استادان تاریخ کدام کتاب‌ها را پیشنهاد می‌کنند؟

عصر ایران؛ فاطمه نصیری راد - 24 آبان به عنوان روز کتاب و کتاب‌خوانی و کتاب‌دار نام گذاری شده است. به همین خاطر سراغ یازده تن از استادان تاریخ رفتیم و ازاین فرزانگان خواستیم به طور ویژه برای مخاطبان عصر ایران و البته برای آشنایی عموم، هر یک 5 کتاب تاریخی را که خواندن آنها را سودمند می‌دانند معرفی کنند.(تهیه این گزارش با لطف و راهنمایی جناب رضا شاه‌ملکی میسر شد):

دکتر داریوش رحمانیان، عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه تهران:

1. یعقوب لیث صفاری؛ اثر مرحوم استاد باستانی پاریزی؛ از جمله کتاب‌های شیرین و جذاب پیش از انقلاب است که حتی توسط یک استاد عرب فارسی‌دان به زبان عربی هم ترجمه شد. مرحوم جمال‌زاده بر این عقیده بود که قلم و انشای باستانی بهترین قلم و نثر آن دوران بوده است. حکومت صفاریان هم به این دلیل که نخستین حکومت مستقل ایرانی بودند اهمیت بسیاری دارند.

2. روزگاران: دکتر عبدالحسین زرین‌کوب؛ این اثر ادیب و مورخ توان‌مند، شادروان زرین‌کوب، با قلمی شیرین و شیوا نوشته شده است. این کتاب از دوران کهن شروع شده و تا دوره معاصر به پیش آمده است‌. دکتر زرین‌کوب ضمن با ایمان بودن و تکیه بر فرهنگ اسلامی بر هویت اصیل ایرانی تاکید منطقی داشت‌. 3. تاریخ مشروطه: احمد کسروی؛ با وجود تعدد منابع درباره انقلاب مشروطه و با وجود کاستی‌های روایت‌های کسروی، در مجموع جذاب‌ترین روایت در باب انقلاب مشروطه است و به خوبی نقش توده مردم، تهی دستان و نه قهرمانان را نگاشته است. کسروی در این کتاب سعی می‌کند جایگاه مردم را برجسته و محوری کند‌.

4. خواب آشفته نفت: دکتر محمد علی موحد؛ با وجود سختی متن اما از جمله مهم‌ترین منابع درباره ملی شدن صنعت نفت است با روایتی پر کشش و صادقانه‌. نویسنده کتاب خود عضو شرکت نفت به عنوان مدیران دایره حقوقی بوده است، همچنین ایشان از همراهان فواد روحانی نخستین رییس اوپک بوده است، ذکر این نکته واجب است که نخستین رهبر اوپک یک ایرانی بوده. دکتر موحد حقیقتا استادی خبره در حقوق و تاریخ نویس چیره دست بود.

5. امیر کبیر و ایران: فریدون آدمیت؛ مرحوم آدمیت برای روایت تجدد در ایران زحمت بسیار کشید، نثر این کتاب تخصصی است و در عین حال که این اثر نقد و کاستی هایی دارد، اما به خوبی به جایگاه امیر کبیر و اقداماتش در بیداری مردم می پردازد که در نهایت به انقلاب مشروطه منجر شد و حق است که مردم این قهرمان مردمی را بشناسند. دکتر محمود هاشمی، گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی: 1. مقاومت شکننده‌: جان فوران؛ کتابی در تاریخ سیاسی و اقتصادی ایران از دوره صفویه تا سالهای پس از انقلاب اسلامی که به ریشه یابی تاریخی مسائل ایران می پردازد. 2. ایران بین دو انقلاب: یرواند آبراهامیان؛ تاریخ ایران در فاصله بین انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی را مورد بررسی قرار می دهد و زمینه ها و علل وقوع این دو انقلاب را تبیین می کند. 3. ایران باستان: حسن پیرنیا؛ تاریخ ایران باستان را از ابتدا تا پایان دوره اشکانیان بررسی می کند و علی رغم آنکه قدیمی است و بعد از آن پژوهش‌های جدیدی در زمینه ایران باستان انجام شده، اما کماکان این اثر دارای اطلاعات خوب و منصفانه ای در زمینه ایران باستان است. 4. تاریخ جهان نو: رابرت پالمر؛ تاریخ تحولات جهان با محوریت غرب را تا بعد از جنگ جهانی دوم مورد بررسی قرار می‌دهد و نشان می دهد که تمدن مدرن به لحاظ تاریخی چگونه شکل گرفت و چه تبعاتی در غرب و جهان به بار آورد.

 5. تاریخ تحلیلی اسلام: دکتر سید جعفر شهیدی؛ این کتاب علی رغم اختصاری که دارد آگاهی مطلوبی از تحولات تاریخ اسلام به مخاطب می دهد و در کنار آن تحلیل دقیقی از تاریخ اسلام ارائه می کند دکتر روزبه زرین‌کوب، عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه تهران: 1. روزگاران: دکتر عبدالحسین زرین کوب؛ این کتاب متن جامعی است که تاریخ ایران را بر پایه منابع قدیم و پژوهشهای جدید، با زبانی ادیبانه، اما همه پسند در بیان می آورد.

2. ایران: تاریخ، فرهنگ، هنر: گروهی از پژوهشگران، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی؛ این کتاب، در واقع، مدخل "ایران" در جلد دهم دائره المعارف بزرگ اسلامی است. در این اثر خواننده می تواند با جغرافیا، تاریخ، زبان و خط، ادبیات، ادیان و مذاهب، و دیگر جنبه های فرهنگ و تمدن ایرانی آشنا شود.

3. ایران باستان (از 550 پیش از میلاد تا 650 پس از میلاد): یوزف ویسهوفر (ویزهوفر)؛ این کتاب را یکی از ایران شناسان توانای آلمانی، با توجه به پژوهشهای معتبر، و با بیانی جذاب نوشته است. کتابی است که می توان آن را در سطح عمومی و تخصصی مطالعه کرد. 4. فرهنگ ایرانی پیش از اسلام و آثار آن در تمدن اسلامی و ادبیات عربی: دکتر محمد محمدی (ملایری)؛ مولف دانشمند کتاب که از استادان دانشگاه تهران بوده، در این کتاب با استفاده از متون عربی و منابع اسلامی، نشان داده است که فرهنگ ایرانی چه نقش عظیمی در شکل دادن به فرهنگ و تمدن عظیم اسلامی داشته است.

5. فرار از مدرسه: دکتر عبدالحسین زرین‌کوب؛ مولف در این کتاب با بیانی پر جاذبه و قلمی هنرمندانه، تاریخ روزگار، زندگی، اندیشه و آثار یکی از نامدارترین شخصیت های جهان اسلام یعنی غزالی را در بیان می آورد. دکتر سهراب یزدانی، دانشیار بازنشسته گروه تاریخ دانشگاه خوارزمی: 1. تاریخ مشروطه ایران‌: احمد کسروی‌؛ نوشته‌ای جامع برای کسانی است که می‌خواهند آگاهی کلی از مشروطیت ایران به دست بیاورند.  2. فکر دموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطیت: فریدون آدمیت؛ صد و پنجاه صفحه نخست کتاب اثری تحلیلی است، برای آن که با گوشه های کم تر شناخته شده مشروطیت آشنا شویم.

 3. خاطرات عبدالله بهرامی؛ تمرکز این نوشته بر خاطرات نویسنده از دوره جنگ جهانی اول است. بهرامی در اداره تامینات (آگاهی شهربانی) کار می کرد. در این کتاب داستان هایی از زندگی مردم آن زمان را می خوانیم و در عین حال از زاویه ای تازه به جنبش شیخ محمد خیابانی در آذربایجان، جنبش جنگل‌، و کمیته مجازات می نگریم.

 4. کودتا: یرواند آبراهامیان‌؛ یکی از بهترین و جامع ترین پژوهش ها درباره کودتای 28 مرداد 1332 است.

 5. شورشیان آرمان خواه: مازیار بهروز‌؛ پژوهشی ارزشمند درباره جنبش چپ در ایران و بویژه نبرد مسلحانه بین سال های 1349 تا انقلاب 57 است.

دکتر زاگرس زند، گروه تاریخ دانشگاه امام خمینی (ره‌) قزوین:

1. کورش بزرگ، شاپور شهبازی؛ کورش بزرگ از مهمترین و محبوب‌ترین شخصیتهای تاریخ ایران است که امروزه مورد بی‌مهری و کینه و دشمنی ایرانستیزان قرار گرفته؛ حتی گاه شخصیت تاریخی و اقدامات او را نیز نفی می‌کنند. این کتاب همه‌ی اسناد کهن و معتبر در این‌باره را گردآوری کرده. نویسنده خود از متخصصان برجسته‌ی تاریخ ایران باستان بوده است.

2. تاریخ باستانی ایران، و عصر زرین فرهنگ ایران: ریچارد فرای؛ این دو کتاب (که در ادامه‌ی هم هستند) اثر یکی از بزرگترین ایرانشناسان معاصر اند که پیوستگی و تداوم تاریخ و فرهنگ ایران از باستان تا دوران اسلامی را با نگاه و تحلیلی عالمانه نشان می‌دهد و به خدمات ایران به جهان اسلام نیز پرداخته است.

3. تاریخ تحولات سیاسی ساسانیان: شهرام جلیلیان؛ نویسنده از ساسانی‌شناسان برجسته است که فراز و نشیب تاریخ ساسانیان را مستند به معتبرترین و کهن‌ترین منابع و با نگاهی به پژوهشهای تازه به تصویر کشیده است. هرچند که این کتاب برای دانشجویان و پژوهشگران تاریخ است اما برای عموم نیز سودمند است. 4. ستیز و سازش: جمشید چوکسی؛ نویسنده در پژوهشی عالمانه، کشمکش و سازگاری ایرانیان زردشتی و مسلمانان در سده‌های نخستین پس از سقوط ساسانیان و نیز نقش روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در تغییر دین در ایران را بررسی کرده است.

5. ایرانیان: همایون کاتوزیان؛ کتابی جدید است که به صورت خلاصه تاریخ ایران از آغاز تا معاصر را روایت کرده و برای آشنایی اولیه با کلیات تاریخ ایران سودمند است. البته نویسنده گاه تحلیل انتقادی خود از تاریخ و فرهنگ ایران را نیز در اثر گنجانده است. دکترهوشنگ خسروبیگی، گروه تاریخ دانشگاه پیام نور: 1. کتاب آموزش تاریخ در دانشگاه (ارتقای سطح یادگیری و فهم) بوث، آلن (1394)؛ بدیع بودن موضوع مهمترین وجه ممیزه اثر است. در خصوص آموزش و آموزش تاریخ، پژوهش‌ها و آموزش‌های مختلفی صورت گرفته است ولی غالب این پژوهش‌ها با موضوع تدریس تاریخ در مدارس و پیش از دانشگاه است. ساختار کتاب به گونه‌ای طراحی شده که گام به گام خواننده را در مسیر هدف اولیه اثر و متکی بر محورهای موجود در فرایند یاددهی و یادگیری به پیش می‌برد. دانشجو، استاد، محیط و تاثیرات محیطی، شیوه‌ها و مهارت‌های یاددهی و یادگیری و ارزیابی، محورهای مورد نظر هستند و در نهایت فصل انتهایی با اتکا بر دانش پژوهی تدریس و در راستای هدف کتاب مبتنی بر چگونگی بهبود و رشد فهم از تدریس تاریخ و خودارزیابی استاد تدوین شده است.  2. راهنمای نگارش تاریخ: مری لین رامپولا - ترجمه لیلا سازگار؛ کتابی مفید برای دانشجویان رشته تاریخ مقطع کارشناسی است. سادگی در ارائه مطالب، ساختار مناسب و آموزش گام به گام دانشجو از ویژگی های این اثر است. این کتاب به زبان اصلی تاکنون حدود بیست مرتبه تجدید چاپ شده است.

 3. پژوهش و نگارش تاریخ در عصر دیجیتال؛ مایل جی گالگانو؛ جی کریس آرندت و ریموند ام هایزر - مترجمان امیر حسین حاتمی و محمد نور محمدی نجف آبادی؛ دیجیتال از وجوه ممیزه دوران معاصر است. مورخان در برخورد با پدیده دیجیتال چگونه باید باشند؟ در پاسخ به این پرسش تاکنون چندین اثر تدوین شده است که این کتاب یکی از این آثار است. گذشته از نوگرایی در موضوع، وجه دیگر در اهمیت این اثر همکاری گروهی در تدوین است و همکاری چند متخصص دارای تجربه در افزایش ارزشمندی اثر موثر واقع شده است.

4. بررسی سیر تحولات دیوانسالاری مغول‌ها در ایران: دکتر یزدان فرخی؛ از پیامدهای حمله مغول در تاریخ ایران بروز دوگانه هایی در حوزه اجتماعی، فرهنگی و نیز تشکیلات اداری ایران است. این کتاب با هدف بررسی چگونگی بروز این دو گانه ها و فرایند آن در حوزه تشکیلات اداری تدوین شده است. 5. مجموعه چهار جلدی تاریخ فرشته: محمد قاسم هندوشاه استرآبادی - تصحیح دکتر محمدرضا نصیری؛ محمد قاسم هندوشاه استرآبادی (ح 977 تا بعد از 1033ق) که در دربار حکمرانی نظامشاهیان و عادلشاهیان هند حضور داشت اثر سترگ خود را با هدف نگارش تاریخ شبه قاره هند ارائه داده است. جامعیت اثر و نیز تصحیح و تعلیقات ارزشمند مصحح بر غنای این اثر افزوده است.

6. سیاست دانش در جهان اسلام، همسویی معرفت و ایدئولوژی در دوره سلجوقی: امید صفی؛ کتابی است که ویژگی بارز آن نگاهی متفاوت به دوره سلجوقی است. این پژوهش که متکی بر رساله دکترای نویسنده است، علاوه بر جذابیت در نگارش، می تواند در ایجاد انگیزه برای شکل گیری پژوهش های جدید در حوزه تاریخ سلجوقیان تاثیر گذار باشد. دکتر شهرام جلیلیان، عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه شهید چمران اهواز: 1. روزگاران: دکتر عبدالحسین زرین‌کوب؛ خوانندگان با نگاه یک تاریخ نگار و ادیب بزرگ ایرانی، یک دوره تاریخ ایران را مطالعه می کنند. 2. زردشتیان، باورها و آداب دینی آنها: مری بویس؛ کتابی درباره یکی از کهن‌ترین دین‌ها در جهان که خوانندگان را با آموزه‌های زردشت و سرگذشت دین زردشتی در ایران آشنا می‌گرداند.

3. تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام: دکتر احمد تفضلی؛ این کتاب به معنای واقعی کلمه، یک شاهکار پژوهشی درباره تاریخ ادبیات ایران در روزگار پیش از اسلام است.  4. یونانیان و بربرها؛ روی دیگر تاریخ: امیرمهدی بدیع؛ شاهکاری از یک پژوهنده ایرانی تیزبین و آگاه که همه یکسونگری ها و جانبداریهای منابع تاریخی در روایت روابط تاریخی یران و یونان را آشکار می‌سازد.

5. تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی: دکتر محمد محمدی ملایری؛ کتابی ارزشمند درباره دوره‌ای تاریک از تاریخ ایران که با استفاده از معتبرترین منابع تاریخی نوشته شده است. دکتر گودرز رشتیانی، عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه تهران: 1. روزگاران: عبدالحسین زرین‌کوب؛ روایتی جامع و دقیق از تاریخ ایران از قدیم‌ترین ایام تا روزگار معاصر.

2. میراث باستانی ایران: ریچارد فرای - ترجمه مسعود رجب‌نیا؛ کتابی که برگ‌های نشاناخته از تاریخ ایران در دوره باستان به ویژه در آسیای مرکزی را به تصویرمی‌کشد.

3. زوال اندیشه سیاسی در ایران: سیدجواد طباطبایی؛ این اثر سیری عمیق و البته کم حجم بر تاریخ اندیشه سیاسی در ایران دارد. 4. رسائل مشروطیت (مشروطه به روایت موافقان و مخالفان): غلامحسین زرگری نژاد؛ نویسنده تصحیح و پژوهش 18 رساله از موافقان ومخالفان این مهمترین رخداد تاریخ معصر ایران را به سرانجام رسانده است.

 5. خستین رویارویی‌های اندیشه‌گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب: عبدالهادی حائری؛ منبع مهمی برای درک و شناخت مواجهه ایرانیان با تمدن غربی

دکتر نجم الدین گیلانی، عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد: (دکتر گیلانی ترجیح داده اند به معرفی مفصل یک اثر بپردازند): کتاب هویت ایران، کاوش در نمودارهای ناسیونالیسم، دیدگاهی مدنی اثر فخرالدین عظیمی؛ فخرالدین عظیمی پژوهش‌گر و استاد تاریخ معاصر ایران است که هم اکنون استاد تاریخ دانشگاه کنتیکت است. حوزه مطالعاتی او درباره تمدن و فرهنگ دو سه قرن اخیر اروپا است.

او همچنین درباره تاریخ اجتماعی، سیاسی و فکری ایران و اسلام مطالعه و تحقیق می کند. عظیمی همچنین برنده جایزه انجمن بین المللی ایران شناسی در سال 2010 است. کتاب هویت ایران کتاب بسیار ارزشمند برای کسانی است که علاقه مند به حوزه هویت ایران و تداوم فرهنگی ایرانیان هستند. این کتاب در 9 فصل گردآوری شده با سرعنوان هایی مانند: پیامدهای شکست ایرانیان، شعوبیان، دولت ملی و هویت ایرانی، کردار و خوی خسروانه: منش یا هویت؟، مرام ملی، ناسیونالیسم اقتدارگرا و ناسیونالیسم ملی، جایگاه ملت و منزلت مردم، ملت، فرهنگ و زبان، وطن دوستی، سنت پذیری و سنت گریزی، فرهنگ و پایداری، دغدغه هایی درباره فرهنگ و هویت، ادب فارسی و گستره فرهنگی، گسست و پیوند و....

او در این کتاب ابعاد تاریخی، سیاسی و فرهنگی، جغرافیایی، اقتصادی، قوم‌نگاری و بسیاری موضوع های دیگر را فراسوی هدف خود قرار داده است. نویسنده در اثر خویش به تاریخ کهن ایران و سابقه درخشان تجارب فرهنگی ایرانیان اشاره داشته و نقش دیوانیان و دبیران و فرهنگیان ایرانی در تداوم فرهنگ ایران را بررسی کرده. عظیمی در این کتاب این پرسش مهم که چرا هر یک از کشورگشایانی که به ایران آمدند، تحت تاثیر فرهنگ و زبان ایرانیان قرار گرفتند پاسخ می‌دهد. او معتقد است اقوامی که از هر سو به ایران تاختند و بر این سرزمین حاکم شدند باعث تنوع فرهنگی و قومی ایران شدند، و در اثر داد و ستد ها و آمیزش هایی که انجام گرفت هویت این سرزمین پویاتر شد. و از سویی هستی این هویت نیز در گرو خودآگاهی و پویایی و تب تاب و چندگانگی آن بوده است. نویسنده در این اثر سوال های بنیادین را مطرح می کند که در این کتاب به آنها پاسخ داده شده است. سوال هایی مانند آیا می توان یا هنوز ممکن است از مهمان نوازی، صداقت و صفای روستاییان و کوچ نشینان و پاکدلی و جوانمردی مردم کوچه و بازار ایران سخن گفت؟

آیا هنوز می توان گفت که حقیقت، مروت، راستگویی، وفا، شرم و شرافت در چشم مردم ایران ارجمند است؟ کدام منش ها و باورها را در گستره زیست جمعی باید برکشید و چه چیز را باید با سنجش و نقد به حاشیه راند و پالود؟ چه چیزی را باید توانبخشی یا بازدارنده دانست؟ چه پدیده هایی را باید اصیل انگاشت؟

وطن دوستی چیست؟ در مجموع نگارنده از چند و چون پایداری هویت فرهنگی ایرانیان سخن می گوید. از چیستی وطن‌پرستی و ناسیونالیسم سخن می گوید. از پیامدهای شکست ساسانیان سخن می‌گوید. از ایران آگاهی ایرانیان، به ویژه، دیوانیان، شعوبیان، دهقانان و دبیران سخن می گوید. دکتر کریم سلیمانی، عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی:

1. آغاز و انجام تاریخ: کارل یاسپرس؛ در این کتاب نویسنده از ابتدای آغاز تاریخ بشر شروع و تا قرن بیستم به پیش می‌آید. ایشان تاریخ بشر را بر اساس تحولات دسته بندی می کند ضمنا ذکر این نکته واجب است که این کتاب به خواننده یک نگاه معرفت شناختی اعطا می کند.

2. تضاد دولت و ملت: کاتوزیان؛ از این بابت اهمیت دارد که نگاه ایشان به تاریخ ایران مهم است این کتاب به خواننده یک نگاه پرسشگر اعطا می کند. البته نمی توان با بخشی از کتاب که تاریخ ایران را پر از هرج و مرج و بی نظمی می داند موافق بود اما از این جهت که آقای کاتوزیان مسلط به تاریخ اروپا هستند خواننده با مطالعه کتاب ایشان با مقایسات زیادی روبرو شده و ارزش متون مقایسه ای را درک می کند و در نهایت توان پرسشگری در خواننده تاریخ تقویت می شود. 3. کودتا: یروند آبراهامیان؛ یکی از ممتاز ترین منابع مربوط به جنبش ملی شدن نفت و از مقاطع بسیار پر اهمیت در تاریخ معاصر ایران است یک نکته ممتاز در این کتاب نگاه بی طرف و ملی آبراهامیان در تالیف اثر است. 4. اقتصاد و امنیت: خاطرات دکتر علینقی عالیخانی؛ این کتاب از دیگر منابعیست که خواندن آن برای عموم اهمیت ویژه دارد. زیرا دکتر عالیخانی به مدت هفت سال وزیر اقتصاد محمدرضا شاه بوده و در آن دوره اقتصاد ایران از شکوفایی بسیار درخشانی بهره برده است مطالعه این کتاب از این رو اهمیت ویژه ای دارد که عالیخانی از جمله تکنوکرات های بسیار با سواد و ملی بود و نقش آفرینی های زیادی داشت. 5. تکنوکراسی و سیاست گذاری اقتصادی در ایران: به روایت رضا نیازمند؛ از جمله آثار پر اهمیت برای ایرانیان است مطالعه این اثر به ما می فهماند که جنس تحولات دهه 1340 به چه شکلی بوده و از این جهت مطالعه این اثر ضرورت تام دارد. دکتر فرشید نادری، گروه تاریخ دانشگاه شهید چمران اهواز: 1. روزگاران: دکتر عبدالحسین زرین کوب؛ این کتاب برای هر ایرانی که بخواهد یک دور تاریخ ایران را از طریق یک کارشناس و متخصص برجسته تاریخ و البته با زبان و ادبیاتی شیرین و روان بخواند توصیه می شود. 2. زرتشتیان؛ باورها و آداب دینی آن‌ها: مری بویس - ترجمه عسکر بهرامی؛ این کتاب سرگذشت دین زرتشتی به عنوان دین کهن ایرانیان است، از زبان بانویی دانشمند. فراز و نشیب کیش زرتشتی در گذشته های دور تا تاریخ ایران معاصر به همراه توصیفی جان‌دار از آموزه های این دین در این کتاب خواندنی عرضه شده است. 3. تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام: دکتر احمد تفضلی؛ این کتاب برای هر ایرانی که بخواهد با ادبیات ایران پیش از اسلام آشنا شود منبعی ارزشمند و مستند است. 4. تاریخ اساطیری ایران: ژاله آموزگار؛ این کتاب نیز برای هر ایرانی که بخواهد با تاریخ داستانی و ملی و اسطوره های ایرانی آشنا گردد منبع مهمی است. 5 و در نهایت شاهنامه فردوسی به عنوان شناسنامه هویت و فرهنگ و تاریخ ایران به عنوان منبعی بی بدیل معرفی می گردد.