تامین امنیت غذایی در چین از وابستگی تا خودکفایی

دستیابی به تولید پایدار غذا به ویژه برای کشورهایی مانند چین که نزدیک به 20 درصد جمعیت، 10 درصد زمین‌های زراعی و فقط 6 درصد از منابع آب شیرین‌کن جهان را در اختیار دارد، یک چالش حیاتی است.

به گزارش خبرنگار مهر، چین واردکننده خالص میوه است. در سال 2024 میلادی کل واردات میوه چین به 7.7 میلیون تن رسید که نسبت به سال قبل 2.17 درصد افزایش داشته است. همچنین ارزش کل واردات به 17.746 میلیارد دلار رسید که 5.25 درصد افزایش داشته است. در میان این میوه‌ها، میوه‌های مرغوب مانند گیلاس عمدتاً از شیلی و ژاپن وارد می‌شود. به عنوان مثال، واردات گیلاس این کشور در سال 2024 به 451 هزار تن رسید که نسبت به سال قبل 23 درصد افزایش داشته است.

حسین شیرزاد، تحلیلگر مسائل بخش توسعه کشاورزی در یادداشتی اختصاصی برای خبرگزاری مهر نوشت؛ در حال حاضر، چین بیشترین میزان سویا، ذرت، گندم، برنج و لبنیات را وارد می‌کند و این وابستگی در دهه گذشته تا حد زیادی افزایش یافته است. به عنوان نمونه، ارزش واردات غلات و آرد، غلات از 5.1 میلیارد دلار آمریکا در سال 2013 میلادی 4 برابر شده و به 20.08 میلیارد دلار آمریکا در سال 2023 رسیده است. از نظر حجم، واردات غلات 5 برابر شده و از 13.9 میلیون تن در سال 2012 به 65.4 میلیون تن در سال 2023 رسیده است.

روندهای مشابهی را می‌توان در سایر اقلام غذایی کلیدی نیز شاهد بود.

محبوبیت غلات وارداتی

این وابستگی به واردات از سال 2018 تا حد زیادی افزایش یافته است؛ همزمان با جنگ تجاری آمریکا و چین این شرایط آسیب پذیری افزایش یافته است.

همچنین واردات ذرت در چند سال گذشته به ویژه در سال 2021 زمانی که چین 28.35 میلیون تن ذرت وارد کرده است، شاهد افزایش 152 درصدی نسبت به سال قبل هستیم. در سال 2022، واردات ذرت چین به دلیل اوضاع اوکراین و همچنین استراتژی چین برای کاهش وابستگی به ایالات متحده آمریکا آسیب دید. این واقعیت همچنین با هدف «تضمین خودکفایی اساسی غلات و امنیت مطلق مواد غذایی اصلی» که توسط چین در کتاب سفید سال 2019 اعلام شده بود، مغایرت دارد.

محبوبیت غلات وارداتی در چین عمدتاً ناشی از این واقعیت است که قیمت غلات وارداتی مطلوب‌تر است محبوبیت غلات وارداتی در چین عمدتاً ناشی از این واقعیت است که قیمت غلات وارداتی مطلوب‌تر است، به ویژه برای برخی از شرکت‌های فرآوری که مایل به واردات غلات بیشتر هستند. به عنوان مثال، با در نظر گرفتن سویا، میانگین قیمت خرید سویای تولید داخل 5500 یوان در هر تن است که معادل 2.75 یوان در هر 500 گرم است. در مقابل، میانگین قیمت سویای وارداتی در نیمه نخست سال 2021، 1.71 یوان در هر 500 گرم بود. بنابراین، قیمت سویای وارداتی 1.04 یوان در هر 500 گرم ارزان‌تر از سویای تولید داخل است. همچنین از ژانویه تا ژوئیه 2020، میانگین قیمت ذرت وارداتی 0.87 یوان در هر 500 گرم بود، در حالی که قیمت خرید بازار ذرت تولید داخل 1.35 یوان در هر 500 گرم بود که منجر به اختلاف قیمت 0.48 یوان در هر 500 گرم بین ذرت داخلی و وارداتی شد. بسیاری از شرکت‌ها و بازرگانان به دلیل این تغییر قیمت، واردات غلات را انتخاب می‌کنند.

وابستگی به واردات بذر

چین علاوه بر وابستگی به واردات غلات، به واردات بذر به ویژه در مواد غذایی غیر اساسی نیز بیش از حد وابسته است.

صنعت بذر در چین که به عنوان «چیپس کشاورزی» شناخته می‌شود با کیفیت و راندمان پایین و نیز عدم نوآوری مواجه است. اگرچه بذرهای وارداتی برای برنج و گندم کمتر از یک درصد از کل عرضه بذر آن را تشکیل می‌دهند، اما چین را از بذرهای وارداتی با کیفیت بالا نیز محروم کرده است. علاوه بر این، بخش خصوصی چین در صنعت بذر بسیار منفعل است که بیشتر به دلیل کوچک بودن آنها است که نوآوری‌های محدودی در این بخش دارد. در نتیجه، شرکت‌های چینی تنها 5 درصد از بازار جهانی را کنترل می‌کنند که در مقایسه با شرکت‌های غربی بسیار کمتر است. اگرچه چین موفق به تهیه بذر داخلی برای غلات اصلی شده است، اما هنوز هم برای سبزیجات و ذرت باید به بذرهای خارجی تکیه کند.

همچنین کاشت تجاری محصولات اصلاح ژنتیکی شده (GM) در چین به دلیل مسائل ایمنی به ذرت و سویا محدود شده است همچنین کاشت تجاری محصولات اصلاح ژنتیکی شده (GM) در چین به دلیل مسائل ایمنی به ذرت و سویا محدود شده است. علاوه بر این، ایالات متحده در این بخش جایگاه غالب دارد زیرا تقریباً 70 درصد از حق ثبت اختراعات در بیوتکنولوژی کشاورزی را در اختیار دارد. علاوه بر این، چین بزرگترین تولیدکننده و مصرف‌کننده سبزیجات در جهان است. با این حال، با وجود داشتن سطح زیر کشت وسیع و حجم تولید بالا، چین با وابستگی قابل توجه خارجی در زمینه بذر سبزیجات مواجه است. به عنوان مثال، چین تقریباً به طور کامل به واردات برخی از بذرهای سبزیجات مرغوب و خاص، مانند بذر هویج، کلم بروکلی، گوجه فرنگی و بادمجان وابسته است. در میان این بذرها، بذر سبزیجات پرمصرف مانند هویج و اسفناج نرخ وابستگی به واردات بیش از 90 درصدی دارد. با این وجود، به طور کلی، تجارت سبزیجات چین با صادرات بیشتر از واردات مشخص می‌شود. در سال 2024، از ژانویه تا دسامبر، ارزش صادرات سبزیجات چین 18.66 میلیارد دلار و ارزش واردات 1.05 میلیارد دلار بود که منجر به مازاد تجاری 17.61 میلیارد دلار شد.

وابستگی به واردات سویا

سویا یک محصول مهم در صنعت خوراک دام چین بوده و همچنین به عنوان یک محصول روغنی مهم مورد استفاده قرار می‌گیرد. تقریباً 95 درصد از این سویا برای تولید روغن سویا و برای پخت و پز و کنجاله سویا برای صنعت عظیم گوشت طیور و... این کشور استفاده می‌شود. بنابراین، چین به تنهایی حدود 60 درصد از تجارت جهانی سویا را به خود اختصاص داده است. اگرچه تولید سویای داخلی در چند سال گذشته افزایش یافته و در سال 2022 به 20.28 میلیون تن رسیده است، اما چین هنوز حدود 82 درصد از کل تقاضای سویای خود را وارد می‌کند و بزرگترین واردکننده سویا در جهان است.

واردات سویای چین از 58.38 میلیون تن در سال 2012 به حدود 91 میلیون تن در سال 2022 به طور قابل توجهی افزایش یافته است که بالاترین میزان واردات تاکنون در سال 2020 با بیش از 100 میلیون تن بوده است واردات سویای چین از 58.38 میلیون تن در سال 2012 به حدود 91 میلیون تن در سال 2022 به طور قابل توجهی افزایش یافته است که بالاترین میزان واردات تاکنون در سال 2020 با بیش از 100 میلیون تن بوده است. بنابراین، این موضوع در طول جنگ تجاری ایالات متحده امریکا و چین به یک مسئله بسیار بحث‌برانگیز تبدیل شده بود، زیرا ایالات متحده در سال 2022 حدود 16 میلیارد دلار سویا تأمین کرد که تقریباً یک‌سوم کل واردات سویای چین را تشکیل می‌داد. آمریکا و برزیل به تنهایی 90 درصد از واردات سویای چین را تشکیل می‌دهند. اگرچه این وابستگی از سال 2018 به دلیل جنگ تجاری کاهش یافته است، اما با توجه به گزینه‌های محدود چین، هنوز هم قابل توجه است.

چین تا سال 2019 تنها حدود 9 درصد از زمین‌های قابل کشت جهان (حدود 2.3 میلیارد مو) را در اختیار داشت که می‌توانست بیش از 20 درصد از جمعیت جهان را تغذیه کند. بنابراین، لی کیانگ، نخست وزیر جدید بر هدف چین برای افزایش تولید کشاورزی با تمرکز بر گسترش زمین‌های قابل کشت تأکید داشت. بر این اساس، «طرح کلی برنامه‌ریزی ملی زمین (2016-2030)» پیشنهاد کرده است که تا سال 2030 میلادی 1.2 میلیارد مو (197 میلیون هکتار) زمین کشاورزی با کیفیت بالا ساخته شود تا تولید داخلی افزایش یابد. در مورد محصولات خاص، چین قصد دارد تولید سویای داخلی را تا پایان سال 2025 تقریباً 40 درصد افزایش دهد. با این حال، چالش‌هایی مانند عملکرد پایین در واحد سطح، مزایای نسبی پایین کشت سویا و ارتباط ضعیف بین تولیدکنندگان و بازارها دارد. از این‌رو، وزارت کشاورزی و امور روستایی به تازگی یک برنامه 10 ماده‌ای برای ترویج تولید داخلی سویا راه‌اندازی کرده است. این برنامه شامل اقداماتی مانند افزایش یارانه‌ها، حمایت مالی و اعتباری از تولیدکنندگان سویا، ترویج کشت مخلوط سویا با ذرت، تقویت زنجیره تأمین سویا از مزارع تا بازارها و... است.

چین همچنین بر گسترش ظرفیت ذخیره‌سازی خود برای غلات کلیدی غذایی تمرکز کرده است. اگرچه ذخیره‌سازی مواد غذایی با هدف رفع کمبودهای ساختاری انجام می‌شود، اما همواره از نظر افزایش قیمت و کمبود، پیامدهایی برای امنیت غذایی جهانی خواهد داشت. علاوه بر این، چین برای بهبود کیفیت بذر، گسترش مراکز پرورش و تولید بذر تحت حمایت دولت را اعلام کرد. هدف این کشور تضمین تأمین 80 درصد بذر از این پایگاه‌ها تا سال 2025 است. به طور مشابه، چین بازنگری در صنعت بذرهای تراریخته را برای تحریک نوآوری در این بخش آغاز کرده است. این شامل اقداماتی مانند آزادسازی الزامات آزمایشی، تقویت ارزیابی‌های ایمنی و تشویق پایگاه‌های تحقیقاتی مستقل است. همچنین این تسلط ایالات متحده بر واردات مواد غذایی چین می‌تواند در بحبوحه جنگ تجاری ایالات متحده و چین برای چین مضر باشد. از این‌رو، چین واردات خود از برزیل، آرژانتین و استرالیا را تغییر جهت داده است تا از آسیب‌پذیری ناشی از منابع آمریکا جلوگیری کند. در نتیجه، برزیل به بزرگترین شریک تجاری کشاورزی چین تبدیل شده است و حدود 45 میلیارد دلار یا 20 درصد از واردات کشاورزی چین را از سال 2021 به خود اختصاص داده است.

چین همچنین با استرالیا قراردادی برای از سرگیری عرضه جو منعقد کرده است که وابستگی آن به کشورهای اروپایی برای جو را کاهش می‌دهد. بنابراین، چین دائماً در تلاش بوده است تا وابستگی خود به کشورهای غربی را کاهش دهد که منجر به افزایش واردات آن از سایر کشورهای در حال توسعه شده است.

سخن پایانی

در مواجهه با ترامپیسم و تغییرات اقلیمی جهانی، دستیابی به تولید پایدار غذا به ویژه برای کشورهایی با جمعیت زیاد مانند چین، یک چالش حیاتی است. با نزدیک به 20 درصد از جمعیت جهان، اما کمتر از 10 درصد از زمین‌های زراعی جهان و تنها 6 درصد از منابع آب شیرین آن، چالش‌های امنیت غذایی چین به طور منحصربه‌فردی مشخص است.

این عدم تعادل بین اندازه جمعیت و در دسترس بودن منابع طبیعی، اهمیت درک و پرداختن به مسائل تولید و عرضه مواد غذایی در چین را برجسته می‌کند. تحقق مداوم منافع اقتصادی برای شهروندان عادی، سنگ بنای مشروعیت حزب کمونیست چین در مناسبات با شهروندان خود بوده است. با این حال، عدم موفقیت در تضمین امنیت غذایی می‌تواند به سرعت این مشروعیت را از بین ببرد. این امر از اعتراض پل سیتونگ چند روز قبل از بیستمین کنگره حزب آشکار شد، جایی که معترضان به جای آزمایش کووید، خواستار غذا شدند. در مواجهه با ترامپیسم و تغییرات اقلیمی جهانی، دستیابی به تولید پایدار غذا به ویژه برای کشورهایی با جمعیت زیاد مانند چین، یک چالش حیاتی است

علاوه بر این، این موضوع همچنین پیامدهایی برای محاسبات سیاست خارجی چین دارد؛ همانطور که از وابستگی سویای چین به ایالات متحده که در طول جنگ تجاری مورد سوءاستفاده قرار گرفته مشهود است.

اگرچه چین در حال حاضر در تضمین امنیت غذایی موفق است، اما هرگونه اختلال در زنجیره تأمین جهانی غذا، می‌تواند به دلیل وابستگی بیشتر به واردات چین، تأثیر جدی‌تری داشته باشد. این امر همچنین می‌تواند به عنوان یک آسیب‌پذیری برای چین در صورت تحریم‌های احتمالی غرب علیه جنگ چین و تایوان باشد.

بنابراین، چین قصد دارد قبل از هرگونه اقدام رادیکال علیه تایوان، تا حد امکان مواد غذایی را در داخل کشور تأمین کند. اینکه آیا چین با توجه به زمین‌های زراعی محدود و سایر مسائل داخلی خود می‌تواند به این هدف دست یابد یا خیر، چیزی است که باید در سال‌های آینده دید.

واردات مواد غذایی علاوه بر اینکه مبتنی بر بازار است، می‌تواند نیازهای دیپلماتیک را نیز برآورده کند. به عنوان مثال، وقتی چین وارد بازار بین‌المللی راه آهن‌های پرسرعت شد، از طریق طرح کمربند و جاده و تبادل پروژه‌های ساخت راه‌آهن پرسرعت، منابع متعددی را به دست آورد و در نتیجه واردات مقدار مشخصی از مواد غذایی را ضروری کرد. با پیچیده‌تر شدن اوضاع بین‌المللی، ممکن است مواقعی پیش بیاید که تجارت اقتصادی با سایر کشورها ضروری شود؛ بنابراین بازار مصرف محصولات کشاورزی برای چین یک مزیت محسوب می‌شود.

واردات تعداد مناسبی از محصولات کشاورزی می‌تواند قدرت چانه‌زنی در مذاکرات دیپلماتیک را افزایش دهد. به عنوان مثال، واردات سویا از ایالات متحده قبلاً آخرین راه حل چین بود. در نتیجه برخی از کشورها با اذعان به اینکه تجارت محصولات کشاورزی در همکاری‌های اقتصادی اجتناب ناپذیر است، از نزدیک با چین ارتباط برقرار می‌کنند. افزایش قابل توجه حجم واردات غلات و میوه‌ها نیز ممکن است به دلیل عوامل سیاسی باشد که از حجم کل واردات غلات مورد انتظار فراتر می‌رود.