المیزان و نمونه چه می‌گویند؟ «نه شرقی، نه غربی» نفی سلطه است نه نفی تعامل
همراهی جمهوری اسلامی با کشورهایی که در بلوک شرق تعریف می‌شوند، تا جایی که به مقابله با سلطه و تجاوز منجر شود، عین عمل به قرآن است.
گروه فرهنگی خبرگزاری تسنیم - مریم مرتضوی: ادعای اخیر یکی از چهره‌ها مبنی بر اینکه «در عرصه شعار، نه شرقی، نه غربی همچنان زنده است. اما در عرصه عمل، ایران به دلایل فشارهای خارجی و ضعف‌های داخلی عملاً به شرق گرایش پیدا کرده است» سخنی است که نیازمند نقدی دقیق و قرآنی است. این برداشت، در حقیقت تحریف معنای استقلال‌طلبی و آرمان قرآنی ملت ایران است.
استقلال در قرآن؛ نفی سلطه، نه نفی تعامل
شعار «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی» که در ابتدای انقلاب اسلامی بر سر در وزارت امور خارجه حک شد، ترجمانی سیاسی از آموزه قرآنی است. قرآن کریم در سوره نساء آیه 141 می‌فرماید: «وَلَن یَجعَلَ اللَهُ لِلکَافِرِینَ عَلَی المُؤمِنِینَ سَبِیلًا» (نساء /141)؛ یعنی خداوند هیچ‌گاه اجازه نداده که کفار بر مؤمنان سلطه پیدا کنند.
علامه طباطبایی (ره) در تفسیر المیزان ذیل این آیه می‌نویسد: مقصود این است که اسلام به هیچ وجه اجازه مشروعیت‌بخشی به ولایت و تسلط کفار بر جامعه اسلامی را نمی‌دهد. درواقع مؤمنین به اذن خدا دائماً غالب هستند، البته مادام که ملتزم به لوازم ایمان خود باشند، همچنانکه در آیه دیگری این وعده را صریحاً داده و فرموده است: «وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحزَنُوا وَأَنتُمُ الأَعلَونَ اِن کُنتُم مُؤمِنِینَ» (آل‌عمران /139).
همین نکته در تفسیر نمونه نیز برجسته شده است. آیت‌الله مکارم شیرازی توضیح می‌دهد: اگر رابطه با کشور غیرمسلمانی در حد تعامل متقابل و بدون سلطه‌پذیری باشد، اشکالی ندارد، اما اگر به وابستگی و راه یافتن آنان بر مقدرات مسلمانان بیانجامد، به شدت مردود است.
زیرا اصل «سبیل» به معنای راه نفوذ است و هر گونه تبعیت یا وابستگی را در بر می‌گیرد. بنابراین، معیار اصلی در سیاست خارجی، نفی سلطه است نه نفی تعامل. تعامل با هر کشوری، تا زمانی که به وابستگی و سلطه منجر نشود، نه‌تنها ممنوع نیست بلکه در شرایط تهدید و تجاوز دشمنان، عقلاً و شرعاً لازم است.
همراهی در برابر تجاوز؛ آموزه قرآنی
در روزهایی که رژیم صهیونیستی با پشتیبانی مستقیم آمریکا حمله ناجوانمردانه‌ای را علیه کشورمان آغاز کرد و این جنگ 12 روزه آزمونی بزرگ برای ملت ایران بود، همراهی کشورهای غیرهمسو با غرب نشانه‌ای روشن از قاعده قرآنی تعاون است. خداوند می‌فرماید: «وَتَعَاوَنُوا عَلَی البِرِ وَالتَقوَی وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَی الاِثمِ وَالعُدوَانِ» (مائده /2).
تفسیر المیزان تأکید می‌کند که جامعه اسلامی موظف است هرگونه همکاری‌ای که به تقویت جبهه حق و عدالت منجر می‌شود را انجام دهد. همکاری با کشورهایی که در برابر تجاوزگری آمریکا و صهیونیسم ایستاده‌اند، مصداق بارز تعاون بر «بر و تقوا» است.
این آیه، قاعده‌ای عام در روابط اجتماعی و سیاسی مسلمانان است؛ هر جا همکاری موجب دفع ظلم و برپایی عدالت شود، وظیفه‌ای شرعی است. بنابراین همراهی جمهوری اسلامی با کشورهایی که در بلوک شرق تعریف می‌شوند، تا جایی که به مقابله با سلطه و تجاوز منجر شود، عین عمل به قرآن است.
غرب‌گرایان و تناقض‌گویی آشکار
شگفت‌آور آنجاست که همین افراد و جریان‌های همراه آنان که امروز دم از «نه شرقی، نه غربی» می‌زنند، خود در طول سالیان گذشته به‌شدت وابسته به غرب بوده‌اند؛ چه در عرصه اقتصادی و چه در حوزه سیاست خارجی. آنان «نه شرقی، نه غربی» را به‌معنای «فقط غرب» ترجمه کردند و نتیجه آن چیزی جز تحمیل برجام یک‌طرفه و تهدیدهای مکرر اروپا به اسنپ‌بک نبود.
این در حالی است که قرآن کریم به مؤمنان هشدار می‌دهد: «وَلَا تَرکَنُوا اِلَی الَذِینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَکُمُ النَارُ» (هود /113).
علامه طباطبایی (ره) در المیزان تصریح می‌کند: «رکون» به معنای اعتماد و اتکا همراه با میل و رغبت است. این هشدار الهی، درست همان چیزی است که امروز در تجربه برجام و اتکای بی‌نتیجه به اروپا و آمریکا دیده شد.
این آیه صریحاً از تکیه بر ظالمان نهی می‌کند. بر همین اساس، جمهوری اسلامی نه به شرق تکیه می‌کند و نه به غرب؛ بلکه در چارچوب عقلانیت دینی و استقلال سیاسی، با هر کشوری که در برابر ظلم و سلطه می‌ایستد، همکاری خواهد کرد.
استقلال فعال، نه انزوای منفعل
شعار «نه شرقی، نه غربی» یعنی جمهوری اسلامی نه در مدار شرق حرکت می‌کند و نه در مدار غرب؛ بلکه تنها در مدار حق و عدالت قرآنی قرار دارد.
امروز، همراهی ایران با کشورهایی که در جبهه ضدسلطه تعریف می‌شوند، نه نشانه وابستگی، بلکه نشانه استقلال فعال است. قرآن به ما آموخته است که: «اِنَ اللَهَ یُحِبُ الَذِینَ یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِهِ صَفًا کَأَنَهُم بُنیَان مَرصُوص» (صف /4). در شرایط عادی، وحدت و اتحاد و دوری از تفرقه لازم است ولی در برابر دشمن، صفوف باید متحدتر و نفوذناپذیر و مستحکم‌تر باشد.
کشور ما در همین چارچوب، با حفظ استقلال و هویت اسلامی، در کنار ملت‌های دیگر مقابل تجاوزگری آمریکا و اسرائیل ایستاده و خواهد ایستاد.