ایران رتبه نخست منطقه در فناوری محصولات زیستی / تکنولوژی "کریسپر" جایگزین "تراریخته!"

مصطفی قانعی؛ دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی ریاست جمهوری در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم اظهار کرد: در موضوع ارتباط صنعت و دانشگاه باید بگویم که من از سال 1371 در حوزه تحقیقات فعالیت کردم و تلاش بسیاری شده است تا راه‌حلی برای ارتباط صنعت با دانشگاه ایجاد شود؛ از تشکیل دفاتر ارتباط صنعت با دانشگاه تا مشوق‌های مالیاتی که در صنعت گذاشته شده است اما در نهایت این ارتباط دانشگاه با صنعت ایجاد نشد.

وی گفت: ما مأموریت‌هایی را به دانشگاه براساس توانایی‌ها محول کردیم، مسئله توانایی یک بررسی علمی است که در آن مشخص شده چه افراد توانمندی در دانشگاه حضور دارند و چه فناوری را می‌توانند جلو ببرند که این موضوع بین رئیس دانشگاه و ستاد توسعه زیست فناوری به امضا رسید. از طرف دیگر شرکت‌های دانش‌بنیانی را مشخص کردیم که خریدار این فناوری هستند و به شرکت‌ها اعلام کردیم که اگر با این دانشگاه مرتبط شوید بخشی از هزینه‌ها را ما خواهیم داد.

قانعی ادامه داد: در حقیقت هر دانشگاه می‌تواند به یک یا چند شرکت برای توسعه فناوری‌های مورد نیاز همان شرکت‌ها متصل باشد که این راه‌حلی است که انجام شد و در شورای راهبری نقشه جامع علمی کشور، در سازمان برنامه و بودجه و شورای گسترش دو وزارتخانه ارائه شد، مصوبه گرفت و امروز در حال اجراست؛ به نظر بنده تا امروز هیچ راه‌حل جامع تری از آنچه که ستاد توسعه زیست فناوری عرضه کرده، ارائه نشده است.

لزوم به‌کا‌ر‌گیری فناوری‌های جدید در "امنیت غذایی"

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی ریاست جمهوری در پاسخ به سؤالی درباره اقدامات ستاد در حوزه امنیت غذایی بیان کرد: یکی از مسائلی که کشور با شدت با آن درگیر بوده و ارزبری اول کشور را به خود اختصاص داده است "امنیت غذایی" است. ما در کشوری زندگی می‌کنیم که باران آن کم است و در موضوع تغییرات اقلیمی به سمت خشکسالی و خشکی پیش می‌رویم، از طرفی تصمیم داریم که جمعیت را نیز افزایش دهیم و همچنین باید امنیت غذایی در اختیار خودمان باشد، با توجه به همه این موضوعات ما چاره‌ای جز به‌کارگیری فناوری در موضوعات مختلف نداریم.

قانعی گفت: مسئولیت ما در حوزه امنیت غذایی به‌کارگیری فناوری‌هایی است که می‌تواند وابستگی کشور را به خارج در حوزه امنیت غذایی مرتفع کند و همچنین فناوری‌هایی با رویکرد نوین فناوری‌های زیستی که می‌تواند منابع تأمین غذا را تغییر دهد و یا با ارائه راه‌حل دیگری مسئله را حل کند. این امر در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در حال انجام است و ما هم مسئولیت داریم که آن را پیش ببریم.

وی ادامه داد: به عنوان مثال ما جوجه یک‌روزه را از راس انگلیس وارد می‌کنیم و باید مرغ آرین ایرانی از لحاظ ژنتیک توسط ستاد زیست فناوری طوری تغییر کند که قابل رقابت با راس انگلیسی باشد که تبدیل به یک فناوری می‌شود که محصول ایرانی را رقابت‌پذیر می‌کند. در مثالی دیگر، بسیاری از چیزهایی که ما به عنوان ضایعات دور می‌ریزیم داخل آن مملو از پروتئین و کربوهیدرات است اما دور ریخته می‌شود. تبدیل یک سرشاخه نیشکر به یک خوراک، بحث استفاده از آنزیم‌ها را می‌خواهد که این فناوری منحصر به فردی است که با رسوخ این فناوری، می‌تواند چند میلیون تُن ارزآوری داشته باشد و جایگزین خوراک دام شود.

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی ریاست جمهوری خاطرنشان کرد: ممکن است در یک دهه آینده تولید پروتئین فقط از دام نباشد و امکان تولید آن در بیوراکتورها فراهم شود. شاید تا یک دهه آینده خوراکی که مربوط به زیست دریایی است، جایگزین شود و لازم نباشد که پروتئین خود را حتماً از مرغ، گوشت گوسفند، گاو و شتر تأمین کنیم که اینها همگی راه‌حل‌های فناورانه‌ای است که ما آغاز کرده‌ایم.

تکنولوژی جدید "کریسپر" جایگزین "تراریخته"

قانعی درباره مسئله محصولات GMO (تراریخته) و موضع ستاد زیست فناوری در این‌باره گفت: وقتی برخی حواشی در کشورمان درباره تراریخته ایجاد شد، تکنولوژی "کریسپر" آمد که یک تکنولوژی به‌روزی است و آن تغییرات نگران‌کننده دیگر اصلاً موضوعیت ندارد، مهندسی ژنتیک بسیار بر روی این موضوع کار کرده است و نیازی به موضع‌گیری ما نیست چراکه ما به سراغ فناوری‌های جدید رفتیم که این فناوری‌های جدید هیچ خسارتی ندارد و هیچ شبهه‌ای نیز ایجاد نمی‌کند.

0.7 بازار در اختیار محصولات زیست‌فناورانه

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی ریاست جمهوری درباره آخرین آمار محصولات زیست‌فناورانه دانش‌بنیان بیان کرد: برنامه این بود که سه درصد بازار را ستاد زیست‌فناوری داشته باشد اما چون ایران یک درصد جمعیت دنیا است ما باید یک درصد خودمان را تأمین می‌کردیم، ما نزدیک به 0.7 آمار داریم. تحریم‌ها به هیچ عنوان اجازه نداده است که به یک بازیگر خوب در سطح بین‌المللی تبدیل شویم و مشکل اصلی نیز نبودِ فناوری نیست بلکه مشکلات مربوط به انتقال پول، ارتباطات بانکی، برگشت پول و... است که البته این مشکلات نیز صرفاً به مربوط به زیست فناوری نیست.

وی عنوان کرد: امروزه بیشتر فناوران ما قادر به تسخیر بازارهای بین‌المللی نیستند وگرنه در شرق مدیترانه ما مشکلی از نظر فناوری و رتبه و جایگاه نداریم لذا ما حداکثر اگر بتوانیم با شرایط فعلی یک درصد را تأمین کنیم، اقدام بسیار خوبی خواهد بود.

فعالیت 800 شرکت دانش‌بنیان در حوزه بیوتکنولوژی / 1.8 میلیارد دلار صرفه‌جویی ارزی حاصل از فعالیت‌های بیوتکنولوژی در حوزه دارو

قانعی در رابطه با محصولات بیوتکنولوژی خاطرنشان کرد: یک نکته بسیار مهم در محصولات بیوتکنولوژی این است که این محصولات پایان ندارند و هر ساعتی یک محصول جدید ارائه می‌شود به خصوص زمانی که گستردگی آن همانند آنزیم‌ها به صنعت یا به سمت دام، طیور، آبزیان، دارو، تشخیص و... می‌رود. ما 800 شرکت داریم که محصولات آن در کشور ثبت شده است و براساس گزارش سازمان ملل در منطقه از لحاظ فناوری و محصولات زیستی، رتبه نخست هستیم و در موضوع علم نیز رتبه 12 را داریم. تا امروز طبق آمارنامه دارویی حدود 1.8 میلیارد دلار صرفه‌جویی ارزی حاصل از فعالیت‌های بیوتکنولوژی در حوزه دارو بوده است که این بسیار ملموس است و سال به سال ارزبری کم شده و تولیدات افزایش می‌یابد.

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی ریاست جمهوری درباره موضوع آمار مهاجرت حوزه زیست‌فناوری گفت: تقریباً هیچ نیروی زبده‌ایی که فناوری بلد باشد نه اینکه صرفاً علم داشته باشد از ایران خارج نشده است! به این خاطر که این نیروی زبده، یا برای خود شرکتی دارد یا محصولی را در بازار عرضه کرده است البته ممکن است یک شرکت قصد خروج از کشور را داشته باشد یعنی دیگر مهاجرت فردی نباشد و مهاجرت شرکت را شاهد باشیم. زمانی که یک شرکت قصد رفتن از ایران را دارد این بهتر از مهاجرت فردی است چراکه آن در یک کشوری مستقر می‌شود و یک سرپل در خارج از کشور داریم. زمانی که یک فرد به تنهایی مهاجرت می‌کند کارگر آن شرکت می‌شود اما شرکت خودش بازیگر می‌شود و هرچقدر بزرگتر شود ارتباطش نیز با ایران بهتر و قوی‌تر خواهد شد.

وی ادامه داد: بنابراین بنده به مهاجرت‌های شرکتی به عنوان تهدید نگاه نمی‌کنم اما زمانی که فرد مهاجرت می‌کند به زمین بازی در خارج می‌رود که آنها طراحی کردند و فرد نیز باید در آن قاعده بازی کند اما شرکت به صورت تعاملی فعالیت می‌کند.

قانعی در رابطه با نگاه حاکمیت به موضوع زیست‌فناوری گفت: دولت به موضوع زیست فناوری کمک کرده است از جمله اینکه سند زیست فناوری را تدوین کرده است و تشکیل ستاد زیست فناوری و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز زیرساخت‌هایی است که حکمرانی به آن دقت کرده است اما نکته مهم این است که برای آن جایی درست نکرده است! یعنی در اقتصاد در مجلس و سازمان برنامه، منابع مالیات و درآمد نفتی و درآمد حاصل از شرکت‌ها مشخص می‌شود اما هیچ آماری مربوط به سهم اقتصاد زیستی به صورت مجزا مشخص نمی‌شود.

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی ریاست جمهوری ادامه داد: تا این سهم مشخص نشود، در حکمرانی جای ما مشخص نخواهد شد که این چیزی است که حکمران همچنان به آن توجه ندارد و قواعد بودجه‌ریزی و برنامه‌ریزی آن براساس سهم دانش‌بنیان‌ها نیست. برای این کار به سراغ بورس رفتیم یعنی به اقتصاد سرگردان می‌گوییم که این حوزه یک حوزه دارای منفعت است و شما بازیگر این حوزه شوید تا حکمران نیز از آن سود ببرد. لذا رویکرد خودمان را عوض کردیم و اگر بخواهیم وقت خود را صرف حکمرانی کنیم شاید عمر ما کفاف ندهد اما اگر به مردم روی آورده و ساختارهای خودمان را مردمی کرده و با زبان اقتصاد با مردم صحبت کنیم قطعاً موفق خواهیم بود.

وی در پایان بیان کرد: ما از لحاظ فناوری در منطقه رقیب نداریم و از لحاظ نیروی انسانی نیز مشکلی نداریم و تنها مشکل ما این است که مطالبه از سمت بالا به این حوزه نیست؛ مطالبه نسبت به دستگاه‌ها اجرایی نیست و این ضعف بسیار بزرگی است. شما مشاهده کنید که یک مطالبه بسیار بزرگ در سخنرانی نوروزی مقام معظم رهبری، چقدر زیست‌بوم دانش‌بنیان کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهد که این یک نوع مطالبه‌گری است.

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی ریاست جمهوری گفت: یک نکته کلیدی وجود دارد که با توجه به آن ایران می‌تواند همه مشکلات خود را حل کند و آن این است که حکمران از وزیر خود بخواهد که مثلاً سهم داروی خود را داخلی کند یا از وزیر کشاورزی می‌خواهم که فلان مقدار از واردات خود را با فناوری جدید حل کند. کشور از طریق یک معاونت علمی پیروز نخواهد شد بلکه یک مطالبه‌گری می‌خواهد و دستگاه اجرایی زیربط باید کشش ایجاد کند. چالش اساسی امروز این است که دانش‌بنیان‌ها می‌گویند که به عنوان مثال وزارت بهداشت یا وزارت جهاد کشاورزی به خواسته ما توجهی ندارد! این مسئله‌ای است که باید به آن توجه کرد.