اعمال شب بیست‌ویکم ماه مبارک رمضان
به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، شب قدر که برتر از هزار ماه است، جلوه‌ای روشن از مهربانی و رأفت بی‌انتهای خدای متعال است، زیرا حضرت حق همیشه برای بخشیدن بندگان خویش از هر بهانه‌ای استفاده می‌کند. چنانکه آمدن ماه مبارک رمضان برای همه ما فرصت آمرزش است و صد البته رسیدن به شب‌های قدر نور علی نور دیگری برای ماست که از این شرایط برای توبه، ترک معصیت و قرب الهی بهره ببریم و به سمت خدا...
به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، شب قدر که برتر از هزار ماه است، جلوه‌ای روشن از مهربانی و رأفت بی‌انتهای خدای متعال است، زیرا حضرت حق همیشه برای بخشیدن بندگان خویش از هر بهانه‌ای استفاده می‌کند. چنانکه آمدن ماه مبارک رمضان برای همه ما فرصت آمرزش است و صد البته رسیدن به شب‌های قدر نور علی نور دیگری برای ماست که از این شرایط برای توبه، ترک معصیت و قرب الهی بهره ببریم و به سمت خدا برگردیم.
اعمال شب‌های قدر بر دو نوع است؛ یکی آن که در هر سه شب باید انجام داد و دیگر آنهایی که مخصوص هر شبی است.
اعمال مشترک این شب‌ها چند چیز هستند:
اول:
«غسل»
علامه مجلسی فرموده است که "بهتر است غسل شب‌های قدر را مقارن غروب آفتاب انجام دهند که نماز مغرب را با غسل بخوانند".
دوم:
«خواندن دو رکعت نماز»
در هر رکعت بعد از حمد، هفت مرتبه سوره توحید (قل هو الله احد) را بخواند و بعد از پایان نماز 70 مرتبه بگوید «استغفر الله واتوب الیه»
در روایتی از رسول خدا (ص) آمده است که کسی که این عمل را انجام دهد از جای خود برنخیزد مگر اینکه خدای متعال او و پدر و مادرش را بیامرزد و خداوند، فرشتگان را مأمور می‌کند که تا سال آینده برای وی حسنات بنویسند.
سوم:
«باز کردن قرآن و قرائت دعای مخصوص آن»؛ متن دعا در ادامه می‌آید:
اللهم انی اسئلک بکتابک المنزل
خدایا از تو خواهم به حق کتاب فرستاده‌شده‌ات
و ما فیه و فیه اسمک الاکبر واسماؤک الحسنی
و آن چه در آن است که در آن است نام بزرگت و نام‌های نیکویت
وما یخاف و یرجی ان تجعلنی من عتقائک من النار
و آنچه بدان‌ها ترس و امید شود که قرارم دهی از زمره آزادشدگانت از دوزخ
"پس هر حاجت که دارد بخواهد"
چهارم:
«بر سر گرفتن قرآن»
به فرموده امام صادق (ع) قرآن مجید را باید بر سر گذاشت و گفت:
اللهم بحق هذا القرآن
خدایا به حق این قرآن
و بحق من ارسلته به
و بحق آن کس که او را بدان فرستادی
و بحق کل مؤمن مدحته فیه
و بحق هر مؤمنی که در این قرآن مدحش کرده‌ای
و بحقک علیهم فلا احد اعرف بحقک منک
و بحقی که تو بر ایشان داری زیرا کسی نیست که حق تو را بهتر از خودت بشناسد
سپس 10 مرتبه بگوید؛ «بک یا الله» بحق خودت ای خدا
و 10 مرتبه «بمحمد» بحق محمد صلی الله علیه وآله
و 10 مرتبه «بعلی» بحق علی علیه‌السلام
و 10 مرتبه «بفاطم» بحق فاطمه سلام‌الله علیها
و 10 مرتبه «بالحسن» بحق حسن علیه‌السلام
و 10 مرتبه «بالحسین» بحق حسین علیه‌السلام
و 10 مرتبه «بعلی بن الحسین» بحق علی بن الحسین علیه‌السلام
و 10 مرتبه «بمحمد بن علی» بحق محمد بن علی علیه‌السلام
و 10 مرتبه «بجعفر بن محمد» بحق جعفر بن محمد علیه‌السلام
و 10 مرتبه «بموسی بن جعفر» بحق موسی بن جعفر علیه‌السلام
و 10 مرتبه «بعلی بن موسی» بحق علی بن موسی علیه‌السلام
و 10 مرتبه «بمحمد بن علی» بحق محمد بن علی علیه‌السلام
و 10 مرتبه «بعلی بن محمد» بحق علی بن محمد علیه‌السلام
و 10 مرتبه «بالحسن بن علی» بحق حسن بن علی علیه‌السلام
و 10 مرتبه «بالحج» به حق حضرت حجت علیه‌السلام
"پس هر حاجتی که دارد از خداوند طلب کند و در تمام این اذکار نهایت حضور قلب و توجه به درگاه خدا را حفظ کند".
بهتر است اگر می‌خواهند توسل یا ذکر مصیبتی کنند قبل یا بعد از دعا باشد و دعا را قطع نکنند.
پنجم:
«زیارت امام حسین (ع)»
به فرموده علامه مجلسی زیارت امام حسین (ع) در هر یک از سه شب قدر مستحب موکد است و در روایتی آمده است که سبب آمرزش گناهان می‌شود و اگر از نزدیک دسترسی به زیارت نداشته باشد از دور زیارت کند.
ششم:
«احیاء داشتن شب‌های قدر»
یعنی اینکه این شب را تا صبح بیدار باشد و با عبادت، دعا، تلاوت قرآن، حضور در جلسات سخنرانی دینی، پرسش و پاسخ‌های مذهبی و یا مطالعه کتاب‌های تفسیر، عقاید و مواعظ آن را سپری کند.
در روایتی از امام باقر (ع) آمده است: "هر کس شب قدر را احیاء دارد، گناهان او آمرزیده می‌شود، هر چند که بسیار باشد" و بهتر است روز قبل مقداری استراحت کند و غذا و نوشیدنی کمتری بخورد تا خواب بر او غلبه نکند و کسانی که توانایی احیاء ندارند بهتر است اول شب را استراحت کنند و سحرگاهان بیدار باشند و عبادت کنند.
هفتم:
«اقامه 100 رکعت نماز»
100 رکعت نماز بخواند (هر دو رکعت به یک سلام) که فضیلت بسیار دارد و افضل آن است اگر توانایی داشته باشد در هر رکعت بعد از حمد 10 مرتبه سوره توحید (قل هو الله احد) بخواند.
هشتم:
خواندن دعایی که در ادامه می‌آید (حضرت زین العابدین (ع) در شب‌های قدر این دعا را می‌خواندند):
بخواند:
اللهم انی امسیت لک عبدا داخرا لا املک لنفسی نفعا ولا ضرا
خدایا من شام کردم در حالی که بنده خواری هستم که مالک سود و زیانی برای خویشتن نیستم
ولا اصرف عنها سوءا اشهد بذلک علی نفسی
و نتوانم از خویشتن پیش آمد ناگواری را بازگردانم و این مطلبی است که من آن را بر خویش گواهی دهم
واعترف لک بضعف قوتی وقل حیلتی فصل علی محمد و ال محمد
و به ناتوانی خود و بیچارگی‌ام در برابرت اعتراف دارم، پس درود فرست بر محمد و آل محمد (ص)
وانجز لی ما وعدتنی وجمیع المؤمنین والمؤمنات من المغفر فی هذه اللیل
و وفا کن برایم بدانچه بر من و همه مؤمنین و مؤمنات وعده فرمودی از آمرزش در این شب
واتمم علی ما اتیتنی فانی عبدک المسکین المستکین الضعیف الفقیر المهین
و تمام کن بر من آنچه را به من دادی زیرا که من بنده بینوای مستمند ناتوان تهیدست خوار توام
اللهم لا تجعلنی ناسیا لذکرک فیما اولیتنی
خدایا قرار مده مرا فراموشکار از یاد خویش در آنچه به من انعام فرمودی
ولا غافلا لاحسانک فیما اعطیتنی ولا ایسا من اجابتک وان ابطات عنی
و نه غافل از احسانت در آنچه به من عطا کردی و قرارم مده ناامید از اجابت خویش و اگرچه دیرزمانی طول کشد
فی سراء او ضراء او شد او رخاء او عافی او بلاء او بؤس او نعماء
چه در خوشی و چه در سختی در دشواری یا در آسایش در تندرستی یا گرفتاری در تنگدستی یا در نعمت
انک سمیع الدعاء
براستی تو شنوای دعایی
نهم:
«طلب آمرزش گناهان و دعا برای امور دنیوی و اخروی»
مرحوم علامه مجلسی (ره) فرموده‌اند "بهترین اعمال در این شب‌ها طلب آمرزش گناهان و دعا برای امور دنیوی و اخروی است هم برای خود و هم برای پدر و مادر خویشان و دیگر مومنان؛ چه زنده باشند و چه از دنیا رفته باشند و همچنین ذکرهای مختلف و صلوات بر حضرت محمد (ص) و خاندانشان تا آنجا که مقدور است، انجام دهند و در بعضی از روایات نیز تاکید شده است که «دعای جوشن کبیر» را در این سه شب بخوانند. "
در روایتی آمده است که شخصی خدمت رسول خدا (ص) رسیده و عرض کرد: اگر شب قدر را درک کردم، چه چیزی را از خداوند طلب کنم؟ که ایشان فرمودند: "عافیت و سلامتی را از خداوند بخواه".
شب بیست و یکم
این شب فضیلتش از شب نوزدهم بیشتر است پس اعمال مشترک شب‌های قدر را با توجه بیشتری انجام دهد. در روایات درباره غسل و احیا و تلاش در عبادت در این شب و شب بیست و سوم تاکید شده و آمده است که شب قدر در میان یکی از این دو شب است و در چند روایت وقتی که از معصوم (ع) خواستند تا معین کنند که شب قدر، در میان کدام یک از این دو شب است، معین نکردند، بلکه فرمودند: «ما ایسر لیلتین فیما تطلب» (احیای هر دو شب، برای آنچه می‌خواهی مشکل نیست).
و جالب این که "مرحوم صدوق" در "امالی" می‌گوید: "من دین الامامیه... ه. من احیی هاتین اللیلتین بمذاکره العلم فهو افضل"؛ از دستورات مذهب امامیه است که... اگر کسی این دو شب را به گفت‌وگوی علمی بپردازد، از هر عبادتی برتر است. "
اعمال شب بیست و یکم
اعمال این شب بر دو قسم است، قسم اول دعاهایی که مربوط به دهه آخر ماه رمضان است و قسم دیگر اعمال مخصوص شب بیست و یکم، که به این شرح است:
1- دعایی است که در "مصباح المتهجد" و "کافی" نقل شده است که در شب بیست و یکم خوانده می‌شود که به شرح زیر است:
یا مولج اللیل فی النهار و مولج النهار فی اللیل
ای فروبرنده شب در روز و ای فروبرنده روز در شب
و مخرج الحی من المیت و مخرج المیت من الحی
و ای بیرون‌آورنده زنده از مرده و بیرون‌آورنده مرده از زنده
یا رازق من یشاء بغیر حساب
ای روزی‌دهنده هرکه را خواهی بی حساب
یا الله یا رحمن یا الله یا رحیم
ای خدا، ای بخشاینده، ای خدا، ای مهربان
یا الله یا الله یا الله
ای خدا، ای خدا، ای خدا
لک الاسماء الحسنی والامثال العلیا والکبریاء والا لآء
از آن تو است نام‌های نیکو و نمونه‌های والا و بزرگی و نعمت‌ها
اسئلک ان تصلی علی محمد و ال محمد
از تو خواهم درود فرستی بر محمد و آل محمد (ص)
وان تجعل اسمی فی هذه اللیل فی السعداء
و نام مرا در این شب در زمره سعادتمندان قرار دهی
و روحی مع الشهداء
و روحم را با شهدا مقرون سازی
واحسانی فی علیین واسائتی مغفور
و احسان و نیکوکاری‌ام را در بلندترین درجه بهشت و گناهانم را آمرزیده کنی
وان تهب لی یقینا تباشر به قلبی
و به من یقینی عطا کنی که همیشه با دلم همراه باشد
وایمانا یذهب الشک عنی
و ایمانی به من بدهی که شک و تردید را از من دور سازد
وترضینی بما قسمت لی
و بدانچه روزی‌ام کرده‌ای خشنودم سازی
وآتنا فی الدنیا حسن وفی الاخر حسن
و بدهی به من در دنیا نعمت نیک و در آخرت نعمت نیکو
وقنا عذاب النار الحریق
و نگهداری ما را از عذاب آتش سوزان
وارزقنی فیها ذکرک
و روزی‌ام کنی در این شب از ذکر خود
وشکرک والرغب الیک والاناب
و سپاسگزاری‌ات و اشتیاق و بازگشت بسویت
والتوفیق لما وفقت له محمدا و ال محمد علیه وعلیهم السلام
و توفیق برای انجام آنچه را موفق داشتی بدان محمد و آل محمد را که بر او و بر ایشان سلام باد
2- مرحوم "شیخ کفعمی" از "سید بن باقی" نقل کرده است که در شب بیست و یکم می‌خوانی:
اللهم صل علی محمد و ال محمد
خدایا درود فرست بر محمد و آل محمد
واقسم لی حلما یسد عنی باب الجهل
و چنان بردباری بهره‌ام کن که ببندد بر من در نادانی را
وهدی تمن به علی من کل ضلال
و هدایتی به من ده که بر من منت نهد از رهانیدن از هر گمراهی
وغنی تسد به عنی باب کل فقر
و بی‌نیازی به من بده که درهای انواع فقر را به تمامی بر من ببندد
وقو ترد بها عنی کل ضعف
و نیرویی به من ده که هرگونه سستی را از من بازگرداند
وعزا تکرمنی به عن کل ذل
و عزتی که از هر خواری مرا گرامی داری
ورفع ترفعنی بها عن کل ضع
و رفعت مقامی که بدان وسیله مرا از هر پستی بلند کنی
وامنا ترد به عنی کل خوف
و امنیتی که به وسیله آن هر ترسی را از من دور کنی
وعافی تسترنی بها عن کل بلاء
و تندرستی که بدان وسیله مرا از هر بلایی بپوشانی
وعلما تفتح لی به کل یقین
و دانشی که به آن هر یقینی را بر من مفتوح گردانی
و یقینا تذهب به عنی کل شک
و یقینی که بدان وسیله هر شک و تردیدی را از من دور سازی
و دعاء تبسط لی به الاجاب فی هذه اللیل
و دعائی که اجابتش را بر من بگسترانی همین امشب
هذه الساع الساع الساع الساع یا کریم
و در همین ساعت، همین ساعت، همین ساعت، همین ساعت ای بزرگوار
و خوفا تنشر لی به کل رحم
و ترسی به من بده که هر رحمتی را بدان وسیله بر من بگسترانی
و عصم تحول بها بینی وبین الذنوب حتی افلح بها
و مرا چنان خودنگهدار کن که همان حالت میان من و گناهان حائل شود
عند المعصومین عندک برحمتک یا ارحم الراحمین
و بدان وسیله در پیشگاه معصومین (و خود نگهداران) درگاهت رستگار باشم ای مهربانترین مهربانان
3- به فرموده "شیخ مفید"، در این شب صلوات بسیار فرستد و بر ظالمان بر آل محمد (ص) و همچنین بر قاتل امیر مومنان (ع) بسیار لعن و نفرین فرستد و هم برای خویش و پدر و مادرش و سایر مومنان و مومنات دعا کند.
دعا برای وجود مبارک امام زمان (عج) و فرج آن حضرت، یکی دیگر از اعمال این شب است. در روایتی که "سید بن طاووس" از حماد بن عثمان نقل کرده می‌خوانیم:
در شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان به محضر امام صادق (ع) شرفیاب شدم. امام از من پرسید که آیا غسل کرده‌ای؟ گفتم: آری. امام (ع) حصیری طلبید و مرا نیز به کنارش فراخواند. آن حضرت (ع) مشغول نماز شد و من نیز نزدیک آن حضرت، نماز می‌خواندم. وقتی که از نمازها فارغ شدیم، آن حضرت دعا کرد و من آمین گفتم و این کار ادامه داشت تا صبح طلوع کرد. امام (ع) اذان و اقامه گفتند و برخی از خدمتکاران را فراخواند و نماز صبح را به امامت آن حضرت (ع) به‌جا آوردیم.
امام صادق (ع) بعد از نماز، به تسبیح و تقدیس پروردگار پرداخت و بر پیامبر (ص) درود فرستاد و برای مومنان دعا کرد، آنگاه به سجده رفت و ساعتی در سجده بود و در آن مدت جز صدای نفس حضرت چیزی را نمی‌شنیدم، سپس دعایی خواند از جمله در دعایش عرض کرد:
و أسألک بجمیع ما سألتک و ما لم أسألک،
از تو تقاضا می‌کنم به جمیع آنچه تو را با آن خواندم و آنچه را نخواندم،
من عظیم جلالک ما لو علمته لسألتک به،
از عظیم جلال تو که اگر می‌دانستم، تو را با آن خواندم
أن تصلی علی محمد و أهل بیته،
از تو می‌خواهم بر محمد و اهل بیتش درود بفرستی
و أن تأذن لفرج من بفرجه فرج أولیائک و أصفیائک من خلقک،
و اجازه فرج و ظهور کسی را بدهی که با ظهور او گشایشی در کار اولیای تو و برگزیدگان از خلقت ظاهر می‌شود
و به تبید الظالمین وتهلکهم،
و به وسیله او ظالمان را نابود و هلاک می‌سازی.
عجل ذلک یا رب العالمین.
ای پروردگار عالمیان، در ظهورش تعجیل فرما
پس از آن امام (ع) سر از سجده برداشت، عرض کردم: جانم به فدایت! شما برای فرج کسی دعا کردید که با فرج او گشایشی در کار دوستان و اولیای الهی حاصل خواهد شد، مگر آن کس شما نیستید؟ امام (ع) فرمود: نه! او قائم آل محمد است.
آنگاه امام صادق (ع) نشانه‌های ظهورش را بیان کرد و در ادامه فرمود: " شب و روز، منتظر ظهور مولایت باش، زیرا خداوند هر روز در شان و کاری است و انجام کاری او را از کار دیگر بازنمی‌دارد" (و توقع امر صاحبک لیلک و نهارک، فان الله کل یوم هو فی شان، لا یشغله شان عن شان)
نکته:
از شب بیست و یکم، دهه آخر ماه رمضان شروع می‌شود که بسیار پرارزش و مغتنم است، در هر شب از شب‌های این دهه، غسل مستحب است و روایت شده است که رسول خدا (ص) در هر شب از شب‌های دهه آخر ماه رمضان غسل کرد.
همچنین اعتکاف در مساجد جامع در این دهه مستحب است و فضیلت فراوان دارد و در روایتی از رسول خدا (ص) اعتکاف در دهه آخر ماه رمضان برابر دو حج و دو عمره شمرده شده است.
رسول خدا (ص) در دهه آخر ماه رمضان در مسجد معتکف می‌شد. بسترش را جمع می‌کرد و آماده و مهیا و بانشاط به شب‌زنده‌داری و عبادات می‌پرداخت (بسیاری از مسلمانان نیز در این امر به آن حضرت اقتدا می‌کردند) برخلاف آنچه بعضی از ناآگاهان می‌پندارند که با گذشت شب‌های قدر برنامه ماه مبارک رمضان تمام شده است.
منابع:
مفاتیح نوین، آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی و همکاران، نوبت و سال چاپ: بیست و دوم 1389، ناشر: انتشارات امام علی بن ابی طالب (ع)