تأملی در نامه کمیسیون فرهنگی به وزیر ارشاد / مجلس هنگام تصویب بودجه؛ دست وزارت ارشاد را رها نکند

نمایندگان کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی که نظارت مستقیم بر عملکرد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‌را برعهده دارند، در نامه ای خطاب به محمدمهدی اسماعیلی وزیر ارشاد، از برگزاری موفق نمایشگاه کتاب تهران تشکر کرده‌اند. آنها در نامه خود با اشاره به اهمیت کتاب و کتابخوانی در ساختار فرهنگی کشور، آورده‌اند:

3 خواسته و تشکر کمیسیون فرهنگی مجلس از وزیر ارشاد درباره نمایشگاه کتاب

«نمایشگاه امسال که در طول برگزاریش از کمیت و کیفیت برتری در مقایسه با ادوار پیشین برخوردار بود و اسباب خرسندی و عنایت ویژه مقام معظم رهبری را فراهم آورد و به لحاظ استقبال مردمی و فروش کتاب نیز گوی سبقت را بر دوره‌های پیشین ربوده.»

اینکه نمایندگان مجلس، بخصوص کمیسیون فرهنگی اشراف و نظارت مستقیم بر عملکرد مجموعه‌های تحت نظر خود دارند، نکته قابل تأمل و شایسته تقدیری است. در طول ایام برگزاری نمایشگاه، اعضای این کمیسیون در نمایشگاه حضور یافتند و این نامه حاصل مشاهدات عینی و ملموس اعضای کمیسیون است و به همین دلیل نشان دهنده این است که این نمایندگان تنها براساس شنیده‌ها و تحلیل‌های رسانه ای درباره خوبی یا بدی نمایشگاه، به ارزیابی نرسیده اند و این امر ارزش تقدیر آنان از وزارت ارشاد را بیشتر می‌کند. نمایندگان عضو این کمیسیون در نامه خود، سه پیشنهاد مشخص هم برای «رفع کاستی‌ها، افزایش رضایت مندی مردم و ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی» ارائه کرده اند که به صورت مجزا به این سه پیشنهاد می‌پردازیم.

کاهش قیمت کتاب، ممکن است؟

نخستین پیشنهاد اعضای کمیسیون فرهنگی «تلاش و برنامه‌ریزی برای کاهش قیمت کاغذ و کتاب و با هدف افزایش توان خرید مردم» است. پیشنهادی کاملاً موجه، دقیق و درست. اما واقعیت این است که کاهش و افزایش قیمت کاغذ وکتاب، علاوه بر مؤلفه‌های فرهنگی، تأثیرپذیرفته از مؤلفه‌های ملموس اقتصادی هم هست. وقتی درصد بالایی از کاغذ مصرفی و مواد و وسایل مورد نیاز در صنعت نشر، وارداتی است و قیمت ارز در نوسان؛ افزایش قیمت کاغذ هم چاره ناپذیر است. ممکن است گفته شود راه حل افزایش تولید کاغذ داخلی است، این کار، چاره خوبی است اما با توجه به نسبت موجود میان کاغذ وارادتی و داخلی، از بین رفتن این فاصله و جایگزین شدن کاغذ داخلی به صورتی که بتواند تکانه‌های شدید قیمتی را مهار کند، در کوتاه مدت شدنی نیست.

باید به این نکته توجه داشت که درباره کیفیت کاغذ تولید داخل نیز بحث‌هایی مطرح شده است. درباره کیفیت کاغذ داخلی نباید اشتباهی را که در زمینه خودروی داخلی و خارجی انجام دادیم، تکرار کنیم. تبدیل کردن بحث کیفیت کاغذ داخلی به تابو، باعث خواهد شد در صورت درست بودن برخی ایرادات کیفی این گونه تولیدات، اجازه اصلاح و بهبود کیفیت را به تولید کننده داخلی ندهیم. پیشنهاد می‌کنیم خود کمیسیون فرهنگی مجلس که ابزار نظارتی و قانونگذاری را در دست دارد، با دعوت از مسؤولان دولتی، کارخانه داران و ناشران، این مباحث را در فضایی کارشناسی و بدون شتاب‌ها و قضاوت‌های احساسی، بررسی کند و به فعالان این حوزه در صورت نیاز به حمایت قانونی، یاری برساند.

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‌برای افزایش توان خرید مردم، فعلاً چاره‌ای جز افزایش یارانه‌های حمایتی ندارد. نکته اصلی در این میان این است که به دلیل میزان حداقلی اعتبارات وزارت ارشاد در این حوزه، عملاً این یارانه‌ها نقش حمایتی خود را در بازار افسارگسیخته کتاب از دست داده اند. نمایندگان عضو کمیسیون فرهنگی بجاست در زمان تصویب بودجه‌ها، بیشتر از این به دنبال حمایت از بودجه ارشاد در زمینه تقویت فرهنگ کتاب و کتابخوانی باشند.

نمایشگاه‌های استانی، بازگشت به عقب؟

دومین پیشنهاد نمایندگان کمیسیون فرهنگی عجیب است. آنها خواستار «گسترش بیشتر نمایشگاه‌های کتاب استانی بر مبنای تحقق عدالت فرهنگی» شده اند. آیا نمایندگان خبر ندارند که نمایشگاه‌های کتاب استانی در دولت سیزدهم، براساس ارزیابی‌هایی که وزارت ارشاد در زمینه موفقیت یا ناکامی این نمایشگاه‌ها داشته اند، دیگر برگزار نمی‌شود؟

ممکن است نمایندگان عضو کمیسیون فرهنگی، با استدلال‌های وزارت ارشاد در این زمینه مخالف باشند، چاره کار بررسی دوطرفه موضوع است ولی به نظر می‌رسد با اضافه شدن بخش نمایشگاه کتاب مجازی که گستره کشوری دارد و خدمات شرکت ملی پست، آن را برای همه دوستداران کتاب در سراسر کشور، جذاب کرده است؛ نمایشگاه‌های استانی دیگر دلیل موجهی هم برای برگزاری ندارند.

شاید حمایت بیشتر مالی و نرم افزاری از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‌برای برگزاری فصلی یا شش ماه یکبار نمایشگاه کتاب مجازی بتواند عملاً به معنای گسترش نمایشگاه کتاب در طول زمان بیشتر در سراسر کشور باشد. نمایشگاه‌های حضوری کتاب در استان‌ها در وضعیت فعلی که شاهد افزایش شدید قیمت‌های تولید و توزیع کتاب هستیم، احتمالاً دیگر جذابیت سابق را برای بسیاری از ناشران غیر استانی برای حضور در استان‌های دیگر را نداشته باشد و باید این واقعیت را در برنامه ریزی آنها در نظر گرفت.

وزارت ارشاد این پیشنهاد را جدی بگیرد

پیشنهاد سوم کمیسیون فرهنگی «اختصاص جایگاه ویژه در شأن به محصولات دیجیتال و سایبری و کتاب کودکان» است. ما به این پیشنهاد و درحقیقت تذکر، محروم شدن ناشران کتاب‌های صوتی و دیجیتالی از نمایشگاه را هم به دلیل جانمایی بد به این موارد اضافه می‌کنیم. شاید توجیه وزارت ارشاد، محدودیت‌های فیزیکی مصلای امام خمینی (ره) باشد. این توجیه، قابل پذیرش نیست چرا که این سؤال را به ذهن می‌آورد که چرا بعد از سی و چهار سال نمایشگاه کتاب تهران که این‌همه مورد تأکید و افتخار مسؤولان کشور بخصوص مسؤولان فرهنگی است، هنوز یک مکان استاندارد، قابل قبول و نمایشگاهی ندارد.

بالاخره یک نفر از مسئولان باید پاسخ بدهد که شهر نمایشگاهی شهر آفتاب، کی قرار است برای برگزاری نمایشگاهی در حد و اندازه نمایشگاه کتاب تهران، آماده شود؟ مصلای تهران که هنوز دهه‌هاست آماده نشده است، آیا این شهر نمایشگاهی هم قرار است به وضعیت مصلا دچار شود؟ اگر هم این شهر نمایشگاهی آمادگی لازم برای برگزاری نمایشگاه را دارد، چرا وزارت ارشاد در برابر این امر مقاومت می‌کند؟ به نظر می‌رسد کمیسیون فرهنگی باید در فرآیند تصمیم گیری برای مکان برگزاری نمایشگاه، از نقش انفعالی خارج شود و در این زمینه حضور فعال تر و ملموس تری داشته باشد تا بعداً نیازی به ارائه پیشنهاد خشک و خالی به وزیر ارشاد نداشته باشد.