انقلاب در بازار سرمایه / بلاکچین بورس را چه شکلی می کند؟
اگر فناوری بلاکچین به بازار سرمایه راه یابد چه تحولی را رقم می زند؟
به نظر می آید ابعاد این تحول خارج از تصور ماست! اگر سهام شما به شکل توکن هایی در بیایند که در 24 ساعت روز قابل معامله باشند بورس دیگر آن چیزی که اکنون از آن سراغ داریم نخواهد بود! اثر بلاکچین بر بازار سرمایه، موضوع نشستی اینستاگرامی به میزبانی مزدکس و سیگنال، بود که به تازگی برگزار شده است.
در این گفت‌وگو محمد قاسمی، مدیرعامل مزدکس؛ میثم حامدی، مدیر گروه بازارها و ابزارهای مالی مرکز پژوهش سازمان بورس و عباس آشتیانی، مدیر انجمن بلاکچین ایران حاضر بودند.سهام در قالب توکن؛ انقلابی در بازار سرمایه
در این رویداد آنلاین عباس آشتیانی در مورد صنعت بلاکچین و کاربردهای آن در بازار سرمایه گفت: «بلاکچین یک فناوری است و از این ابزار در قسمت‌های مختلف زندگی مالی، مالیاتی و پولی کشورهای مختلف استفاده می‌شود. این ابزار یکسری ویژگی‌ها دارد. تقریباً برای اولین‌بار این ابزار توانسته مفهوم مالکیت را دچار تغییراتی کند.
در واقع بلاکچین ویژگی جدیدی در ارتباط با مفهوم مالکیت دارد. این ویژگی جدید نیاز به نهاد یا شخص واسط را برای مالکیت یا تملک از بین می‌برد.
در تعریف شریعت و قانون ما، هر چیزی که مردم برای آن ارزش قائل شوند، قابلیت احصا و تملک داشته باشد و بتوان آن را به غیر انتقال داد، تحت عنوان مال یا مالکیت شناخته می‌شود؛ فارغ از اینکه ملموس و فیزیکی یا جزء دارایی‌های ناملموس و نامشهود باشد.»
آشتیانی فناوری بلاکچین یا دفترکل توزیع‌شده را فناوری‌ای دانست که توانسته این مفهوم و روش را برای ما فراهم کند و ابزارهای مختلفی را در اختیار ما بگذارد. آشتیانی اضافه کرد: «اخیراً صالح‌آبادی، رئیس‌کل بانک مرکزی، در مورد رمزپول ملی توضیحاتی ارائه داده‌اند.
قبلاً ریال را در قالب اسکناس و سکه و کارت دیجیتال بانکی داشته‌ایم و امروزه شاهد شکل جدیدی از ریال خواهیم بود که بانک مرکزی پروژه آن را پیش می‌برد. امروزه دارایی‌های دیجیتال مبتنی بر فناوری بلاکچین به‌عنوان یک طبقه دارایی در استانداردهای بین‌المللی شناخته می‌شوند.»
به اعتقاد آشتیانی بازار سرمایه بازاری است که به فناوری‌ها و ابزارهای جدید نیاز دارد؛ چراکه ابزار بلاکچین امکان مالکیت، جابه‌جایی و تسویه مالکیت را طی 24 ساعت شبانه‌روز و هفت روز هفته فراهم می‌کند. این کارشناس حوزه بلاکچین گفت: «ما با یک بازار جدیدی از دارایی، با ارزش بیش از 1400 میلیارد دلار در سراسر دنیا مواجه هستیم.
این دارایی بخشی از سرمایه و ثروت جهانی را به‌صورت کاملاً طبیعی به سمت خودش جذب کرده است. حلقه پیوند این دو موضوع استفاده از ابزار بلاکچین و شکل جدیدی از سهام و سهام‌داری است. زمانی اینترنت به کمک بازار سرمایه آمد و موتورهای بازار بورس و کارگزاری‌ها را از نو خلق کرد. امروز نیز این ابزار نوین به وجود آمده و در تمام دنیا از آن استفاده می‌شود. کشور ما هم نیاز دارد از این ابزار نوین استفاده کند.»
به اعتقاد آشتیانی اگر بتوانیم سهام‌مان را در قالب توکن در فناوری بلاکچین داشته باشیم، می‌توانیم از ویژگی‌های این فناوری یعنی شفافیت، تبادل در اکثر ساعات شبانه‌روز، کنترل بهتر جریانات و تأمین مالی از محل ثروت 1400 میلیارد دلاری در سراسر جهان استفاده کنیم. به تعبیر او این موضوع می‌تواند گام بسیار بلندی برای موضوع تأمین مالی و تغییر ظاهر ابزار بورس کشور باشد و آن را دچار تحول و مشارکت بین‌المللی کند.
آشتیانی تأکید کرد: «زمانی عابربانک، ریال دیجیتال و کارگزاری‌های نوین برای مردم مبهم بود. امروز نیز به همان اندازه در مورد این حوزه ابهام وجود دارد. در حال حاضر ممکن است روند انطباق دشوار به نظر بیاید، ولی این راه ناگزیر است. اگر این راه را نرویم، ممکن است به دایناسورهایی تبدیل شویم که به‌زودی شاهد انقراض خود هستند.»
بلاکچین با بازار سرمایه چه می کند؟
در ادامه این رویداد میثم حامدی گفت: «نهاد ناظر بازار سرمایه سازمان بورس و اوراق بهادار دید مثبتی نسبت به فناوری بلاکچین دارد و به‌دنبال استفاده از این فناوری است. این نهاد قصد دارد با استفاده حداکثری از این فناوری به اقتصاد کشور و توسعه بازار سرمایه کمک کند، اما در استفاده از این فناوری حواشی وجود دارد.
ما باید مشخص کنیم که از چه مبنایی استفاده از بلاکچین را شروع می‌کنیم. فضای کنونی این فناوری با شش یا هفت سال گذشته متفاوت است. ما فضای بلاکچین را با بیت‌کوین شناختیم. ماهیت بیت‌کوین غیرمتمرکز و بر اساس فاصله‌گرفتن از نهادهای حاکمیتی بود، اما فضای امروز این حوزه به این شکل نیست.
همیشه دو موضوع برای نهادهای ناظر در تمام دنیا اهمیت داشته‌اند؛ دستکاری بازار یا شفافیت بازار. من بر این ادعا که بلاکچین شفافیت را افزایش می‌دهد، صحه می‌گذارم و می‌گویم قابلیت ایجاد شفافیت در بلاکچین وجود دارد، اما در عرصه‌های خاص.
برای مثال معاملات را رصدپذیرتر می‌کند و ابزاری در اختیار نهاد ناظر بورس‌ها قرار می‌دهد که بتوانند به‌صورت لحظه‌ای دستکاری در بازار و روند معاملات را مشاهده کنند. این مشاهده‌پذیری برای نهاد ناظر مطلوب است. اینکه چه ابزاری مبتنی بر بلاکچین ایجاد می‌شود، جای بحث دارد.
دو نکته‌ای هم که شاید نتوان در آن ورود کرد، این است که آیا معامله 24×7 برای ما مفید است؟ یا در مورد اینکه می‌گوییم بلاکچین دیجیتال است، باید تفکیک قائل شویم. اکثر معاملات در حال حاضر دیجیتال هستند. این چه تفاوتی با مبانی بلاکچین دارد و برای کاربر چه تفاوتی به وجود می‌آورد.»
به گفته حامدی شاید در یکسری از حوزه‌ها نتوان مزایایی را که بلاکچین ایجاد می‌کند، بر اتفاقات فعلی بازار سرمایه منطبق کرد: «برای نمونه در بلاکچین تسویه پایاپای سریع‌تر صورت می‌گیرد، ولی آیا این مسئله به نفع ناظر است؟ نکته‌ای که برای ناظر اهمیت دارد، این است که در ابزارهایی که می‌توان مبتنی بر بلاکچین ایجاد کرد، تنوع و قابلیت دسترسی عمومی خیلی بیشتر خواهد بود.»
بازار سرمایه نیاز به تغییرات بزرگ دارد؟
محمد قاسمی، مدیرعامل صرافی مزدکس هم در ادامه این رویداد با اشاره به فعالیت خود در بازار سرمایه گفت: «من به‌عنوان کسی که 15 سال است در حوزه فناوری بازار سرمایه فعالیت می‌کنم، می‌خواهم با نگاه متفاوتی این موضوع را بررسی کنم. مسئله این است که آیا بازار سرمایه ما به فناوری‌های جدید و تغییرهای بزرگ نیاز دارد یا خیر.
در سال 1399 تجربه بسیار ارزشمندی در بازار سرمایه به دست آوردیم. متوجه شدیم که مردم به فعالیت در بازار سرمایه علاقه دارند، اما ابزار سرمایه ما نتوانست کارکردهای لازم را در برابر سیل هجوم به بازار ایفا کند.
این اتفاق دو دلیل داشت؛ دلیل اول مربوط به عدم توجه به زیرساخت‌های الکترونیک بازار سرمایه و نیاز مشتریان و مردم برای استفاده از ابزارها یا امکانات متناسب با رشد بازار بود و دلیل دوم عدم توانایی بازار برای هدایت نقدینگی به سمت تولید و رشد و توسعه صنایع بود.
بعد از بررسی‌هایی که در مورد بورس‌های دنیا و ایران انجام دادیم، متوجه شدیم یک روش این است که ما راه عادی را طی کنیم و چندین سال روی زیرساخت‌های الکترونیکی بازار کار کنیم. روش دوم بررسی قوانین و مقررات و پیشگیری از تکرار وقایع سال 1399 است.»
قاسمی تأکید کرد: «به نظر من اتفاق دیگری هم در بازار افتاده که حائز اهمیت است. نسل جدید ما که اکنون در بازارهای مالی فعال هستند، غالباً با زیرساخت‌های جدید آشنا و به استفاده از ابزارهای جهانی علاقه‌مند هستند. این نسل، جنس دارایی و پلتفرم‌های نوین را بهتر درک می‌کنند و به آنها برای کار کردن با بازار نیاز دارند.
پس نیاز بعدی بازار ما به‌روز شدن است و علاوه بر کار کردن روی زیرساخت‌های فعلی، باید جوابگوی نیازهای نسل جوان نیز باشد. در همین راستا می‌توان دارایی‌های بازار را وارد بستر و پلتفرمی کرد که این نسل با آن آشناتر هستند. این باعث می‌شود قسمتی از نقدینگی که به بازار کریپتو رفته، به بازار سرمایه برگردد.»
پیوند 70 درصد اقتصاد جهان با بلاکچین
در ادامه این گفت‌وگوی سه‌نفره، آشتیانی با اشاره به فرصت‌های بلاکچین و بازار رمزارزها برای بازار بورس افزود: «باید ببینیم قصد استفاده از کدام جنبه کاربردی بلاکچین را داریم. این فناوری کاربردهای زیادی دارد؛ از ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری روی دارایی‌های دیجیتال گرفته تا استفاده از ابزار بلاکچین برای سهام سنتی. با توجه به اقدامات فعلی که در دست بررسی مرکز پژوهش‌ها قرار دارد، فعلاً قرار بر این نیست که خطر یا پیچیدگی بیشتری را به کاربر تحمیل کنیم. به نظر من در حال حاضر باید چند نکته را در اولویت قرار دهیم.»
به گفته آشتیانی گارتنر پیش‌بینی کرده که بیش از 70 درصد اقتصاد جهانی در دهه آینده به سمت استفاده از ابزار بلاکچین می‌روند: «در حال حاضر این موضوع در کشور ما حداقل دو فایده دارد. اول اینکه به بستر و ویترین عرضه سهام موجود در بازار بورس تنوع می‌بخشد و باعث می‌شود جذب ثروت صرفاً با ریال انجام نشود و از دارایی‌های جهان‌روا هم استفاده کنیم. فایده دوم در مورد شرایط خاص کشور ماست.
ممکن است علاقه‌مندانی در سراسر دنیا وجود داشته باشند که بخواهند در بازار بورس ما سرمایه‌گذاری کنند. برای محقق‌شدن این امر بازار سرمایه باید از حالت جزیره‌ای خارج شود. ابزار بلاکچین می‌تواند ویترین ما را نه‌تنها برای انواع مختلفی از دارایی، بلکه به روی مشتریان جدید هم باز کند. بنابراین فکر می‌کنم بدون افزایش دشواری‌ها می‌توانیم از این موارد بهره ببریم.»
مسابقه منطقه ای در بازار توکن های مبتنی بر دارایی
مدیر گروه بازارها و ابزارهای مالی مرکز پژوهش سازمان بورس هم تأکید کرد: «واقعیت این است که یک مسابقه جهانی یا حداقل منطقه‌ای ایجاد شده است. این مسابقه بر سر این است که چه کسی می‌تواند در بازار توکن‌های مبتنی بر دارایی، گوی سبقت را از دیگران برباید.
برخی کشورها زیرساخت‌ها را از چند سال قبل ایجاد و برخی به‌تازگی شروع به کار کرده‌اند. برای مثال در عمان قرار است توکن‌های مبتنی بر ملک تا فصل بعدی 2022 راه‌اندازی شوند. در کشوری مثل امارات صندوق‌های کریپتویی ایجاد شده است. آن چیزی که فضای بلاکچین را برای من جذاب می‌کند، دسترسی بدون مرز و بدون واسطه‌هایی مثل بانک‌هاست.
البته منظور من بانک‌های خارجی هستند. باید توجه داشت که موضوع کریپتوکارنسی‌ها مثل فارکس نیست و ادامه‌دار خواهند بود. کما اینکه در سال‌های گذشته ادامه داشته و ما شاهد رشد آنها بوده‌ایم. استقبال عمومی از کریپتوکارنسی‌ها نسبت به فارکس خیلی بیشتر شده است.»
حامدی با اشاره به شرایط فعلی اقتصادی کشور گفت: «مقام معظم رهبری فرموده‌اند که ما در شرایط جنگ اقتصادی هستیم. در شرایط جنگ اقتصادی، به ابزارهای جنگ اقتصادی نیاز داریم. ما در جنگ اقتصادی نمی‌توانیم با ابزارهای متقارن بجنگیم. بلاکچین در حال ایجاد یک فضای جنگی غیرمتقارن برای ماست.
ما اگر بتوانیم یک کلاس دارایی جدید ایجاد کنیم که دارایی پایه آن دارایی‌های مالی یا فیزیکی یا خدمات باشد و آن را به‌صورت الکترونیکی در فضای بلاکچین عرضه کنیم، سرمایه‌گذارانی از سراسر جهان جذب خواهیم کرد. اگر زود به سراغ این ابزار برویم، هرچند خیلی زود نیست، می‌توانیم در منطقه سری بلند کنیم.»
از دنیا خیلی عقب نیستیم
در پایان این بحث مدیرعامل مزدکس هم تأکید کرد: «از لحاظ ذهنی بازار و رگولاتور ما آماده هستند. به نظر من یکی از پیشروترین نهادهای دولتی که در این زمینه دارد کار می‌کند، سازمان بورس است. باید بگویم که ما از دنیا خیلی عقب نیستیم. بازار سرمایه می‌تواند با کمک بلاکچین عقب‌افتادگی خود را جبران کند. الان نگاه به این قضیه مثبت و بیش از 50 یا 60 درصد زیرساخت فنی هم آماده است.
همان‌طور که گفتند، قرار نیست بازار را پیچیده‌تر کنیم و یک کلاس دارایی به بازار اضافه شود که کل سیستم‌های داخل بازار را دچار تغییر کند. قرار است با یک مدل بهینه پلی بین حوزه مالی سنتی و حوزه مدرن بلاکچین ایجاد کنیم. به نظر من ایران در موقعیت خوبی قرار دارد و اگر بتوانیم طی چند ماه آینده این کار را شروع کنیم، در سطح دنیا جزء بهترین‌ها خواهیم شد.»