اهرم فشار در جاذبه صفر!

فناوری فضایی بستری برای راه رفتن بر لبه دیپلماسی است، جایی که می‌توان در آن به صورت غیرمستقیم با نظام بین‌الملل صحبت کرد.

خبرگزاری مهر، گروه سیاست، محسن حیات، چهارشنبه سوم اردیبهشت ماه بود؛ در حالی که فضای رسانه‌ای کشور با ویروس کرونا غل و زنجیر شده بود، آن روز با خبری متفاوت آغاز شد! ایران نخستین ماهواره نظامی خود را با موفقیت در مدار 425 کیلومتری زمین قرار داد. ماهواره‌ای بدون هیچ گونه عکس که طی یک روز با ماهواره بر جدید و مرموزش پرتاب شد ولی برعکس روند ساخت این ماهواره و ماهواره‌بر، هنگام قرارگیری در مدار و اعلام موفقیت در انجام مأموریت خود، با پوشش کامل خبری و سر و صدای زیادی همراه شد. تاکنون مقالات متعددی در رابطه با ویژگی‌های فنی ماهواره «نور» و ماهواره بر «قاصد» بیان شده که در این یادداشت، دیگر به تکرار این موارد نمی‌پردازیم. در این مطلب سعی در ذکر مواردی داریم که کمتر به آن پرداخته شده؛ از جمله رابطه «دیپلماسی و فناوری فضایی».

عرصه فضا، محیطی بدون مرز است و برخلاف زمین، کشمکش‌ها و جنگ‌های بشر هنوز به فضا کشیده نشده؛ البته به صورت رسمی! اولین جسم زمینی که به فضا وارد شد موشک وی -2 آلمان نازی بود، ورود یک شیء جنگی به عنوان اولین مسافر به فضا کافی است تا عرصه فضا را عرصه مهمی جهت شکل دهی قدرت کشورها و زمینه ساز پیشرفت بشر در عرصه‌های مختلف دانست.

عرصه فضایی برای ایران شامل دو مبحث کلی می‌شود: «فناوری موشکی و ابعاد نظامی» و «فناوری فضایی و ابعاد غیر نظامی». در اینجا به بررسی رابطه فناوری فضایی و دیپلماسی کشور می‌پردازیم؛ هرچند که جدا کردن ابعاد نظامی و غیرنظامی در این مبحث بسیار مشکل است چرا که این دو مقوله، زیرساخت و اساس مشترکی دارند و در مباحث متعددی یکدیگر را پوشش می‌دهند. برای مثال موشک بالستیک در صنایع نظامی با تغییراتی تبدیل به ماهواره‌بر می‌شود.

ورود کاملا بومی ایران در عرصه فضایی به بهمن 87 برمی‌گردد. زمانی که ایران ماهواره امید را بوسیله ماهواره بر امید در مدار 246 کیلومتری زمین قرار داد. بیایید نگاهی به واکنش دولتمردان غربی در آن زمان بپردازیم. منابع وقت ارتش آمریکا خاطرنشان کردند که «این پرتاب باعث نگرانی است!» دولت‌های غربی نیز اعلام داشتند: «ایران گام هراس‌انگیزی برداشته‌است تا موشک‌های دوربردی پرتاب کند که چه بسا قادر به حمل کلاهک‌های هسته‌ای است.»

از سال 87 تاکنون هر بار که ایران اقدام به پرتاب ماهواره کرده واکنش دولت‌های غربی نظیر این دو نمونه بوده است؛ تازه در بهترین حالت! مثلا واکنش آمریکا به پرتاب ماهواره «نور» توسط سپاه پاسداران را ببینید، مایک پمپئو درباره پیامدهای این اقدام به ایران هشدار داد و گفت: «ایران باید به خاطر پرتاب این ماهواره مسئول شناخته شود و پاسخگو باشد!» وزیر خارجه آلمان نیز همسو با اظهارات مقامات آمریکایی گفت: «رویکرد ما کاملا مشخص است، برنامه موشکی ایران، تأثیر ثبات‌زدایی بر منطقه دارد و از نقطه نظر منافع امنیت اروپا نیز غیرقابل پذیرش است.» اما دلیل موضع‌گیری شدید دولت‌های غربی علیه برنامه فضایی ایران چیست؟

برنامه‌های فضایی یک کشور در حوزه‌های نظامی و غیر نظامی، پایه و اساس مشترکی دارند. به طور مثال وقتی ایران می‌تواند به صورت بومی ماهواره خود را در مدار 425 کیلومتری زمین قرار دهد، یعنی به دانش ساخت موشک‌های قاره‌پیما نیز دست‌یافته. در حقیقت فناوری فضایی بستری برای راه رفتن بر لبه دیپلماسی است! جایی که می‌توان در آن به صورت غیر مستقیم با نظام بین‌الملل صحبت کرد و یا محترمانه کشوری را تهدید کرد.

به نظر می‌رسد ایران به خوبی به اهمیت این موضوع آگاه است. ماهواره نور را سپاه به فضا فرستاده. نهادی که از دیدگاه دولت ایالات متحده تروریستی خطاب شده! جدای از نامشروع بودن و مضحک بودن این اقدام آمریکا، می‌توان به تفاوت واکنش‌های خارجی پی برد. تصور کنید در همین زمان سپاه به جای این ماهواره، یک موشک قاره‌پیما پرتاب می‌کرد، بدون شک باید در انتظار موج جدید تحریم‌ها و حتی قطعنامه‌هایی می‌نشستیم که می‌توانست ایران را ذیل فصل هفتم شورای امنیت، یعنی استفاده از تحریم و حتی مداخله نظامی ببرد اما هیچ قطعنامه‌ای ایران را از فرستادن ماهواره به فضا منع نمی‌کند.

می‌توان گفت با پرتاب ماهواره نور در این مدار، ایران به‌صورت زیرکانه ای به اهداف متعدد خود رسید. هم به روند پرتاب‌های ناموفق ماهواره‌های خود طی چند سال گذشته پایان داد، هم بار دیگر بی تأثیر بودن تحریم‌های آمریکا بر اراده ملی خود را اثبات کرد، هم ثبات کشور در شرایطی که تمام دنیا درگیر ویروس کرونا می‌باشد را به جهان نشان داد، همچنین در کشاکش منازعات بین ایران و آمریکا، پیام نانوشته ای به ایالات متحده فرستاده شد که آن می‌تواند اعلام دستیابی کشور به موشک‌های قاره پیما باشد. همچنین از کاربردهای فنی ماهواره نیز نباید غافل شد.

صنعت فضایی می‌تواند به طور همزمان هم بستری برای قدرت‌نمایی باشد هم محلی برای گرفتن امتیاز در عرصه سیاست خارجی. در نظام بین‌الملل که منطق اصلی آن استفاده از زور است، این دانش می‌تواند حاشیه امنیت کشور را افزایش دهد. این که آیا کشور می‌تواند بر لبه این سکو حرکت کند یا نه، به مهارت مسئولین کشور بستگی دارد.