد 750 و 2000 کیلومتر در نیروی دریایی سپاه و یک موشک کروز هواپرتاب با بُرد 1500 کیلومتر در نیروی هوافضای سپاه نیز نام برده شده اما تصویری از آنها منتشر نشده است.

دیگر دستاورد حوزه کروزهای بُرد بلند با طراحی وامدار از سومار / هویزه، «عاصف» نام دارد که موشکی هواپرتاب و نصب شده روی بمب افکن تاکتیکی «سوخو24» نیروی هوایی ارتش است.

این موشک به صورت جزئی در آذر 1400 در بازدید جانشین ریاست ستاد کل نیروهای مسلح از پایگاه هوایی شیراز و به طور رسمی در جریان رونمایی از پایگاه زیرزمینی «عقاب44» نهاجا رونمایی شد. بُرد «عاصف» اعلام نشده اما قاعدتاً باید دستکم مشابه یا بیشتر از برد «هویزه» یعنی 1350 کیلومتر باشد.

موشک کروز عاصف زیر بال بمب افکن سوخو24

پاوه برد کروزهای ایران را 22 درصد افزایش داد

آخرین دستاورد موشک‌های کروز کشور هم «پاوه» نام دارد که طبق تصاویر منتشر شده، می توان به چند تفاوت در طراحی نسبت به نسل موشک‌های سومار پی برد.

برد «پاوه» 1650 کیلومتر اعلام شد که بُرد کروزهای ضد اهداف زمینی ایرانی را لااقل 22 درصد افزایش می‌دهد.

این موشک می‌تواند اهداف مورد نظر را از مسیرهای پیچیده‌تر یا به قول سردار حاجی‌زاده حتی از سمت مخالف هدف قرار دهد.

موشک کروز پاوه

منظور این است که در شرایط معمول، دشمن انتظار دارد که موشکهای ایرانی در خط سیری ترسیم شونده بین مرزهای کشور و منطقه هدف حرکت کنند در نتیجه پدافند خود را در چنین مسیری تقویت می‌کند اما با افزایش برد صورت گرفته، این امکان وجود دارد که موشک از فاصله‌ای در اطراف هدف عبور کرده و سپس گردش کرده و در جهتی به سمت مرزهای کشور از سمت مخالف به هدف حمله کند، راهکنش یا تاکتیکی که به صورت پرشمار توسط جنگنده بمب افکنهای اف4 فانتوم نیروی هوایی ارتش در سالهای دفاع مقدس علیه اهداف عمقی در خاک عراق استفاده می شد و بسیار هم اثرگذار بود.

به طور معمول، سرعت پروازی موشک‌های کروز چیزی در حدود 600 تا 900 کیلومتر بر ساعت است و با توجه به استفاده از موتور جت - که البته توربوجت یا توربوفن بودن آن در مورد پاوه هنوز مشخص نیست - موشک جدید ایرانی هم در همان بازه سرعتی عمل خواهد کرد.

با توجه به ابعاد موشک «پاوه»، احتمالاً مشکل خاصی برای هواپایه کردن این موشک و شلیک از سوخو22های نیروی هوافضا هم وجود ندارد.

لحظه خروج موشک پاوه از پرتابگر

ویژگی های طراحی پاوه

این موشک همانند سایر کروزهای پرتاب شونده از سطح، دارای یک موتور سوخت جامد در نقش شتاب دهنده برای ایجاد سرعت اولیه کافی بوده که پس از به کار افتادن موتور جت در موشک، از بدنه جدا می‌شود. در ادامه، بال‌های موشک که در روی بدنه و نه در داخل آن جمع شده‌اند، باز می‌شوند و با میزان اندکی زاویه عقب برگشتگی (Sweepback) در لبه جلویی قرار می‌گیرند.

در این مورد، موشک پاوه شباهتی به خانواده «سومار» که بال آن در داخل بدنه جمع شده است، ندارد. اما محل قرارگیری بال یعنی در بالای بدنه، بیشتر نزدیک به پروژه «یاعلی» است.

موشک پاوه در حال اوجگیری با موتور سوخت جامد اولیه

وجه شاخص دیگر در مورد موشک پاوه، قرارگیری موتور آن در بیرون بدنه است. از این نظر پاوه متفاوت از طراحی «یاعلی» با موتور در داخل بدنه بوده و شباهت به «سومار» دارد که موتور آن بیرون و زیر بدنه نصب شده است. اما برخلاف سومار، در پاوه موتور در بالای بدنه نصب شده است.

این محل نصب، بیش از هرچیزی تحلیلگران را به یاد موشک‌های کروز «قدس -1/2/3» یمن می‌اندازد. این موشک‌ها که امروزه بُرد بسیار بیشتر از 1000 کیلومتر برای آنها تثبیت شده است، دارای بال ثابت و غیرجمع شونده هستند که متناسب با فناوری‌ها و شرایط فنی مقاومت اسلامی در یمن است.

موشک پاوه در حال اوجگیری با موتور سوخت جامد اولیه

نصب موتور در بیرون بدنه هم مزایا و معایبی دارد. از جمله سادگی و سهولت طراحی ورودی هوا که خطر جدایش جریان و ایجاد پسای اضافی در ورودی‌های هوا به شکل S را که در موشک‌هایی با موتور داخل بدنه استفاده می‌شود ندارد. همچنین تمام فضای داخلی بدنه قابل استفاده برای سوخت است که در کنار قرارگیری بالها در بیرون بدنه، باز هم به استفاده بیشتری از فضای داخل بدنه موشک برای حمل سوخت منجر می‌شود.

موشک کروز قدس در اختیار رزمندگان انصارالله یمن

بدیهی است که با فرض قرار دادن بُرد پروازی یکسان، اگر موشکی با بال جمع شونده در داخل بدنه و موتور نصب شده در داخل بدنه اما با قطر مشابه «پاوه» طراحی شود، حتماً طول بیشتری خواهد داشت یا اگر طول نهایی موشک برابر با پاوه در نظر گرفته شود، حتماً قطر بدنه و به دنبال آن پسای بیشتری خواهد داشت.

تصویری از پرواز موشک پاوه در ارتفاع پایین

اما نصب موتور در بیرون بدنه سبب نیاز به فضای بیشتری در شرایط نگهداری و ذخیره و نیز فضای بیشتری برای پرتابگرهای جعبه‌ای (کنیستر) موشک است.

همچنین بازتاب راداری موشک‌هایی با موتور نصب شده در بیرون بدنه کمی بیشتر از نمونه‌هایی با موتور در داخل بدنه است که البته با تدابیری مانند جنس مواد مورد استفاده و پوشش‌های پیشرفته کاهنده بازتاب راداری به میزان زیادی کاهش می‌یابد.

برای کمینه کردن ورود هوای مغشوش عبور کرده از روی بال به درون موتور هم حتماً تمهیداتی توسط طراحان موشک کروز پاوه اندیشیده شده است.

در نهایت، موازنه‌هایی بین عوامل تأثیرگذار و میزان اثر آنها در کارایی و عملکرد انتخابی است که توسط طراح صورت می‌گیرد که در موشک پاوه به شکلی که مشاهده می‌شود منتج شده است.

اصابت دقیق موشک پاوه به یک کانتینر کوچک

مافوق صوت‌ها هم در راهند

اولین بار سردار حسین دهقان وزیر اسبق دفاع از ساخت موشک‌های کروز مافوق صوت یا سوپرسونیک در ایران خبر داده بود. البته از محتوای مصاحبه وی اینطور برداشت می‌شد که موشک مذکور مأموریت ضدکشتی دارد.

در روزهای اخیر، سردار حسین سلامی فرمانده کل سپاه هم از توسعه بیشتر کروزهای مافوق صوت سخن گفت که - صرف نظر از ضدکشتی یا ضد اهداف زمینی بودن آن - نشان دهنده پیگیری روند توسعه این دسته از موشک‌های کروز است.

با توجه به سرعت پروازی بالای این نوع کروزها، فرصت دشمن برای شناسایی آن در طول پرواز کاهش یافته و نیز در صورت شناسایی، دشواری بیشتری برای درگیری و انهدام آن به علت همین سرعت بالاتر وجود دارد. در نتیجه، کروزهای مافوق صوت با احتمال کمتری در زمینه رهگیری و منهدم شدن توسط دشمن روبه رو هستند.