انتقال پایتخت وارد مرحله حساس شد
تهران، کلانشهری که زیر فشار بارگذاری‌های چندبرابری توان اکولوژیک خود در آستانه فروپاشی زیست‌محیطی قرار دارد، با چالش‌های بزرگی مانند فرونشست زمین و کمبود آب مواجه است. اما آیا انتقال پایتخت می‌تواند این بحران را حل کند؟ کارشناسان معتقدند اصلاح سیاست‌های شهری، نه جابه‌جایی پایتخت، کلید نجات تهران است.
- فهرست محتوا
- بارگذاری‌های فراتر از توان دشت تهران
- تهران؛ شهری وابسته به آب قرضی انتقال بین حوضه‌ای
- چشم‌انداز فروپاشی اکولوژیک
- آیا انتقال پایتخت چاره‌ساز است؟
- انتقال بحران به نقطه‌ای دیگر
- راهکار؛ اصلاح سیاست‌ها نه جابه‌جایی
داریوش مختاری با اشاره به ابعاد گسترده موضوع انتقال پایتخت گفت: «این مسئله تنها یک تصمیم اداری یا سیاسی نیست، بلکه ابعاد اجتماعی، فرهنگی، تاریخی، اقتصادی و زیست‌محیطی دارد و هرگونه اقدام در این زمینه باید بر اساس مطالعات جامع و گزارش‌های کارشناسی دقیق انجام شود.»
وی افزود: «انتقال پایتخت اقدامی پیچیده است که نمی‌توان صرفاً با نگاه سیاسی یا اداری به آن پرداخت. تصمیم درست زمانی شکل می‌گیرد که مراکز پژوهشی و شرکت‌های مشاور مهندسی مطالعات عمیق و کمی ارائه دهند و از گزارش‌های صرفاً توصیفی فراتر برویم. تنها در این صورت است که می‌توان به تحلیل هزینه - فایده واقعی دست یافت و تصمیمی منطقی اتخاذ کرد.»
بارگذاری‌های فراتر از توان دشت تهران
این کارشناس مدیریت منابع آبی با بیان اینکه بارگذاری ها در جغرافیای تهران سال‌هاست از ظرفیت بوم‌شناختی آن فراتر رفته است، اظهار کرد: مساحت تهران اکنون حدود 950 کیلومتر مربع است در حالی که این شهر باید حداکثر 200 کیلومتر مربع وسعت می‌داشت تا با توان اکولوژیک دشت سازگارتر باشد.
وی افزود: توسعه بی‌رویه کاربری شهری، رشد صنایع، کشاورزی و حفر حدود 14 هزار حلقه چاه مجاز و 14 هزار چاه غیرمجاز، فشار سنگینی بر منابع آب این دشت وارد کرده است. برای مقایسه، دشت مرودشت در فارس با وجود وسعت و منابع اکولوژیک بیشتر، چنین بارگذاری ندارد.
به گفته مختاری، حدود 30 درصد از یک میلیارد و 100 میلیون متر مکعب آب مصرفی تهران از چاه‌ها تأمین می‌شود و علاوه بر آن، ده‌ها چاه برای فضای سبز و آبیاری شهری نیز وجود دارد که مجموعا به فرونشست دشت تهران انجامیده است.
تهران؛ شهری وابسته به آب قرضی انتقال بین حوضه‌ای
مختاری با اشاره به اینکه تهران سال‌هاست از حوزه‌های آبریز اطراف خود مانند سدهای لار، طالقان و دیگر سدهای استان‌های همجوار آب قرض می‌گیرد، توضیح داد: اکنون حتی بحث انتقال آب از خلیج فارس یا مازندران هم مطرح است. اینها همه راه‌حل‌های پرهزینه و مخرب زیست‌محیطی‌اند که به دلیل تداوم بارگذاری، نمی‌توانند مشکل را برطرف کنند.
وی تأکید کرد: هر بار ظرفیت جدیدی برای عرضه آب فراهم شود، تقاضا باز هم جلوتر حرکت می‌کند و بارگذاری بیشتر می‌شود. بنابراین، انتقال آب از دریا یا دیگر حوضه‌ها فقط تأخیر در بحران است و نه راه‌حل.
چشم‌انداز فروپاشی اکولوژیک
این کارشناس مدیریت منابع آبی با بیان اینکه تهران هم اکنون با انبوه بحران‌های زیست‌محیطی و زمین‌شناختی بسیلری مواجه است، افزود: فرونشست زمین، کاهش منابع آب زیرزمینی، تشدید آلودگی‌ها و فشار بر حوزه‌های آبریز دیگر از جمله پیامدهای ادامه بارگذاری در تهران است.
وی خاطرنشان کرد: در نهایت، این روند به جایی می‌رسد که حدود 70 درصد تهران ناچار به تخلیه خواهد شد. چرا که منابع آبی پایدار حتی در صورت انتقال‌های پرهزینه نیز توان تأمین جمعیت کنونی و آینده این کلانشهر را ندارند.
آیا انتقال پایتخت چاره‌ساز است؟
مختاری در پاسخ به این پرسش که آیا انتقال پایتخت می‌تواند بحران تهران را کاهش دهد، گفت: تأثیر انتقال پایتخت بر کاهش مخاطرات زیست‌محیطی بسیار ناچیز و حدود پنج درصد است. دلیل آن این است که بخش عمده مشکلات تهران ناشی از ماهیت تجاری و توسعه بی‌وقفه آن است، نه صرفاً پایتخت بودنش.
وی با بیان اینکه رفت و آمدهای اداری و جمعیت غیرساکن بخش کوچکی از بارگذاری های جغرافیای تهران را تشکیل می‌دهند، ادامه داد: حتی اگر وزارتخانه‌ها، سفارتخانه‌ها و نهادهای حکومتی جابه‌جا شوند، تأثیر چندانی بر بحران‌های اصلی زمین شناختی تهران نخواهد داشت.
انتقال بحران به نقطه‌ای دیگر
این کارشناس با بیان اینکه انتقال پایتخت صرفاً معضلات را از تهران به نقطه‌ای دیگر منتقل می‌کند، گفت: «تجربه شهرهایی مانند شیراز، مشهد، اصفهان و تبریز نشان داده که توسعه بی‌برنامه و شهرک‌سازی‌های گسترده، به سرعت بحران‌های محیط‌زیستی و اجتماعی را در آن‌ها تشدید کرده است. اگر پایتخت جدیدی ایجاد شود، همان مشکلات بارگذاری، تغییر کاربری و رانت‌های زمین در مقیاسی تازه و بزرگتر تکرار خواهد شد.
وی افزود: مثلاً در شیراز، توسعه شهری از 20 هزار هکتار کاربری اراضی شهری فعلی به بیش از 41 هزار هکتار حوضه شهری رسیده و وزارت مسکن و شهرسازی، برنامه توسعه 100 هزار هکتاری را برای محدوده اراضی شهری شیراز دنبال می‌کند در حالی که منابع آب کافی وجود ندارد. همین وضعیت می‌تواند در پایتخت جدید هم رخ دهد و بحرانی تازه بیافریند.
راهکار؛ اصلاح سیاست‌ها نه جابه‌جایی
مختاری با بیان اینکه بهتر است به جای انتقال پایتخت، سیاست‌گذاری‌ها اصلاح شود، تاکید کرد: بودن پایتخت در تهران حتی می‌تواند مزیت باشد؛ چرا که مشکلات در برابر دید سیاستمداران قرار دارد و فشار بیشتری برای اصلاح تصمیمات ایجاد می‌شود.
وی تصریح کرد: راهکار درست، توسعه صنایع دانش‌بنیان و کم‌آب‌بر، جلوگیری از تغییر کاربری اراضی، توقف تراکم‌فروشی و اصلاح مدیریت شهری است. تنها با چنین اقداماتی می‌توان بارگذاری تهران را کاهش داد و از فروپاشی زیست‌محیطی جلوگیری کرد.
