آیا ایران از سیاه‌چاله جمعیتی عبور می‌کند؟

به گزارش مشرق، جمعیت در اقتدار ملی، پویندگی و بالندگی کشور به عنوان یک فرصت و امتیاز تلقی می‌شود و سیاست‌های کلی جمعیت توسط رهبر معظم انقلاب برای جبران کاهش نرخ رشد جمعیت و نرخ باروری در سال‌های گذشته، ابلاغ شد.

اصل سیاست‌های کلی جمعیت با 14 محور با موضوعات ارتقای پویایی، بالندگی و جوانی جمعیت با افزایش نرخ باروری به بیش از سطح جانشینی، رفع موانع ازدواج، تسهیل، ترویج تشکیل خانواده و افزایش فرزند، کاهش سن ازدواج و حمایت از زوج‌های جوان، اختصاص تسهیلات مناسب برای مادران به ویژه در دوران بارداری و شیردهی و پوشش بیمه‌ای هزینه‌های زایمان و درمان ناباروری مردان و زنان و تحکیم بنیان و پایداری خانواده با اصلاح و تکمیل آموزش‌های عمومی درباره اصالت کانون خانواده و فرزندآوری با تاکید بر آموزش مهارت‌های زندگی و ارائه خدمات مشاوره‌ای بر مبنای فرهنگ، ارزش‌های اسلامی و ایرانی تاکید داشته است.

ترویج و نهادینه‌سازی سبک زندگی اسلامی - ایرانی، ارتقای امید به زندگی، تامین سلامت و تغذیه سالم جمعیت و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، فرهنگ‌سازی برای تکریم سالمندان، توانمندسازی جمیعت در سن کار با فرهنگ‌سازی، صالاح و تقویت نظام‌های تربیتی و آموزش‌های عمومی، حفظ و جذب جمعیت در روستاها و مناطق مرزی و کم تراکم، مدیریت مهاجرت به داخل و خارج هماهنگ با سیاست‌های کلی جمعیت با تدوین سازوکارهای مناسب، تشویق ایرانیان خارج از کشور برای حضور و سرمایه‌گذاری و بهره‌گیری از توانایی‌های آنان، تقویت مولفه‌های هویت بخش ملی و ارتقای وفاق و همگرایی اجتماعی و رصد مستمر سیاست‌های جمعیتی در ابعاد کمی و کیفی با ایجاد سازوکار مناسب و انجام پزوهش‌های جمعیتی و توسعه انسانی از دیگر موارد مطرح شده در این سیاست‌های جمعیتی است.

به همین منظور روز 30 اردیبهشت به مناسبت سالروز ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیت توسط رهبر معظم انقلاب در تقویم جمهوری اسلامی به نام روز ملی جمعیت نامگذاری شده است اما موضوع جمعیت و گذر از سیاه‌چاله جمعیتی به نحوی برای سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران کشور مهم بود که علاوه بر سیاست‌های کلی جمعیت، قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت نیز روز 24 آبان سال 1400 ابلاغ شد.

در اجرای اصل 123 قانون اساسی، قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت مصوب مهر 1400 کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده مجلس شورای اسلامی مطابق اصل 85 قانون اساسی با عنوان طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده به مجلس شورای اسلامی تقدیم شد و پس از موافقت مجلس با اجرای آزمایشی آن به مدت هفت سال در جلسه علنی 26 اسفند 1399 و با تأیید شورای نگهبان، ابلاغ شد.

وضعیت کنونی جمعیت ایران چگونه است؟

اکنون جمعیت 15 تا 64 ساله در سن زادآوری کشور حدود 70 درصد هستند اما در سال 1435 این تعداد هم به حدود 55 درصد جامعه می‌رسند

اکنون 10 درصد جامعه ایران در سن پیری قرار دارند اما طبق بررسی‌های کارشناسان جمعیت تا سال 1435 حدود 35 درصد جمعیت ایران به سمت سالمندی خواهند رفت.

براساس داده‌های آماری اکنون جمعیت 15 تا 64 ساله در سن زادآوری کشور حدود 70 درصد هستند اما در سال 1435 این تعداد هم به حدود 55 درصد جامعه می‌رسند و شیب کاهشی این آمار هم آغاز خواهد شد؛ بنابراین همه این آمارها فرصت از پنجره باز جمعیتی در سال‌های پیش رو را به ما هشدار می‌دهند.

با توجه به اینکه زنگ هشدارهای جمعیتی در کشور نواخته شده است و ایران از نظر شاخص‌های جمعیتی در شرایط نگران‌کننده قرار دارد، اکنون کشور با جمعیت حدود 85 میلیون نفر نرخ رشد جمعیتی با حدودی 0.7 درصد را به عنوان کمترین نرخ رشد جمعیت را تجربه می‌کند. این روند در سال 1415 نرخ رشد جمعیت ایران را به صفر و در سال 1420 نرخ منفی آن شاهد کاهش جمعیت خواهیم بود.

کاهش 3.7 درصدی موالید در کشور

سرپرست مرکز جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی درباره آمارهای میزان موالید در کشور گفته است: براساس آمار سال 1400 تا 1401، میزان موالید 3.7 درصد کاهش داشته اما شیب کاهشی کمتر بوده است که نشان می‌دهد اگر قانون جوانی جمعیت و به خوبی اجرا و فرهنگسازی انجام شود، می‌توانیم چاله جمعیتی را با موفقیت پشت سر گذاشته است و از سالمندی کشور عبور کنیم.

صابر جباری با بیان اینکه میانگین سن مادران برای فرزندآوری، 27.3 و سن پدران، 32 سال است، اظهار داشت: با وجود اینکه میزان موالید در کشور کاهشی بوده، اما الگوی فرزندآوری در حال تغییر است؛ به این معنا که روند تولد فرزند اول و دوم کاهشی بوده اما تولد فرزند سوم به میزان 2.5 درصد و فرزند چهارم و بیشتر، 15 درصد افزایش یافته است.

وی در عین حال اضافه کرد: اکنون 22 تا 33 میلیون زن 19 تا 49 سال کشور در سنین باروری و 11 تا 12 میلیون زن نیز در سن ازدواج هستند که نقش موثری در فرزندآوری دارند. البته معتقدیم افزایش جمعیت نیاز به فرهنگ‌سازی دارد.

فاصله کمی با سیاه‌چاله جمعیتی داریم

نرخ باروری در کشور اکنون به 1.6 رسیده است و فاصله کمی با سیاه‌چاله جمعیتی داریم و حتی در برخی استان‌ها وارد سیاه‌چاله جمعیتی شده‌ایمدبیر ستاد ملی جمعیت گفت: اکنون نرخ باروری در کشور به 1.6 رسیده است و فاصله کمی با سیاه‌چاله جمعیتی داریم و حتی در برخی استان‌ها وارد سیاه‌چاله جمعیتی شده‌ایم. اکنون در اوج میانسالی هستیم اما در 20 سال آینده شاهد افزایش چشمگیر جمعیت سالمند خواهیم بود و از نیروی انسانی جوان برای مدیریت کشور و پیشبرد علم خبری نیست.

کاظم فروتن افزود: پس از دستور رهبر معظم انقلاب برای افزایش جمعیت در سال 1400، ستاد ملی جمعیت تشکیل شد و یکی از مصوبات این ستاد ملی، تشکیل قرارگاه‌های جوانی جمعیت بود که در بیشتر دستگاه‌ها تشکیل شدند و برنامه‌ها با وجود نواقص در حال پیشرفت است.

وی اظهارداشت: تجربه کشورهای توسعه یافته نشان داده است که فرهنگ‌سازی حرف نخست را می‌زند زیرا در مدت 30 سال تلاش شد برای داشتن فرزند کمتر تبلیغ شود و این مسئله رسالت ما را سنگین کرده است.

فرصت طلایی ایران برای استفاده از پنجره جمعیتی

پنجره جمعیتی به عنوان یکی از مراحل ساخت سنی در جمعیت محسوب می‌شود و در مجموع، موضوع پنجره جمعیتی با انتقال یا گذار جمعیتی در ارتباط است. سازمان ملل متحد پنجره را فرصتی تعریف می‌کند که در آن نسبت جمعیت زیر 15 سال به کمتر از 30 درصد کل جمعیت می‌رسد و نسبت جمعیت 65 ساله و بالاتر هنوز کمتر از 15 درصد است.

کارشناسان حوزه جمعیت معتقدند که تاثیرات اقتصادی پنجره جمعیتی این است که در طول گشوده بودن این پنجره باید هزینه‌های عمومی که در برنامه‌های اجتماعی، مانند آموزش و بهداشت انجام می‌شود به سمت سرمایه‌گذاری در حوزه تولید و زیرساخت هدایت شود و خانواده‌های نیز در بخش اقتصاد خُرد، هزینه‌های جاری را به سمت پس‌انداز و ارتقای استانداردهای زندگی سوق دهند زیرا در نهایت پنجره جمعیتی بسته خواهد شد.

امروز به فکر مساله جمعیت باشیم

دبیر جایزه ملی جوانی جمعیت گفت: به نظر می‌رسد دولت باید در چند سال باقیمانده از پنجره جمعیتی کشور و فرصت کمی که برای باروری زنان دهه شصتی باقیمانده با استفاده از ظرفیت‌های فرهنگ ساز نرخ باروری را به سطح جانشینی برساند و از تله باروری عبور کند وگرنه در سیاه‌چاله جمعیتی خواهیم افتاد.

حجت‌الاسلام علی گودرزی تاکید کرد: اکنون برخی استان‌ها مانند گیلان در تله جمعیتی افتاده و نرخ مرگ و میر این استان از تعداد موالید آنها در سال 1401 پیشی گرفته است. اگر امروز برای مساله جمعیت فکری نکنیم در 30 سال آینده کل استان‌ها و کشور دچار پیری جمعیت خواهد شد و 30 درصد جمعیت کشور سالمند می‌شود و آن روز دیگر کاری نمی‌توان انجام داد.