انحصار در "تألیف کتاب‌های درسی" شکسته شد / فراهم شدن امکان مشارکت تمام صاحب‌نظران در تالیف کتب درسی
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی با دعوت از تمام افراد، صاحب‌نظران و گروه‌های مختلف برای تألیف کتاب‌های درسی گفت: تمام افراد می‌توانند در تألیف کتاب‌های درسی با دو شرط می‌توانند مشارکت داشته باشند.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، انحصار سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در تدوین کتاب‌های درسی، سال‌هاست که یکی از انتقادات جدی به حوزه تألیف کتب درسی است.
برخی نقد دارند که چرا صفر تا صد تولید کتاب‌های درسی به سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی واگذار شده و هیچ مؤسسه یا نهاد علمی و آموزشی دیگری در تولید محتوای آموزشی مدارس، به جز سازمان پژوهش نقش ندارد بنابراین طبیعی است در شرایطی که از توانمندی و ظرفیت سایر بخش‌ها استفاده نشود، سطح و کیفیت کتاب‌های درسی پایین باشد.
از همین رو همواره این سؤالات مطرح است که آیا بدنه کارشناسی وزارت آموزش و پرورش به خصوص دفاتری که باید کار تخصصی انجام دهند مانند دفتر تالیف کتاب‌های درسی، از نظر تخصص و توانمندی و اشراف به کار علمی، خبره و کار بلد هستند؟
چرا سازمان پژوهش، تألیف کتاب‌های درسی را امر انحصاری می‌داند؟ آیا زمینه مشارکت جدی معلمان و گروه‌های آموزشی زبده در تالیف فراهم است؟
کارشناسان بر این باورند در سازمان پژوهش نیازمند یک تحول بزرگ و نیازمند «چرخش از تولید محتوا به ارائه خدمات» است.
در قالب نشستی با حضور حجت‌الاسلام علی لطیفی؛ رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در خبرگزاری تسنیم سعی کردیم جویای این سؤالات و ابهامات باشیم.
پیش از این بخش نخست این گفت‌وگو با عنوان «دوره "تغییر کتاب‌های درسی" فرا رسیده است / کدام دروس و با چه محتوایی تغییر می‌کنند؟» در خبرگزاری تسنیم منتشر شد.
در ادامه بخش دوم این گفت‌وگو آمده است:
تسنیم: آیا سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، نیروی انسانی کافی و توانمند برای بازنگری صحیح و دقیق کتاب‌های درسی در اختیار دارد؟ به عنوان مثال اگر بخواهید کتاب "سواد رسانه" را به وضعیت قابل قبول برسانید چه تعداد افراد توانمند در مجموعه سازمان برای بازنگری صحیح وجود دارد؟ آیا افراد متولی بازنگری کتاب‌های درسی این توانمندی را دارند تا تغییرات متناسب با نیاز روز اعمال کنند؟ به نظر می‌رسد این ماموریت بسیار دشوار است و زمانی که توانایی سازمان پژوهش و نفرات موجود را مشاهده می‌کنیم، این کار اصلاً آسان به نظر نمی‌رسد به گونه‌ای که شاید حتی در شرایط فعلی نتوان یک کتاب را هم به شیوه‌ای صحیح همه‌جانبه، بازنگری کرد!
رویکرد سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در دوره‌های قبل و دوره فعلی این است که از ظرفیت‌های بیرون سازمان در چارچوب قواعد موجود نهایت استفاده را کنیم.
4 کارگروه در سازمان تشکیل شده است که در سه کارگروه، بیشتر افراد حاضر از بیرون سازمان هستند؛ یکی از این کارگروه‌ها در بحث سواد رسانه‌ای فعالیت می‌کند که رئیس کارگروه در حوزه سواد رسانه‌ای فعال است و افراد مختلفی در آن حضور دارند.
اکنون هزینه‌های سنگین‌تری در مقایسه با هزینه‌های داخلی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی پرداخت می‌کنیم تا افراد مختلف برای تألیف کتب درسی مشارکت کنند.
دعوت از افراد مختلف برای تالیف کتاب درسی
برخی افراد از جمله اساتید دانشگاه صرفاً تأکید دارند باید ابتدا مطالعه و کار پژوهشی انجام شود اما در کشور نمی‌توانیم معطل این موضوع بمانیم؛ هم‌اکنون با تمام مشکلات موجود باید بررسی کنیم چگونه می‌توان از نقطه الف به نقطه ب رسید.
دوره "تغییر کتاب‌های درسی" فرا رسیده است / کدام دروس و با چه محتوایی تغییر می‌کنند؟تسنیم: آیا افراد برای همکاری در پروژه‌های مختلف سازمان پژوهش از جمله تألیف کتاب‌های درسی به درستی شناسایی می‌شوند یا ممکن است انتخاب‌ها بر اساس برخی روابطه باشد؟
تمام افراد می‌توانند در تألیف کتاب‌های درسی مشارکت داشته باشند اما باید دو شرط داشته باشند. نخست؛ تجربه و تخصص کاری متناظر با ماموریت سازمان داشته باشد یعنی سطح کودک و نوجوان را بشناسند و ایده آنها قابلیت عملیاتی داشته باشد چرا که داشتن ایده به تنهایی کافی نیست، برخی افراد ایده‌های خوبی دارند اما عملیاتی بودن آن مهم است.
اخیراً با بنده تماس گرفتند و گفتند، فردی در مشهد برای تدریس درس عربی ایده دارد، اعلام کردم این فرد به سازمان بیاید تا ایده او را بشنویم؛ در سازمان پژوهش به دنبال ارتباط با افراد مختلف هستیم چرا که تألیف کتاب درسی یک موضوع ملی است.
تمرین کتاب درسی پیشنهاد دهید!
گوش ما آماده شنیدن انتقادات است اما افرادی می‌توانند به ما کمک کنند که نه فقط ایده بلکه تجربی عملی داشته باشند، برخی اوقات خود ما نیز لبریز از نقد هستیم اما مطلوب‌هایی داریم که نمی‌توانیم آن را محقق کنیم به عنوان مثال درباره اسناد لانه جاسوسی وضعیت اینگونه است، حاضرم قسم بخورم تمام مسئولان سازمان از جمله آقای ذوعلم با تمام وجود می‌خواستند درباره این اسناد کار اساسی انجام دهند اما برخی مواقع می‌خواهیم کارهایی را انجام دهیم اما نمی‌شود و محدودیت است.
طی سال‌های گذشته مطالبی درباره اسناد لانه جاسوسی به کتاب‌های درسی اضافه شد و در این رابطه از دانشگاه امام حسین و امام صادق کمک گرفتیم، هم اکنون 22 مورد از محتوای اسناد لانه جاسوسی در کتاب های درسی وجود دارد اما باز هم راضی نیستیم مگر از وضعیت آموزش قرآن راضی هستیم اگر چه زحمات بسیاری در اینباره کشیده شده است اما برنامه دینی در نقطه مطلوب قرار ندارد.
هم‌اکنون با گروهی خارج از سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی که مدرسه داشته و فعالیت آموزشی انجام می‌دهند، قرارداد منعقد کردیم تا 150 تمرین مسئله‌محور برای کتاب‌های درسی به ما پیشنهاد دهند تا دانش‌آموزان را با مسائل درگیر کنیم و یادگیری بهتر اتفاق بیفتد.
ویژگی دوم که افراد برای همکاری در پروژه‌های سازمان پژوهش باید دارا باشند، اهل تعامل و درگیر شدن با فرایندها و واقعیت‌هایی است که در سازمان با آن مواجه هستیم. برخی افراد بیرون مجموعه انتظار دارند قراردادی از جنس قراردادهای پژوهشی با آنها منعقد شود اما ما نمی‌توانیم اینگونه اقدام کنیم، سازمان پژوهش با سؤالات و ابهامات معلمان و دانش‌آموزان مواجه است و افراد درگیر کار باید بتوانند ارتباط مناسبی با آنها برقرار کنند و در این تعامل کار را پیش ببرند.
برخی مجموعه‌های بیرونی اعلام آمادگی می‌کنند اما هنگامی که محدودیت‌ها و ملاحظات سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی را مشاهده می‌کنند، ادامه نمی‌دهند، به تازگی فردی که نسبت به کتاب‌های فیزیک، شیمی و زیست‌شناسی به جهت فلسفه و تاریخ علم و نگاه اسلامی به علم نقد داشت، پیشنهاد دادیم هر کدام از کتاب‌ها را که تمایل دارد، انتخاب کند و سه ماه فرصت دادیم تا هر پیشنهادی که می‌تواند در کتاب درسی بیاید و قابلیت اجرا در کلاس درس داشته باشد را ارائه دهد اما این فرد در نهایت گفت نمی‌توانم کاری انجام دهم!
از همین جا اعلام می‌کنم، مجموعه‌ها و تیم‌هایی که تجربه و تخصص داشته باشند، می‌توانند در تألیف کتاب‌های درسی مشارکت داشته باشند البته تجارب برخی مجموعه‌ها در مقیاس محدود است به عنوان مثال بسیاری از مجموعه‌های مذهبی و انقلابی برخی متون آموزشی را در جمع دانش‌آموزان با گرایش مذهبی بالا ارائه می‌دهند اما نمی‌توان انتظار داشت این متن در سطح ملی هم پذیرفته شود.
دعوت گروه تالیف کتاب دینی از متخصصان
بسیاری از مطالبات و انتظارات از سازمان که نمونه‌هایی را برای ما ارسال می‌کنند، آن چیزی نیست که عموم جامعه بپذیرد؛ هم‌اکنون گروه دینی سازمان با خانم "کلر ژوبرت" مسلمان فرانسوی نویسنده کتاب‌های کودک ارتباط گرفته تا به‌صورت آزمایشی مطالبی را به‌صورت داستانی برای کتاب‌های دینی بنویسد؛ گروه دینی در این مدت از هر فردی که ایده‌ای برای تالیف کتاب درسی داشته دعوت کرده و اگر با ادبیات کودک و نوجوان آشنا باشند و کارشان قابلیت اجرا در سطح ملی داشته باشد از آنها برای نوشتن متن کتاب دعوت می شود.
برخی افراد که در مسجد مدارس فعال هستند و محتوای بسیار اختصاصی تدریس می‌کنند، انتظار دارند محتوای آنها در کتاب درسی لحاظ شود اما اینگونه نمی‌شود چرا که کار ما در گستره ملی است و باید کتابی تألیف کنیم تا افرادی که نگاه انتقادی به دولت دارند هم با آن ارتباط بگیرند.
سه دیدار با حجت الاسلام اعرافی مدیر حوزه‌های علمیه کشور داشتم که تأکید داشتند، آموزش و پرورش باید دستگاه "ذهن‌خوان" داشته باشد و اگر متوجه نشوید در ذهن دانش‌آموز چیست، چگونه می‌خواهید حرف خود را به او بگویید؟
جزئیات 2 تغییر کتاب‌های درسی در سال آینده / تعداد کتاب‌ها کم می‌شود؟مرکز رصد مسائل آموزش و پرورش ایجاد می‌شود
تسنیم: نیازسنجی در این حوزه به چه صورت انجام می‌شود؟
اقدامی را برای نیازسنجی آغاز کرده‌ایم و قرار است "مرکز رصد مسائل آموزش و پرورش" در ذیل سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی ایجاد شود، این موضوع در جلسه هیئت امنای سازمان مصوب شده است. رصد مسائل به معنای بررسی نگرش‌ها و ویژگی‌های دانش‌آموزان یا به عبارتی تحلیل نسل و برنامه‌ریزی متناسب با آن است و در این ارتباط نیازسنجی را آغاز کرده‌ایم تا وضعیت موجود ارتقا یابد.
تسنیم: آیا تا به امروز برای تألیف کتاب‌های درسی از دانش‌آموزان نیازسنجی انجام می‌شده است؟
این نیازسنجی حداقل در 5 سال اخیر به‌صورت سازمان‌یافته انجام نمی‌شد به عنوان مثال وقتی کتاب سواد رسانه‌ای تالیف شد به سراغ اساتید و صاحب‌نظران رفته و آنها را دعوت کردند تا نظرات خود را مطرح کنند.
نیازسنجی از نیازهای دانش‌آموزان
نیازسنجی نقطه ضروری برنامه درسی است اما در سال‌های گذشته به دلایل مختلف از جمله محدودیت زمان و فشار بر روی سازمان به‌صورت جدی انجام نمی‌شد؛ هم‌اکنون فاز مقدماتی نیازسنجی را آغاز و با بیش از 30 مرکز از جمله معاونت اجتماعی قوه قضائیه، ناجا و سایر مجموعه‌هایی که مرکز رصد و تحلیل دارند، مکاتبه و درخواست کردیم مطالعات خود را در دو محور آسیب شناسانه ناظر به وضعیت موجود کودکان و نوجوانان و مطالعات آینده‌نگرانه در اختیار ما قرار دهند.
بیش از 100 مطالعه و گزارش جمع آوری شد و برخی کارهای کیفی خوب در بین آنها وجود دارد به عنوان مثال چند مطالعه آینده نگرانه درباره وضعیت برنامه درسی یا دین داری در جامعه به دستمان رسید همچنین مطالعاتی درباره نگرش نوجوانان و جوانان ارائه شد که تحلیل آنها می‌تواند داده‌های خوبی در اختیار ما قرار دهد.
مطالعات در حال کدگذاری هستند، دلالت‌ها را برای برنامه خودمان استخراج می‌کنیم تا بدانیم برای این نسل و ویژگی‌های آن چگونه برنامه‌ریزی کنیم؛ اگر فهم صحیح از نیازهای دانش‌آموزان نداشته باشیم همانند فردی هستیم که با عصا حرکت کرده و نمی‌داند باید چه کار کند!
برای سال آینده چند مطالعه را سفارش خواهیم داد تا نقطه آغازی برای راه‌اندازی مرکز رصد مسائل آموزش و پرورش باشد، اگر این کار انجام شود بخشی از مطالبه عمومی درباره اینکه آموزش و پرورش ناظر به نیازهای جامعه حرکت نمی‌کند، پاسخ داده می‌شود، ادامه دارد.
