بوم‌گردی، لقمه گلوگیر امنیت غذایی

عضو انجمن علوم خاک با اشاره به تخصیص اراضی کشاورزی به طرح بوم‌گردی گفت: در بعضی از کشورها در جنوب‌شرق آسیا تغییر کاربری اراضی کلاس یک حکم اعدام دارد زیرا اولویت کشورها تامین امنیت غذایی است.

خبرگزاری مهر، گروه اقتصاد - فاطمه امیراحمدی: وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با بیان این که ایران گردشگری مرسوم دنیا را در خود دارد، اظهار کرد که گردشگری طبیعی یکی از انگیزه‌های گردشگران جهانی است که جغرافیا ایران، این بستر را در خود فراهم کرده است.

به گفته وی گردشگری طبیعی یکی از جذابیت‌های گردشگری بین‌المللی است که هزینه‌های زیادی در این نوع گردشگری از سوی گردشگران انجام می‌شود.

سیدرضا صالحی‌امیری با اشاره به ظرفیت روستا برای این امر عنوان کرد، ما گردشگری را به روستاها برده‌ایم با این هدف که مهاجرت معکوس را تجربه کنیم. در حال حاضر 3500 بوم گردی در کشور وجود دارد که این محیط با کالبد بومی که دارد گردشگران زیادی را به خود جلب می‌کند. به طور قطع این امر روستاها را بیش از بیش آباد می‌کند؛ بنابراین اگر امروز در حفظ منابع طبیعی موفق عمل کنیم، می‌توانیم در برنامه هفتم پیشرفت 15 میلیون گردشگر را جذب و درآمدزایی داشته باشیم.

در حال حاضر موضوع بوم‌گردی پروژه‌ای است که بین 3 وزارتخانه میراث فرهنگی و گردشگری، جهاد کشاورزی و راه و شهرسازی جلو می‌رود. در آئین نامه اول تخصیص زمین برای بوم گردی آمد که اراضی سطح 3 به بالا کشاورزی برای این امر در نظر گرفته شود. در ادامه در بخش نامه‌ای که به امضا معاون اول رئیس جمهور رسیده، این بند حذف شده است.

حال با توجه به این تغییر یعنی الحاق اراضی کشاورزی درجه یک و دو به موضوع تبدیل شدن اراضی به خانه‌های روستایی برای بوم گردی، چه تهدیدهایی را متوجه تولید بخش کشاورزی می‌کند.

کامبیز بازرگان، عضو انجمن علوم خاک ایران در این خصوص به خبرنگار مهر، گفت: ما بارها گفتیم اراضی که از آن غذا تولید می‌شود به شدت محدود است؛ بنابراین، برای چنین طرح‌هایی باید سراغ زمین‌های درجه 5 به بالا رفت.

وی افزود: تغییر کاربری یعنی خروج زمین از چرخه تولید و سهم اراضی درجه یک و دو در بخش کشاورزی ایران بسیار پایین است.

وی ادامه داد: 70 درصد از 18.5 میلیون هکتار اراضی کشاورزی ایران که در چرخه تولید قرار دارند، سطح 3 به بالا هستند. در نتیجه، هر چقدر اراضی کشاورزی، حتی سطح 4 و 5 را از چرخه تولید خارج کنیم به امنیت غذایی کشور آسیب رسانده‌ایم. 70 درصد از 18.5 میلیون هکتار اراضی کشاورزی ایران که در چرخه تولید قرار دارند، سطح 3 به بالا هستند. در نتیجه، هر چقدر اراضی کشاورزی، حتی سطح 4 و 5 را از چرخه تولید خارج کنیم به امنیت غذایی کشور آسیب رسانده‌ایم

وی تصریح کرد: بهره‌وری در اراضی درجه یک و دو کشاورزی بالا است. به عنوان مثال، با توجه به محدودیت آب و سایر مشکلات چون مسئله بهره وری در مکانیزاسیون، سرمایه گذاری و... بهره وری اراضی کلاس یک و دو بالاتر است و به طور قطع نباید اجازه دهیم که از چرخه تولید خارج شوند.

این محقق حوزه آب و خاک تصریح کرد: مشخص نیست چرا مسئولان هر دفعه به نام حمایت از امری که یک بار بحث مسکن است و یک بار موضوع بوم گردی و گردشگری است به دنبال تغییر کاربری این اراضی هستند.

بازرگان با بیان این که در حال حاضر از 18.5 میلیون هکتار اراضی در چرخه کشاورزی بین 14 تا 16 میلیون هکتار فعال بوده و کشاورزان در حال کشت در این زمین‌ها هستند، ادامه داد: بخشی به دلیل شرایط آیش، بارندگی و... در طول سال ممکن است به طور موقت از چرخه کشت خارج شوند.

وی اضافه کرد: از کل مساحت اراضی در چرخه تولید کشاورزی 1.2 میلیون هکتار معادل 6 درصد کلاس یک و 4 میلیون هکتار معادل 22 درصد کلاس دو هستند. در مجموع 28 درصد اراضی کشاورزی کشور کلاس یک و دو هستند.

این محقق ادامه داد: حداکثر در بهترین حالت 30 درصد از اراضی که هم اکنون در حال کشت است (زمین‌هایی که مثلاً در آینده به چرخه تولید اضافه شوند بحثی دیگر است) و غذای مردم را تولید می‌کند 30 درصد آن یک و دو است. 70 درصد دیگر اراضی که 13.3 میلیون هکتار است کلاس 3، 4 و بعضی 5 هستند.

عضو انجمن علوم خاک ایران در ادامه سخنان خود یادآور شد: بسته به تولید، ممکن است یک محصول از حساسیت بالاتری برخوردار باشد. هنگامی که شوری خاک بالاتر می‌رود کلاس خاک تغییر می‌کند؛ اما می‌توان در همان اراضی مثلاً جو کشت کرد چون مقاومت آن به شور بیشتر است. در واقع با افزایش درجه شوری این زمین از چرخه کشت خارج نمی‌شود و همچنان محصولاتی با مقاومت بیشتر در آن کشت و تولید می‌شود. یا مثلاً در مراتع که کم بازده تر هستند، به هر حال هنوز در چرخه تولید بوده و کشت دارند.

راهکارهایی برای کاهش بهره‌وری

بازرگان با اشاره به اهمیت کشت برخی محصولات در سبد امنیت غذایی کشور مانند گندم، اظهار کرد: در حال حاضر سطح زیر کشت گندم در اراضی آبی بالای 2 میلیون هکتار است.

وی گفت: بر اساس مطالعات تناسب اراضی، زمین‌هایی که بهترین تناسب را برای گندم دارند یعنی محدودیتی برای کشت این محصول در آنها وجود ندارد به سختی به 1.5 میلیون هکتار می‌رسد. هر چه بیشتر از این 1.5 میلیون هکتار پیش برویم، تناسب آنها برای تولید گندم به هر دلیلی مثلاً سنگلاخی بودن یا زهاب و شوری، کمتر شده و بر اساس انرژی، آب، بذر و کودی مورد استفاده قرار می‌گیرد تا زحمت کشاورز دارد تولید کمتری از آن 1.5 میلیون هکتار داشته باشیم. به همین دلیل، میانگین عملکرد گندم کشور به سختی به 4 تن در هکتار می‌رسد در حالی که در زمین‌های خوب، کشاورزان کشور بین 10 تا 12 تن هم در هر هکتار تولید داشته‌اند. اما میانگین برداشت گندم از گندمزارهای کشور حدود 6 تن است.

این پژوهشگر بخش کشاورزی ادامه داد: چرا میانگین تولید گندم کشور 6 تن در هر هکتار نیست چون اراضی کم بازده برای گندم اختصاص می‌دهیم. تاکید ما بر این است که در چنین زمین‌هایی محصولاتی چون جو و... کاشته شود تا بهره وری تولید بالا برود.

این عضو انجمن علوم خاک ایران تاکید کرد: بنابراین، اگر ما با وجود محدودیت درجه یک و دو اراضی کشاورزی، برای این نوع طرح‌ها مانند بوم گردی واگذار شود و اراضی کلاس یک و دو را برای گردشگری اختصاص دهیم، حتی اگر زمین 3 و 4 داشته باشیم و برای کشت گندم و برنج کشاورز را به سوی این زمین‌ها هدایت کنیم به این معنی است که خود ما عمداً بهره وری را پایین آورده باشیم. به این ترتیب اعلام می‌کنیم، کشاورز در زمین کم بازده تر با آب و انرژی بیشتر تولید کمتر داشته باشد. در نتیجه، این عملکرد محکوم بوده و کاملاً اشتباه است و هیچ کشوری آن را نمی‌پذیرد.

ایجاد چالش‌های بلندمدت برای حل مشکلات کوتاه‌مدت

بازرگان در ادامه موضوع تغییر کاربری اراضی کشاورزی برای طرح‌های مختلف شهری و عمرانی اظهار کرد: آمریکا تولید برق در مزارع کشاورزی را ممنوع کرده است. حال ما در کشور تغییر کاربری برای تولید برق را با سهولت انجام می‌دهیم؛ چون در شرایط فعلی برق مهم است.

وی تاکید کرد: وقتی قرار است یک مسئله را حل کنیم نباید برای حل آن 10 مسئله دیگر برای کشور ایجاد کنیم.

این کارشناس حوزه آب و خاک با تأیید جذب گردشگر و رونق گردشگری در کشور، گفت: تمام کارشناسان اقتصادی این موضوع را تاکید دارند یا این که باید خانواده‌ها مسکن داشته باشند اما در تمام دنیا اولویت اراضی کلاس یک فقط برای غذا است. حتی در بعضی از کشورها در جنوب شرق آسیا، تغییر کاربری اراضی کلاس یک حکم اعدام دارد؛ در تمام دنیا اولویت اراضی کلاس یک فقط برای غذا است. حتی در بعضی از کشورها در جنوب شرق آسیا، تغییر کاربری اراضی کلاس یک حکم اعدام دارد زیرا اولویت آن برای تأمین غذا است. برای رونق گردشگری و ساخت مسکن باید به سراغ زمین‌های کلاس پایین‌تر رفت.

وی با بیان این که کارشناسان انجمن علوم خاک ایران با نمایندگان مجلس مذاکرات زیادی داشتند، گفت: در نهایت آنها پذیرفتن توسعه مسکن سازی خارج از 18.5 میلیون هکتار اراضی کشاورزی باشند. برخی افراد به دنبال مسکن بزرگ و الگوهای جدید برای مسکن سازی هستند که ساخت مسکن‌های یک طبقه با وسعت بیشتر را دنبال می‌کنند. انجمن هم پیشنهاد داد مانند پرند، شهرک بسازند اما این ساخت و ساز نباید تهدیدی برای اراضی کشاورزی و امنیت غذایی کشور باشد.

تکلیفی که مشخص نیست

امروز کشور با خشکسالی و کمبود آب، ناترازی برق و گاز و... مواجه است اما آیا اختصاص یافتن اراضی کلاس 3 به مسکن سازی توجیه پذیر است؟

عضو انجمن علوم خاک ایران در این خصوص گفت: اگر تغییر کاربری به اراضی کلاس 3 برسد و این موضوع همه گیر شود این پرسش پیش می‌آید که تکلیف به امنیت غذایی چه سرنوشتی پیدا می‌کند.

وی ادامه داد: زمانی صحبت از انتقال کشت صیفی‌جات به فضاهای گلخانه‌ای است. به موازاتی که گلخانه ساخته می‌شوند و امکانات و تسهیلات برای این امر تخصیص می‌یابد زمین‌های آزاد می‌شوند. برای کاهش مصرف انرژی اعم از برق و آب از کشاورز خواسته می‌شود زمین‌ها را آبیاری نکند که صرفه جویی آب اتفاق بیفتد. در مقابل همان مقدار گوجه از اراضی در فضای باز با آبیاری بالا، در فضای بسته و کنترل شده در گلخانه‌ها تولید می‌شود. آب و زمین به این شکل آزاد می‌شود. اما تغییر کاربری رخ نمی‌دهد بهره وری افزایش پیدا می‌کند.

بازرگان اضافه کرد: توسعه تولیدات گلخانه‌ای در برنامه هفتم پیشرفت رسیدن به عدد 10 هزار تن تا پایان برنامه است. این عدد در حال حاضر کمتر از 3 میلیون تن است. با توجه به شرایطی که داریم تحقق این عدد بعید است.

عملکرد جزیره‌ای و مشکلاتی که افزوده می‌شود

عضو انجمن علوم خاک ایران با اشاره به جزیره‌ای عمل کردن بخش دولتی، یادآور شد: مشکل مدیریت در کشور ما این است که موضوعات جز به جز دیده می‌شوند. مسائل به شکل یک بسته کامل دیده نمی‌شود. به عنوان مثال، هنگامی که امروز با ناترازی برق مواجه می‌شویم راهکار این می‌شود که زمین برای تولید برق اختصاص یابد. فردای این موضوع وقتی می‌بینیم در گندم هم به مشکل خورده‌ایم دوباره دنبال راه حل کوتاه‌مدت هستیم بدون در نظر گرفتن تبعات راهکارهای که در نظر گرفته‌ایم؛ در حالی که میز دولت و حاکمیت برای این است که همه چیز با هم دیده شوند. مشکل مدیریت در کشور ما این است که موضوعات جز به جز دیده می‌شوند. مسائل به شکل یک بسته کامل دیده نمی‌شود. هنگامی که با ناترازی برق مواجه می‌شویم راهکار این می‌شود که زمین برای تولید برق اختصاص یابد. فردای این موضوع وقتی در گندم هم به مشکل خورده‌ایم دوباره دنبال راه‌حل کوتاه‌مدت هستیم بدون در نظر گرفتن تبعات راهکارهای که در نظر گرفته‌ایم؛ در حالی که میز دولت و حاکمیت برای این است که همه چیز با هم دیده شوند

به گزارش خبرنگار مهر، در نشست خبری نمایشگاه صنعت ساختمان امسال، دو تا از نمایندگان مجلس شورای اسلامی از کمیسیون‌های عمران و اقتصادی نسبت به عملکرد وزیر مسکن گلایه داشتند که مجلس تسهیلات قانونی را فراهم کرده ولی کوتاهی شده و تعداد مسکن‌های ساخته شده با توجه به پیش بینی‌های انجام شده رضایت بخش نیست.

به نظر می‌رسد حتی در مجلس بین کمیسیون‌های مختلف این جزئیات تهدید اراضی کشاورزی و امنیت غذایی با ساخت مسکن بدون دیده شدن تبعات در آینده، مشکلات این حوزه را دوچندان می‌کند. در واقع هر کمیسیون تخصصی به دنبال اهداف تعیین شده حوزه خود است.

بازرگان در این خصوص، گفت: واقعیت این است که دولت باید همه مسائل متعدد از آب، برق، مسکن، امنیت غذایی و.. که هر کدام در جای خود دارای اهمیت است را با هم ببیند.

وی تصریح کرد: یکی از بسترهای استقلال کشور امنیت غذایی است. مگر می‌شود غذا نداشته باشیم. کارشناسان پروژه مسکن سازی در وزارت مسکن با بیان این استدلال‌ها پذیرفتند در اطراف شهرها مسکن ساخته نشود. در برنامه هفتم آمده که 550 هزار هکتار به مجموعه شهرها، شهرک‌ها و روستاها اضافه شود. در حالی که ما محاسبه کردیم مساحت کل شهرها و روستاهای کشور 2 میلیون هکتار است. چگونه می‌شود در طول یک برنامه 5 ساله تا این حد به سطح آنها اضافه شود. به عنوان مثال، چرا باید به سطح روستایی که خالی از سکنه شده، مساحتی برای ساخت مسکن اضافه شود؟ در ادامه این موضوع کارشناسان حوزه عنوان کردن منظور آنها افزایش سطح مناطق در برخی شهرک‌های خاص بوده است. مثلاً در مناطقی که دور آنها بیابان است. اما واقعیت این است که این موضوع در قانون گفته نشده و معتقدم این موضوع باید در آئین نامه آن اصلاح شود.

بازرگان در پایان گفت: انجمن تاکید دارد اراضی کلاس 1، 2، 3 و حتی 4 و 5 که در حال حاضر در آنها کشت انجام می‌شود نباید تغییر کاربری در آنها رخ دهد.