باز هم آلودگی و تعطیلی شهرها؛ تردد خودروهای فرسوده و پرمصرف تا کی ادامه دارد؟

وضعیت آلوده سازی هوا توسط خودروها چه سواری و چه دیزلی به گونه‌ای است که طبق آمار بیش از 60 درصد ذرات معلق و 82 درصد گازهای آلاینده توسط منابع متحرک تولید می‌شود.

به گزارش خبرنگار مهر، طی سالهای اخیر «آلودگی هوا» به صورت رسمی تبدیل به یکی از کلیدواژه‌های ثابت در فصول سرد شده است؛ به گونه‌ای که با شروع سرما هر چند سرمای جزئی، این آلودگی است که خودنمایی می‌کند و به دنبال خود تعطیلی‌های گسترده را می‌آورد.

در این بین فارغ از مسائل مربوط به نیروگاه سازی و غفلت دولت‌ها از این مهم، آنچه که امروز بیش از هر مورد دیگری در آلوده سازی هوا نقش دارد استفاده از بنزین ناپاک در خودروهای بی کیفیت و فرسوده است. بنزینی که بنا به اذعان شینا انصاری رئیس سازمان حفاظت محیط زیست چندان با استانداردهای مصوب ملی در سازمان ملی استاندارد تطابق ندارد و همین بنزین توسط خودروهایی مصرف می‌شود که خود این خودروها نیز کیفیت لازم را ندارند؛ به گونه‌ای که به دلیل احتراق ناقص در برخی خودروهای بنزینی به خصوص مدل‌های فرسوده، ذرات معلق از دل آنها در فضا منتشر می‌شود.

تردد آلاینده‌های ناامن و پرمصرف

خبرگزاری مهر سابق بر این گزارش‌های زیادی از تردد خودروهای فرسوده و نقش آنها در آلوده سازی هوا منتشر کرده است که بر اساس آن تعداد خودروهای سواری در حال تردد در کشور 21 میلیون دستگاه است که از این تعداد یک میلیون و 300 هزار دستگاه که 6 درصد این خودروها را تشکل می‌دهد فرسوده است. البته اگر سن فرسودگی را 15 سال در نظر بگیریم تعداد این خودروها به 2.5 میلیون دستگاه می‌رسد.

12 میلیون و 500 هزار دستگاه موتورسیکلت در سطح کشور تردد می‌کند که از این تعداد 90 درصد و به عبارتی 11 میلیون و 200 هزار دستگاه موتورسیکلت فرسوده است در کشور تردد می‌کنند.

از یک میلیون و 100 هزار دستگاه کامیون، کامیونت و کشنده نیز 250 هزار دستگاه (23 درصد) فرسوده است. تعداد اتوبوس‌های درون شهری در حال تردد در سطح کشور 22 هزار دستگاه است که از این تعداد 18 هزار دستگاه و به عبارتی 82 درصد فرسوده است.

13 هزار دستگاه از 23 هزار دستگاه اتوبوس برون شهری در حال تردد در کشور، فرسوده است که این تعداد 57 درصد کل اتوبوس‌های برون شهری را تشکیل می‌دهد. همچنین از 400 هزار تاکسی در حال تردد در کشور 190 هزار دستگاه فرسوده است که 48 درصد این ناوگان را تشکیل می‌دهد. 34 هزار خودرو دولتی در سطح کشور تردد می‌کند که 32 درصد از این خودروها یعنی 11 هزار خودرو دولتی، فرسوده است.

نکته قابل توجه آنکه خودروهای داخلی در هر 100 کیلومتر 10 تا 12 لیتر بنزین مصرف می‌کنند که این عدد در دنیا 4 لیتر در هر 100 کیلومتر است و جالب آنکه هر یک از خودروهای فرسوده نسبت به یک خودروی غیر فرسوده 14.3 درصد مصرف بنزین بیشتری دارد! بنابراین به هیچ وجه نمی‌توان بر نقش ویژه خودروهای فرسوده در آلوده سازی هوا چشم بست.

وضعیت آلوده سازی هوا توسط خودروها چه سواری و چه دیزلی به گونه‌ای است که طبق آمار بیش از 60 درصد ذرات معلق و 82 درصد گازهای آلاینده توسط منابع متحرک تولید می‌شود بیش از 60 درصد ذرات معلق و 82 درصد گازهای آلاینده توسط منابع متحرک تولید می‌شود؛ به عنوان نمونه سالانه حدود 701 هزار تن آلودگی در تهران منتشر می‌شود که فقط حدود 578 هزار تن از آن مربوط به «منابع متحرک آلاینده» است. این در حالیست که در دنیا فقط 23 درصد آلودگی هوا ناشی از تردد خودروهاست.

به این ترتیب سهم منابع آلاینده متحرک خودروهای سواری 14 درصد، تاکسی‌ها حدود 2.5 درصد، موتورسیکلت‌های کاربراتوری بنزینی 10 درصد، وانت‌ها 2 درصد، مینی‌بوس‌های گازوئیلی 4 درصد، اتوبوس‌های شرکت واحد نزدیک به 6 درصد، سرویس‌های ادارات و اتوبوس‌های سرویس 7.5 درصد وکامیون‌ها هم نزدیک به 16 درصد و جمعاً حدود 60 درصد آلودگی هوای شهر تهران ناشی از ذرات معلق منتشر شده از خودروهاست. همچنین آلاینده‌های گازی همین خودروها هم 82 درصد است که سهم خودروهای سواری نزدیک به 38 درصد، تاکسی‌ها 9.5 درصد، موتورسیکلت 21 درصد، وانت نزدیک به 10 درصد، مینی‌بوس 0.8 درصد، اتوبوس 0.5 درصد، اتوبوس سرویس 0.4 درصد و کامیون‌ها 3.5 درصد برآورد می‌شود.

محمود مشهدی شریف رئیس انجمن صنفی مراکز اسقاط و بازیافت خودروهای فرسوده در این رابطه می‌گوید: هر خودروی فرسوده تقریباً در روز 13.4 درصد لیتر بنزین بیشتر مصرف می‌کند. با توجه به اینکه قیمت هر لیتر بنزین فوب خلیج فارس 70 سنت (35 هزار تومان) و قیمت بنزین آزاد در کشورمان 3 هزار تومان است بنابراین تفاوت قیمت هر لیتر بنزین فوب خلیج فارس با قیمت بنزین آزاد 32 هزار تومان است و لذا روزانه یک خودروی فرسوده 132 هزار و 160 تومان بنزین بیشتری مصرف می‌کند و در سال این رقم به 48 میلیون و 238 هزار و 400 تومان می‌رسد.

به گفته او، علاوه بر خودروهای فرسوده، خودروهای نو نیز استانداردهای آلایندگی را نمی‌تواند پاس کنند، خودروهای خارجی در هر 100 کیلومتر پیمایش بین 3 تا 4 لیتر بنزین مصرف می‌کنند اما بهترین خودروهای تولیدی ما در هر 100 کیلومتر، 7 لیتر بنزین مصرف می‌کنند.

اسقاط فرسوده‌ها باید جدی گرفته شود

در سال‌های قبل اسقاط خودروهای فرسوده یکی از اولویت‌های دولت‌ها اعلام و مقرر شده بود از سال 88 به بعد سالانه 30 درصد از خودروهای فرسوده اسقاط شود که به دنبال آن حتی در سال 1393 بیش از 330 هزار خودرو نیز اسقاط شد با این حال به دلیل ممنوعیت واردات از سال 1397 و وابستگی اسقاط خودروهای فرسوده به واردات خودرو (به ازای واردات هر یک دستگاه خودرو، باید یک یا چند خودروی فرسوده توسط واردکنندگان از رده خارج شود) طرح اسقاط خودرو نیز به حال خود رها شد به گونه‌ای که اسقاط خودرو در سال به کمتر از 20 هزار دستگاه رسیده بود؛ بر همین اساس در سال 98 در مجموع 7 هزار دستگاه، در سال 99 حدود 13 هزار دستگاه، در سال 1400 حدود 28 هزار دستگاه و در سال 1401 نیز کمی بیش از 30 هزار دستگاه خودروی فرسوده اسقاط شد.

با توجه به وضعیت ناهموار خودروهای فرسوده، تقریباً 5 سال پیش قانون ساماندهی صنعت خودرو مورد بحث در مجلس قرار گرفت و بعد از سه سال این قانون در خرداد ماه سال 1401 به تصویب رسید، اما دولت به جای تصویب آئین نامه، ماده 10 این قانون را اصلاح کرد؛ این ماده قانونی نیز در اواخر آذرماه 1401 تصویب و پس از طی مراحل در 10 بهمن 1401 لازم الاجرا شد. با این حال دولت بیش از یک سال از ابلاغ این آئین نامه سر باز زد و نهایتاً در فروردین ماه سال جاری آئین نامه مذکور را ابلاغ کرد.

پس از ابلاغ این آئین نامه روند اسقاط خودروهای فرسوده سرعت گرفت؛ طبق آنچه که مهران سالاریه رئیس ستاد نوسازی ناوگان حمل‌ونقل گفته است طی 8 ماهه امسال 237 هزار دستگاه خودرو از رده خارج شده که در مقایسه با مدت مجموع سال گذشته رشد 300 درصدی داشته است. این عدد در سال 1402 معادل 78 هزار دستگاه بود.

آنطور که سالاریه گفته از فروردین 1402 تا 31 شهریور 1403 اسقاط خودروهای فرسوده بیش از 2 میلیارد لیتر صرفه جویی در مصرف سوخت به همراه داشته است که از منظر ریالی، 2.8 میلیارد دلار از بابت خروج خودروهای فرسوده، آورده و عوائد داشته‌ایم.

تاکید برنامه هفتم بر اسقاط سالانه 500 هزار خودرو

نکته قابل توجه آنکه اگرچه روند اسقاط خودروهای فرسوده سرعت گرفته اما هنوز هم فاصله زیادی با وضعیت عادی داریم و دولت باید بیش از پیش نسبت به اسقاط فرسوده‌ها اقدام کند چراکه طبق تاکید برنامه هفتم توسعه، سالانه باید 500 هزار خودرو فرسوده از رده خارج شود که این رقم با روند فعلی اسقاط خودروهای فرسوده قابل تحقق نیست.

سردار سید تیمور حسینی، رئیس پلیس راهور فراجا در این رابطه به مهر می‌گوید: متأسفانه بخش قابل‌توجهی از وسایل نقلیه کشور در سن فرسودگی قرار دارند که این مسئله تأثیر مستقیمی بر آلودگی هوا و ایمنی جاده‌ها دارد. حدود 90 درصد از موتورسیکلت‌های کشور، 30 درصد خودروهای سواری و 70 درصد وسایل نقلیه سنگین بار و مسافر در سن فرسودگی هستند.

او با اشاره به لزوم اقدام برای نوسازی ناوگان حمل‌ونقل کشور، تاکید می‌کند: این میزان فرسودگی، فشار زیادی بر محیط زیست و هوای کلان‌شهرها وارد می‌کند. برای مقابله با این مسئله، دولت باید تسهیلات ویژه‌ای برای نوسازی ناوگان در نظر بگیرد و مالکان وسایل نقلیه فرسوده را برای تعویض یا بازسازی آن‌ها تشویق کند.

خودروهای برقی چه شد؟

نکته دیگر آنکه دولت قبل تاکید زیادی بر استفاده از خودروهای برقی داشت؛ به گونه‌ای که حتی عباس علی آبادی که در دولت سیزدهم وزیر صمت بود وعده داده بود که «تا پایان سال 1402، 100 هزار خودروی برقی وارد کشور می‌شود تا در بخش تاکسیرانی مورد استفاده قرار گیرد.» او حتی خودروسازان داخلی را نیز تشویق کرد که به سمت تولید خودروهای برقی حرکت کنند.

با این حال پس از پایان عمر دولت سیزدهم و شروع به کار دولت چهاردهم و با وجود اینکه علی آبادی به پست تخصصی خود یعنی وزارت نیرو منتقل شد یعنی ارگانی که به صورت مستقیم برنامه‌های مربوط به تأمین برق را پیگیری می‌کند با این حال امروز تب و تاب خودروهای برقی خوابیده و هنوز خبر خاصی از ورود و استفاده از این خودروها به جای خودروهای پرمصرف و فرسوده نیست.

البته چند وقت یک بار اخباری مبنی بر افتتاح ایستگاه‌های شارژ خودروهای برقی منتشر می‌شود اما این حوزه دیگر مثل قبل رونقی ندارد و به نظر می‌رسد از اولویت نیز خارج شده است.

محمدصادق مهرجو کارشناس انرژی در این ارتباط به مهر می‌گوید: تنوع در سبد سوخت کشور الزام‌آور است و باید خودروهای برقی با تسهیلات کافی و ارزان‌قیمت البته بدون تعرفه واردات و مالیات مرسوم خودروهای بنزینی در اختیار مردم قرار گیرد تا این طرح مثمر ثمر واقع شود.

او با اشاره به اینکه در حال از دست دادن فرصت صادرات بنزین هستیم، تصریح می‌کند: متأسفانه در حال از دست دادن فرصتی هستیم که به جای صادر کننده واردکننده شویم. تنها راه این مسئله از رده خارج کردن خودروهای پرمصرف و از سرگیری طرح اسقاط خودروهای فرسوده است. توجه کنید که در کشورهای خارجی هر چه عمر خودرو بیشتر باشد مالیات و هزینه نگهداری آن نیز افزایش پیدا می‌کند به همین علت مصرف کننده ترجیح می‌دهد خودروی جدیدی خریداری کند. ولی متأسفانه در کشور ما هزینه‌ها بسیار ارزان است و صرف می‌کند که خودروی قدیمی داشته باشیم و هیچ عامل ترغیب کننده‌ای برای این مسئله وجود ندارد.

به گزارش مهر، با توجه به مسائل مزبور اگر دولت به دنبال کاهش مصرف سوخت در کشور و البته کنترل آلودگی هوا است، اصلی‌ترین راهکار افزایش کیفیت تولید خودروهای بنزینی و از رده خارج کردن خودروهای فرسوده است.