بازار 50 میلیارد دلاری کویت و سهم ناچیز ایران

کویت یکی از کشورهای ثروتمند منطقه است که بخش زیادی از نیاز خود را وارد می‌کند. همین میل به واردات، باعث شده حجم بازار این کشور به 50 میلیارد دلار در سال برسد. سهم ایران از این بازار بزرگ متأسفانه در حد 200 تا 300 میلیون دلار برآورد می‌شود. این در حالی است که کشور ما با توجه به مجاورت و توانمندی در حوزه‌های مختلف، می‌تواند به یکی از بازیگران مهم بازار کویت تبدیل شود.

بر اساس آمار رسمی گمرک، طی سال گذشته حدود هزار ردیف صادراتی به مقصد کویت ثبت شده که مجموع آن نزدیک به چهار میلیون تن وزن و حدود 250 میلیون دلار ارزش داشته است. بررسی جزئیات این آمار نشان می‌دهد که بخش بزرگی از صادرات ایران به کویت کاملاً خرد بوده است؛ به‌طوری که از میان این هزار ردیف، حدود 260 مورد کمتر از یک تن و وزن 690 مورد نیز حداکثر «یک کانتینر» یعنی 23 تن بوده است. این یعنی نزدیک به 70 درصد صادرات ایران به کویت در سال گذشته، صادرات خرد بوده و میانگین هر محموله تنها 4 تن وزن داشته است.

با توجه به اینکه محموله‌های بیش از 20 کانتینر یا بالای 460 تن در دسته صادرات کلان قرار می‌گیرند؛ از هزار مورد ثبت‌شده، تنها 110 محموله در محدوده صادرات کلان قرار داشته‌اند. بزرگ‌ترین محموله سال گذشته، یک ردیف صادراتی شامل 1.3 میلیون تن سیمان با ارزش‌گذاری 2.2 سنت برای هر کیلوگرم بوده است. پس از آن، 520 هزار تن سیمان سفید به ارزش هر کیلو 2.8 سنت از بوشهر و 330 هزار تن سیمان سفید با ارزش هر کیلو 2.7 سنت از بندر امام خمینی (ره)، در رتبه‌های بعد قرار داشته‌اند. همچنین 250 هزار تن سنگ گچ به ارزش 0.8 سنت و 120 هزار تن آهن به ارزش 47 سنت برای هر کیلوگرم، از دیگر محموله‌های بزرگ ارسالی ایران به کویت بوده است.

در مجموع 12 محموله بزرگ صادراتی ایران به کویت شامل محصولات سیمان و گچ بوده که وزن همه آن‌ها بیش از 60 هزار تن و متوسط قیمتشان 2.4 سنت بوده است. در میان صادرات غیرمعدنی، 34 هزار تن سنگ مرمر و تراورتن با ارزش 18 سنت برای هر کیلو و همچنین شن و ماسه با کد 25051010 و ارزش 3.4 سنت برای هر کیلو دیده می‌شود.

در بخش محصولات خوراکی، ایران 3400 تن پیاز تازه (HS Code 07031010) با ارزش 55 سنت برای هر کیلو، یک محموله 2500 تنی پیاز به ارزش 47 سنت برای هر کیلو، و 1000 تن سیب‌زمینی (HS Code 07019000) با قیمت 33 سنت صادر کرده است. همچنین 630 تن هندوانه (HS Code 08071100) به قیمت 24 سنت از خرمشهر و 500 تن خربزه از همان گمرک با قیمت 44 سنت صادر شده است. با نرخ مرکز مبادله، این یعنی هر کیلو هندوانه با حدود 17500 تومان و هر کیلو خربزه با حدود 33000 تومان فروخته شده است. علاوه بر اینها، صادرات تخم‌مرغ نیز با قیمت یک دلار برای هر کیلو ثبت شده است.

در میان اقلام با ارزش‌افزوده متوسط نیز 500 تن رب گوجه‌فرنگی (HS Code 20029010) با قیمت 67 سنت و 500 تن فرآورده و اغذیه کودکان (HS Code 19011000) با قیمت 4 دلار برای هر کیلوگرم در فهرست صادرات به کویت قرار دارند.

بخش لبنیات نیز شامل یک محموله 700 تنی دوغ (HS Code 04039090) با قیمت 38 سنت و یک محموله 330 تنی پنیر رنده‌شده (HS Code 04062000) با قیمت 1.6 دلار بوده است. صادرات خردتری نیز مانند 700 کیلوگرم خامه با قیمت 1.6 دلار، 750 کیلوگرم پنیر تازه با قیمت یک دلار و 900 کیلوگرم کره با قیمت 3.5 دلار ثبت شده است.

بازار ویفر یکی از جالب‌ترین بازارهای کویت است. طبق آمار ITC، کویت در سال 2024 حدود 280 میلیون دلار ویفر وارد کرده است. عربستان با 85 میلیون دلار بزرگ‌ترین تأمین‌کننده بوده و امارات با 30 میلیون دلار، لهستان با 25 میلیون دلار، انگلیس و آمریکا هر کدام با حدود 16 میلیون دلار، بحرین و ایتالیا هر کدام با حدود 14 میلیون دلار و کشورهای آلمان، اسپانیا، ترکیه و هند هر کدام با 6 تا 7 میلیون دلار در رده‌های بعد قرار دارند. اما ایران با وجود نزدیکی جغرافیایی و توان تولید، تنها 107 هزار دلار ویفر به این بازار بزرگ صادر کرده است.

واردات زعفران این کشور نیز در سال 2024 حدود 33 میلیون دلار بوده که سهم ایران طبق آمار ITC تنها 3.9 میلیون دلار بوده است؛ رقمی کمتر از هند (9 میلیون دلار) و چین (7.5 میلیون دلار). کشورهای متعددی از اسپانیا و امارات تا اردن، پاکستان، ترکیه، آمریکا، دانمارک، آلمان، ژاپن و حتی نیجریه نیز در زنجیره تأمین زعفران کویت حضور داشته‌اند.

کویت همچنین 14 میلیون دلار رب گوجه‌فرنگی وارد کرده که تأمین‌کنندگان اصلی آن ترکیه (4.2 میلیون دلار)، ایتالیا (3.6 میلیون دلار) و چین (3.5 میلیون دلار) بوده‌اند. سهم ایران از این بازار طبق آمار گمرک در سال 1403 حدود یک میلیون دلار بوده که نشان می‌دهد ایران حتی نتوانسته 10 درصد این بازار نزدیک و قابل دسترس را در اختیار بگیرد.

آمارهای سال 1403 نشان می‌دهد صادرات ایران به کویت فاقد تنوع مناسب بوده و عملکرد حرفه‌ای و اصولی در این بازار شکل نگرفته است. برای ارتقاء سهم ایران از این بازار، لازم است بازار کویت به کمک هوش مصنوعی و به‌صورت برخط تحلیل و پایش شود. ابزار «اطلس تجارت ایران» این قابلیت را دارد که به جای سیاست‌های پراکنده، تمرکز دقیق بر بازارهای هدف ایجاد کند و به ابزاری برای تحول رفتار تجاری ایران و کلید ورود به بازار کویت تبدیل شود.

اواخر آذرماه امسال، نشستی با محوریت «اطلس تجارت ایران» توسط اندیشکده حکمرانی هوشمند برگزار خواهد شد؛ رویدادی که می‌تواند محل گفت‌وگوی ذی‌نفعان، طرح چالش‌ها، مرور دستاوردها و آغازگر تغییرات عملی باشد. در گام نخست باید از ظرفیت‌های موجود برای اصلاحات حداقلی بهره گرفت و منتظر تغییرات بزرگ نماند؛ سپس در گام‌های بعد، سیاست‌نامه‌ها و پیشنهادهای مورد نیاز برای تسهیلگری و اصلاحات بنیادی تدوین و به حاکمیت ارائه شود تا در نهایت منجر به بهبود عملکرد تجاری و افزایش ارزآوری کشور شود.

* رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند