ایران صاحب «آرشیو ملی هنر» شد

رییس سازمان اسناد و کتابخانه ملی فارس و ایده‌پرداز طرح «آرشیو ملی هنر ایران» در گفت‌وگو با ایسنا، درباره ایده و نحوه شکل‌گیری این مجموعه اظهار کرد: طرح تأسیس «آرشیو ملی هنر ایران» در سال 1394 حین مطالعه درباره آرشیوهای موجود کشور شکل گرفت و پروپوزال و طرحی در راستای آن نگاشته شد. اگرچه در ایران بخش‌های مختلف آرشیوی در کشور وجود دارد، اما تا پیش از راه‌اندازی این مجموعه، هیچ آرشیوی وجود نداشت که روی تمام شاخه‌های هنری ایران فعالیت کرده باشد. البته در حوزه سینما، «فیلم‌خانه ملی ایران» که یکی از بهترین مراکز جمع‌آوری فیلم است، مجموعه‌ای از فیلم‌های خوب را جمع کرده، یا در موزه موسیقی کارهای ارزشمندی در زمینه جمع‌آوری موسیقی ایرانی شده است، اما جایی که همه هنرها در آن گردآوری شوند، وجود نداشت.

کمالی سروستانی در ادامه افزود: چیزی که ما به آن «آرشیو ملی هنر ایران» می‌گوییم دربرگیرنده هفت هنر و شامل موسیقی (سنتی، مقامی، محلی، مذهبی و مدرن)، هنرهای نمایشی (تئاتر، تعزیه، نمایش‌های عروسکی، پایکوبی‌های محلی و سنتی، مراسم مختلف آئین‌های مذهبی و ملی)، هنرهای تجسمی (نقاشی، خوش‌نویسی، مجسمه‌سازی، طراحی، عکاسی، قرآن‌نگاری و...)، هنرهای سنتی (خاتم‌کاری، شیشه‌گری، میناکاری، فرش، منبت، قلم‌زنی، چوب‌بری، چرم‌سازی، نجاری، کاشی‌های هفت‌رنگ، معرق و...)، ادبیات (شعر، داستان، نمایش‌نامه، فیلم‌نامه)، معماری (ایران باستان، دوره اسلامی و معاصر) و سینما (هنری و مستند) است. «آرشیو ملی هنر ایران» به‌صورت دیجیتال در تمام این رشته‌ها به جمع‌آوری کلیه آثار دیداری، شنیداری، اسناد مکتوب، کتاب‌ها، نشریات، زندگی‌نامه‌ها، فیلم‌های مستند، عکس هنرمندان، پوسترهای هنری و به هرآن‌چه به این هفت هنر مربوط باشد، می‌پردازد.

این پژوهشگر و استاد دانشگاه گفت: در روزگار ما با گسترش فناوری اطلاعات و ظهور جامعه اطلاعاتی، دیجیتال‌سازی آرشیوها دست‌یابی بهتر و سریع‌تر و آسان‌تر را فراهم آورده و استفاده از آن را به یک ضرورت تبدیل کرده است. به‌همین دلیل و با توجه به این‌که کسی حتی توان و امکان جمع‌آوری فیزیکی کلیه آثار یکی از این حوزه‌ها را ندارد، دیجیتال‌سازی این امکان را به ما می‌دهد که همه اطلاعات در مورد این هنرها را جمع، طبقه‌بندی و فهرست‌نویسی علمی کنیم تا علاقه‌مندان و پژوهشگران بتوانند به‌راحتی از آن استفاده کنند. همین‌طور برنامه‌ریزی‌هایی صورت گرفته تا سالانه برای هنرمندان عرصه‌های مختلف بتوان نشان «هنر ایران» را به هنرمندان برجسته و حامیان این مجموعه اهدا کرد. آخرین بخشی که همکاران آرشیو سعی دارند به آن دست پیدا کنند، ارتباط با موزه‌ها، گالری‌ها و کتابخانه‌های جهان و مجموعه‌داران ایرانی خارج از کشور، در جهت جمع‌آوری آثار هنری بیشتر است.

کمالی سروستانی در خصوص طبقه‌بندی مخاطبان و چگونگی استقبال آن‌ها از این آرشیو دیجیتال بیان کرد: آرشیو ملی دیجیتال با این حجم گسترده‌ای که از هنر را پوشش می‌دهد، مخاطب همگانی دارد؛ کمتر کسی است که دغدغه ادبیات، معماری، سینما و هنرهای مختلف را نداشته باشد؛ پس مخاطب عام است. اگرچه برای متخصصان و پژوهشگران این عرصه کاربرد علمی‌تری دارد. برای مثال، در سینما از سال 1309 با ساخت فیلم «آبی و رابی» تاکنون حدودا چهارهزار فیلم توسط سینماگران ایرانی ساخته شده است. «آرشیو دیجیتال هنر ایران» تا به امروز و در گام اول، موفق به جمع‌آوری 3200 نسخه از این فیلم‌ها شده است. در آرشیو این فیلم‌ها، کلیه اطلاعاتی که مخاطب لازم است درباره فیلم بداند، مثل مشخصات کارگردان، فیلم‌نامه، بازیگر، آهنگساز، دکوپاژ، لوکیشن، طراحی لباس و کلیه عوامل گنجانده شده است. همین اتفاق درباره موسیقی شکل گرفته و در آرشیو 60 هزار فایل موسیقی فهرست و ذخیره شده است. همچنین نزدیک به 12 هزار عنوان کتاب الکترونیکی درباره این هفت هنر (پیش‌بینی می‌شود بیش از صدهزار نسخه جمع‌آوری شود)، 20 هزار فایل از آثار هنرمندان تئاتر، نمونه‌هایی از تعزیه‌های اجراشده، مکتب‌های خوش‌نویسی از اولین دوره‌ها تا به امروز، آثاری از قرآن‌نگاران، نقاشان، مجسمه‌سازان و فایل‌هایی از فیلم‌های مستند در دسترس علاقه‌مندان و مخاطبان عام و خاص قرار می‌گیرد.

او افزود: اگرچه این آرشیو فعلا در ساختمان مرکز اسناد استان فارس شکل گرفته، اما امید می‌رود با تأمین اعتبار بتوان زمین مناسبی تهیه کرد و ساختمانی مجزا برای «آرشیو ملی هنر ایران» ساخت. در طرح اصلی که سال 94 ارائه شد، این آرشیو در ساختمانی هفت‌طبقه طراحی شده بود. طبق این طرح، بناست تا هر طبقه به مساحت هزار متر، به یک هنر اختصاص یابد و به‌صورت دیجیتالی و بعضا فیزیکی به نمایش گذاشته شود. همچنین در کنار این هفت طبقه، سالن نمایش فیلم، تئاتر، موسیقی و گالری و نمایشگاه آثار هنری (تابلو نقاشی، نسخ خطی، صنایع دستی)، اتاق گفت‌وگو و اتاق پژوهش تعبیه خواهد شد. این موزه شورایی به نام «شورای عالی آرشیو ملی هنر ایران» خواهد داشت که اعضای آن از میان هنرمندان برجسته هنرهای هفت‌گانه ایران و دیگر شخصیت‌های حقیقی و حقوقی برگزیده می‌شوند. همکاران این آرشیو در این پروسه، به جمع‌آوری، طبقه‌بندی و فهرست‌نگاری کلیه آثار هفت هنر می‌پردازند. طراحی نرم‌افزار و اپلیکیشن ویژه آرشیو به زبان‌های فارسی و انگلیسی نیز بخشی از این روند است. ضبط و تدوین تاریخ شفاهی هنر ایران در گفت‌وگو با هنرمندان و منتقدان از دیگر اقدامات این مجموعه است. همچنین تلاش می‌شود با تمام هنرمندان در تمامی حوزه‌ها گفت‌وگویی ضبط و نگهداری شود. تدوین دانش‌نامه، مقاله‌شناسی، کتاب‌شناسی هنر ایران و تأسیس کتابخانه تخصصی نیز از دیگر اقداماتی است که در این آرشیو بر انجام آن اهتمام ورزیده خواهد شد. در آرشیو ملی هنر ایران، بخش مجزایی به نام «مجموعه‌داران آثار» وجود دارد که امید می‌رود با رایزنی با صاحبان آثار، بتوان این مجموعه‌ها را با نام خود مجموعه‌داران به آن اضافه کرد.

مدیر سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران مرکز فارس درباره امکانات دسترسی مخاطبان و همچنین محدودیت‌ها، فیلترگذاری‌ها و خط قرمزها نیز این‌طور توضیح داد: برای افتتاح این مجموعه هفت گام پنج‌ساله تعریف شده است که در گام اول تمام خدمات به‌صورت آفلاین و در محل آرشیو قابل ارائه هستند. علاقه‌مندان می‌توانند به آرشیو ملی هنر ایران، که در کتابخانه ملی فارس در شهر شیراز سامان یافته، مراجعه کنند. اما در برنامه نهایی، این آرشیو تحت وب خواهد بود و در هر نقطه از جهان، در اختیار مخاطبان خواهد بود. طبیعتا امکان بارگذاری آنلاین تمام آثار هنری برای این مجموعه فراهم نیست؛ این مسئله دلایل مختلفی دارد، که یکی از مهم‌ترین آن‌ها مدیریت حقوق دیجیتالی و قوانین مالکیت معنوی (کپی‌رایت) در قلمرو جهوری اسلامی ایران است. بعضی حقوق برای بارگذاری آنلاین برخی از آثار محدودیت ایجاد می‌کند که البته عمده‌ای که ذیل این محدودیت قرار می‌گیرد در دسته سینما یا موسیقی است. طبق آخرین داده‌ها بیش از 80 درصد از داشته‌های هفت هنر قابلیت استفاده عمومی و آنلاین خواهد داشت و 20 درصد آن با توجه به قوانین کشور، قوانین کپی‌رایت و قوانین حقوقی، به‌صورت آفلاین فقط در اختیار پژوهشگران عرصه هنر قرار خواهد گرفت.

او همچنین درباره نمونه‌های خارجی این موزه دیجیتال گفت: اگرچه آرشیو آثار هنری در کشورهای دیگر، خصوصا کشورهای پیشرفته غربی، بویژه در عرصه سینما، موسیقی، نقاشی و تا حدودی معماری و مجسمه‌سازی بسیار است، اما تحقیقات نشان می‌دهد آرشیو «هفت هنر» در هیچ‌کدام از کشورهای دنیا راه‌اندازی نشده است. برای مثال یکی از مهم‌ترین مراکز هنری انگلستان «آکادمی سلطنتی هنر» در سال 1768 بنیان نهاده شد اما تنها به حفظ آثار عمدتا تجسمی می‌پردازد. یا «گالری ملی هنر» در واشینگتن دی‌سی آمریکا نیز بیشتر دربرگیرنده هنرهای تجسمی است.

انتهای پیام