تاریخچه فوتبال ملی و باشگاهی ایران و جهان به قلم حمیدرضا صدر

کتاب روزی روزگاری فوتبال به قلم مرحوم سید حمیدرضا صدر، تاریخچه فوتبال ملی و باشگاهی، قهرمانی‌ها، جنبه‌های اجتماعی و سیاسی فوتبال را در ایران و سراسر جهان و بخصوص کشور‌های صاحب سبک در این ورزش مانند انگلستان، ایتالیا، اسپانیا و... مورد مطالعه قرار می‌دهد.

حمیدرضا صدر چهره‌ی شناخته شده‌ی عرصه‌ی فوتبال و تحلیل گر نام آشنای سالیان دراز این ورزش است که در کتاب روزی روزگاری فوتبال از تجربیات و اطلاعات خود استفاده کرده و به خوبی از نظر جامعه شناسی به آن پرداخته است.

در این کتاب که از چهارده فصل تشکیل شده است، مطالبی درباره فوتبال ایران و جهان مورد بحث قرار گرفته و در هر فصل وضعیت ورزش فوتبال در یکی از کشور‌های جهان مورد بررسی قرار می‌گیرد، این اثر از رویداد‌های مهم در زمینه فوتبال جهان سخن می‌گوید و بازیکنان مشهور را معرفی می‌کند.

قبل از شروع خواندن این کتاب مخاطب باید بداند که قرار نیست یک رمان تاریخی راجع به فوتبال بخواند، این کتاب یک جامعه شناسی جذاب راجع به جذابیت‌ها و حاشیه‌های داخل زمین و بیرون از زمین است که برای قشر علاقه‌مند به فوتبال جذاب بوده است.

روزی روزگاری فوتبال سفری پر تب و تاب از دنیایی به دنیایی دیگر را نشان می‌دهد. از زمین‌های خاکی تهران تا آرژانتین و ایالات متحده، از مردم، تاریخ و سیاست فوتبال.

حمیدرضا صدر در این کتاب از شیفتگی مهارناپذیر انسان‌هایی سخن می‌گوید که نمی‌تواننند دل‌هایشان را از فوتبال بکنند، برق چشم‌های مشتاقی را توصیف می‌کند که نمی‌توانند مستطیل سبز را تماشا نکنند. در بخشی از کتاب روزی روزگاری فوتبال می‌خوانیم: از سال 1321 مقارن با اشغال ایران، برگزاری مسابقات فوتبال ترکیب جدی‌تری گرفت. تیم ایران با تیم ارتش انگلستان که از بازیکنان مثل منین، میگر و بیک استفاده کرد در امجدیه رو به رو شد. در این دیدار برای اولین بار به طور رسمی بلیت فروخته شده. فدراسیون فوتبال ایران سال 1325 به وجود آمد و نخستین رئیس آن دکتر محمدعلی رکنی بود که چهار سال در آن مسند باقی ماند. ایران در آن دوران در المپیک لندن 1948 شرکت کرد و نام ورزشکاران ایران برای نخستین بار وارد آرشیو‌های رسمی جهانی شد. همان سالی که محمدجعفر سلماسی یگانه مدال را در رشته‌ی وزنه‌برداری، مدال برنز، برای ایران به ارمغان آورد. همان سالی که محمد نامجو در وزن پنجاه و شش وزنه‌برداری پنجم شد. همان سالی که امانوئل آغاسی، پدر آندره آغاسی، به‌عنوان مشتزن ملی‌پوش ایران در وزن پنجاه و چهار کیلوگرم، در مرحله‌ی اول برابر الولرو ویسنته دونش از اسپانیا شکست خورد و حذف شد. از دهه‌ی 1320 به بعد بود که برد و باخت‌های تیم ملی شمرده شدند. همه به پیروزی‌ها بالیدند و شکست‌ها را به رخ کشیدند. وقتی تیم ملی ایران در 1326 در امجدیه برابر ترکیه قرار گرفت و سه بر یک مغلوب شد، یگانه گل ایران را مسعود برومند به ثمر رساند که شاگردی از مکتب باشگاه شاهین بود. بازوبند کاپیتانی را محمد خاتمی بسته بود که بعد‌ها داماد شاه شد و با درجه‌ی ارتشبدی عنوان فرمانده‌ی نیروی هوایی را یدک کشید. ترک‌ها در استانبول شش گل به همان تیم زدند. پاکستانی‌ها هم در تهران پنج گل دریافت کردند تا فوتبال ایران طعم پیروزی بر یکی از همسایگانش را بچشد.

نویسنده در مقدمه این کتاب می‌نویسد: «شادی و اشک فوتبال برایم بازتابی از زندگی یافت. زندگی سرشار از درگیری و مبارزه در منگنه زمان. نود دقیقه یا صد و بیست دقیقه، که به هر حال تمام می‌شد تا بازی بعد، تا فصل بعد، تا تورنمنت بعد. فاصله پیروزی و شکست، امید و ناامیدی در ضربه‌های پنالتی گاهی سر سوزنی می‌شد. سرنوشت بازی‌ها گاهی با طرح و نقشه رقم خوردند و گاهی با تصادف و اقبال. گاهی با پشتکار، گاهی با فرصت طلبی. گاهی با ریاضت، گاهی با شکیبایی. گاهی با شور نوجوانی، گاهی با تجربه بزرگ ترها. فوتبال فقط به مردان قوی تعلق نداشت. فوتبال به عزت نفس چنگ می‌زد، به امید. کوچک‌های بی مقدار می‌توانستند گاه وبی گاه شاخ غول‌های پرتکبر را بشکنند. کاری که کره شمالی با ایتالیا در 1966 کرد، ایران با اسکاتلند در 1978، الجزایر با آلمان در 1982، عربستان با بلژیک در 1994، سنگال با فرانسه در 2002 و یونان با همه غول‌های اروپا در 2004. اگر صبور می‌ماندی فرصت ولو ناچیز چنگ زدن به پیروزی در فوتبال مهیا می‌شد. این همان آوردگاهی بود که خوشبختانه قوی تر‌ها همیشه برنده نمی‌شدند. این همان آوردگاهی بود که کوچک‌ها و بی مقدار‌ها هم شانسی برای پرواز داشتند.»

درباره نویسنده

سید حمیدرضا صدر (30 فروردین 1335 - 25 تیر 1400) نویسنده، منتقد سینما و مفسر فوتبال بود، او معمولاً به عنوان کارشناس فوتبال به برنامه‌های صدا و سیما دعوت می‌شد. او کارشناس سینما و منتقد فیلم بود که در نشریه هفت به مدتی طولانی می‌نوشت. صدر در اکثر برنامه‌های زنده فوتبال در شبکه سوم سیما حضور داشت، او همچنین در برنامه آنسوی نیمکت در شبکه ورزش به عنوان کارشناس شرکت می‌کرد. همچنین، وی در مستند تاریخچه شهرآورد فوتبال به عنوان کارشناس کار کرده‌است. اگرچه صدر درباره تاریخ فوتبال اطلاعات زیادی ارائه می‌داد، به گفته خودش نسبت به دیدگاه بازیکنان و مربیان حرفه‌ای فوتبال «در سیاره دیگری به سر می‌برد» از آثار ارزشمند او می‌توان به درآمدی بر تاریخ سیاسی سینمای ایران، یونایتد نفرین شده، نیمکت داغ، پیراهن‌های همیشه اشاره کرد.