تامین نیازهای توانبخشی / کودکانی که برای یک زندگی عادی در رنج‌اند

آموزش و پرورش بر اساس سند تحول جایی برای تربیت تمام ساحتی است؛ با این حال این دانش آموزان استثنایی هستند که مدرسه برایشان نه فقط جایی برای تحصیل و تربیت تمام ساحتی، که فرصتی برای زندگی است.

به گزارش خبرنگار مهر، دانش آموزان با نیازهای خاص و دانش آموزان ساکن در مناطق محروم و کم‌برخوردار؛ دانش آموزانی که کمترین بهره را از فرصت‌های آموزشی می‌برند.

عدالت آموزشی اگر به معنای دسترسی عادلانه همه دانش آموزان به امکانات برابر آموزشی باشد؛ این دو دسته از دانش آموزان را می‌توان با قاطعیت از جمله محروم‌ترین دانش آموزان در برخورداری از فرصت‌های برابر تعلیم و تربیت دانست.

این در حالی است که در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش عدالت آموزشی و تربیتی از جمله اصلی‌ترین راهکارها و اهداف کلان نظام تعلیم و تربیت معرفی شده و بارها در طول سند بر ضرورت تحقق آن تاکید شده است.

در موضوع خاص دانش آموزان با نیازهای ویژه (استثنایی) وضع کمی پیچیده‌تر است؛ برای دانش آموزان در مناطق کمتر برخوردار ساخت فضای آموزشی مناسب و تهیه تجهیزات آموزشی می‌تواند کارساز باشد. این دانش آموزان اگر منطقه زنگی خود را هم تغییر دهند احتمالاً از فرصت‌های بهتری برای یادگیری برخوردار می‌شوند.

این در حالی است که دانش آموزان با نیازهای خاص به آسانی قادر به دسترسی به فرصت‌های بهتر برای تعلیم و تربیت نیستند. علاوه بر کمبود امکانات مادی، دانش آموزان با نیازهای خاص از محرومیت‌های بیشتری رنج می‌برند که بسیاری از آن‌ها حتی برای مسئولان نظام آموزشی چندان ملموس نیست.

هنوز بسیاری از مسئولان در شهرداری‌های کلان شهرها خبر ندارند که دانش آوزی نابینا برای تحصیل تا چه اندازه به وسیله نقلیه مناسب محتاج است.

هنوز بسیاری از مسئولان در وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی، مسئولان شرکت‌های بیمه‌ای و یا سازمان اداری و استخدامی کشور درک نکرده‌اند که دانش اموزان با نیازهای خاص تا چه حد در مدارس خود نیازمند حضور یک توانبخش یا مددکار اجتماعی هستند.

در بسیاری از موارد، نیازهای یک دانش آموز استثنایی برای انسان‌های سالم چندان مهم نیست و اصلاً به چشمشان نمی‌آید؛ به همین خاطر است که گاهی تحصیل دانش آموزان استثنایی با یک معضل حاد متوقف شده و بسیاری از آنان را خانه نشین می‌کند اما نه در سخنان مسئولان و نه در تیترهای رسانه‌ها چندان توجهی به آن نمی‌شود.

در این گزارش در تلاشیم تا از دو مشکل اساسی دانش آموزان استثنایی که دانش آموزانی با نیازهای خاص هستند بیشتر صحبت کنیم.

کمبود توانبخش و دانش آموزانی که در کسب مهارت‌های عادی زندگی ناتوانند

دانش آموزان با نیازهای ویژه همانند دانش آموزان عادی نیاز دارند در کنار تحصیل با مهارت‌هایی هم برای زندگی بهتر آشنا شوند.

در اینجا ضرورت آموزش این مهارت‌ها برای دانش آموزان استثنایی بیشتر است زیرا اگر دانش آموزان عادی به کمک والدین و همسالان خود بسیاری از مهارت‌های عادی زندگی را می‌آموزند؛ دانش آموزان استثنایی از چنین فرصتی برخوردار نبوده و بیشتر نیازمند افراد ماهر و آشنا هستند.

اگرچه شیوه‌های مختلفی در جهت آموزش و توانبخشی به کودکان استثنایی وجود دارد؛ ولی با این دانش آموزان باید شیوه‌هایی را به کار برد که دنیای بهتری را برای آنها بسازد.

شیوه‌هایی که علاوه بر آموزش مفاهیم ساده زیست اجتماعی و انسانی، در شکل گیری شخصیت آنها هم اثرگذار باشد. توانبخشی و آموزش مهارت‌های زندگی به این کودکان موجب می‌شود تا آنان به صورت عضو مفید در جامعه رشد کنند و امکان زندگی بهتر برای آنان فراهم شود.

با این وجود متأسفانه کمبود نیروی انسانی متخصص و جذب نشدن نیروهای توانبخشی در سال‌های گذشته چالش اساسی سازمان آموزش و پرورش استثنایی بوده است.

کمبود نیروی توانبخش یا معلم آشنا به مشکلات دانش آموزان استثنایی در سراسر کشور موضوعی جدی است.

به عنوان مثال در استان مرکزی به ازای هر 250 دانش‌آموز با نیازهای ویژه، یک نیروی توانبخشی وجود دارد در صورتی‌که بر اساس قانون باید به ازای هر 25 دانش‌آموز استثنایی، یک نیروی توانبخشی در مدارس استثنایی اشتغال داشته باشد.

دانش آموزانی که معلولیت کمتری دارند، کم شنوا یا کم بینا هستند حاضرند در مدارس عادی تحقیرها را بپذیرند اما در مدارس استثنایی که امکانات کمی دارد تحصیل نکنند

بر اساس استاندارد باید به ازای هر 25 دانش آموز استثنایی، یک مشاور و به ازای هر پنج دانش آموز یک نیروی گفتار درمانی و به ازای هر 2 دانش آموز با توان ذهنی پایین و جسمی حرکتی یک کادر درمانی در اختیار باشد.

این اعداد شاید برای تمامی مدارس استثنایی یک رؤیا است و کمتر مدرسه‌ای را می‌توان پیدا کرد که به لحاظ تعداد معلم و نیروی توانبخشی یا گفتاردرمانی در سطح قابل قبولی باشد.

شرایط به حدی است که دانش آموزانی که معلولیت کمتری دارند، کم شنوا هستند یا به سختی می‌بینند و کم بینا هستند حاضرند در مدارس عادی سرزنش‌ها و تحقیرها را بپذیرند اما در مدارس استثنایی که امکانات کمی دارد تحصیل نکنند.

روند جذب نیروی توانبخش البته در سازمان آموزش و پرورش استثنایی سرعت گرفته است اما کمبود نیرو آنچنان جدی است که سرعت جذب نیرو باید باز هم بیشتر شود.

بیشتر از 121 هزار دانش آموز استثنایی در کشور وجود دارد در حالی که نیروها و کادر اجرایی و درمان و توانبخش سازمان آموزش و پرورش استثنایی بر اساس آخرین آمارها حدود 23 هزار نفر است. مقایسه این دو عدد به تنهایی نشان می‌دهد سازمان اموزش و پرورش استثنایی تا چه میزان نیازمند توجه بیشتر است.

روش‌های تأمین خدمات توانبخشی در مدارس استثنایی چگونه است؟

حمید طریفی حسینی رئیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه ما در دو جانبه مشغول ارائه خدمات توانبخشی هستیم؛ گفت: یکی از این خدمات، خدمات درون مدرسه‌ای است که تعدادی نیروی توانبخشی در مدارس استثنایی داریم که از سال‌های قبل استخدام شدند.

حدود 550 نفر هستند که بیشتر آنها هم در شرف بازنشستگی هستند و ما توانستیم بر اساس هماهنگی‌های انجام شده با سازمان اداری استخدامی، مجوز استخدام هزار نفر نیروی توانبخشی را هم بگیریم تا سیستم توانبخشی درون مدرسه خود را بهبود ببخشیم و این افراد به نیروهای توانبخش موجود اضافه می‌شود.

طریفی حسینی افزود: در کنار این تعداد ما به تقویت نیروی توانبخشی بیرون مدرسه هم توجه کردیم. با همکاری سازمان بهزیستی کشور و سازمان بیمه سلامت دانش آموزان استثنایی می‌توانند از خدمات بیمه سلامت برای خدمات توانبخشی استفاده کنند. در حال حاضر 59 خدمت توانبخشی مبتنی بر بیمه پایه از طریق بیمه سلامت در حال حمایت است که تحت قرارداد با بیمه سلامت هستند. شرایط استفاده دانش آموزان استثنایی از این 59 خدمت فراهم شده است.

وی سومین راه برای ارائه خدمات توانبخشی را کمک مالی به مدیران مدارس عنوان کرد و گفت: در کنار این مسئله بخشی از منابع مالی را هم به صورت مستقیم در اختیار مدارس خود می‌گذاریم. سال گذشته این مبلغ حدود 7 میلیارد تومان بود که هزینه خدمات توانبخشی و حمایتی به مدارس ما شد.

به گفته وی این مبلغ اعتبار زیر نظر شورای مدرسه در اختیار دانش آموزان قرار می‌گیرد. در مدارسی که نیروی توانبخشی نداشتیم این مبالغ کمک مستقیم می‌تواند مدرسه را از خدمات توانبخشی مطلوب بهره مند کند.

رئیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی افزود: یک اقدام تحولی بسیار بزرگ که نقطه عطفی در ارائه خدمات تخصصی توانبخشی تشخیصی در آموزش و پرورش استثنایی بوده این است که امسال ما مراکزی تحت عنوان مراکز آموزشی توانبخشی ویژه مشکلات یادگیری را داشتیم که کارکردهای مأموریتی ما ارتقا پیدا کرده و به مراکز جامع سنجش و آموزش توانبخشی و مداخله بهنگام رشدی تربیتی ارتقا یافتند.

طریفی حسینی خاطر نشان کرد: در این مراکز هم نیروی کاردرمان و گفتار درمان مستقر هستند و هم آزمونگرهایی که انواع و اقسام تست‌ها و آزمون‌ها را بگیرند. این خدمات برای گروه‌های مختلف مبتلا به اختلالات نظیر اختلال یادگیری، اختلالات بیش فعالی کودکان یا اختلال گفتاری یا کودکانی که دیر آموز هستند مهیا شده است و همچنین سنجش بدو ورود به مدارس در این مراکز صورت خواهد گرفت. سنجش‌های تخصصی مثل جهش تحصیلی هم در این مراکز انجام می‌شود.

آموزش و پرورش در بسیاری از حوزه‌ها با کمبود نیرو مواجه است با این حال این دانش آموزان استثنایی هستند که کمبود معلم و نیروی توانبخش ممکن است تا این حد زندگی آنان را مختل سازد.

برای دانش آموزانی که به سختی راه می‌روند سرویس مدرسه حیاتی است

مشکل دیگری که دانش آموزان استثنایی با آن دست و پنجه نرم می‌کنند سختی رفتن به مدرسه و برگشتن به خانه است. از انجا که خیابان‌ها و معابر شهرها برای معلولان چندان اماده نیست؛ مسیر رفتن به مدرسه هم اصلاً آسان نیست.

دانش آموزان کم بینا یا نابینا، دانش آموزان با مشکلات جسمی و حرکتی یا حتی دانش آموزان ناشنوا برای عبور از خیابان‌ها آنقدر با مشکل مواجه می‌شوند که بسیاری از آنان قید درس خواندن و ادامه تحصیل را می‌زنند و از آن جایی که مدرسه برای آنان نه فقط محل تحصیل که روزنه‌ای برای زندگی است؛ در خانه ماندن این افراد عملاً فرصت‌های زندگی را از آنان سلب می‌کند.

در سال گذشته برای مدت کوتاهی شهرداری تهران توانسته بود با اعمال برخی سیاست‌های حمایتی تاکسیرانی را برای ارائه خدمات سرویس رایگان برای این دسته از دانش اموزان تشویق کند؛ موضوعی که با آغاز سال نو و افزایش قیمت کرایه تاکسی‌ها مجدداً با مشکل مواجه شد و تاکسی‌ها از ارائه خدمات به دانش آموزان استثنایی سر باز زند.

بر اساس قانون باید رفت و آمد دانش آموزان استثنایی به مدارس رایگان شود اما تا وقتی برای این قانون بودجه مناسب اختصاص داده نشود قانون تنها روی کاغذ مانده و اجرایی نمی‌شود.

حمید طریفی حسینی معاون وزیر و رئیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی در بیست و پنجمین جلسه ستاد مناسب سازی کشور با اشاره به مشکلات دانش آموزان استثنایی در رفت و آمد به مدرسه گفت: دستورالعملی را برای سرویس مدارس در وزارت کشور طراحی کردیم که پیش‌نویس این دستور از سوی وزیر کشور به هیئت دولت داده است تا ان شاالله اجرایی شود. در کلان شهرها منابع مالی لازم در بودجه دیده شده است. منابع دولتی هم برای سرویس مدارس رایگان در نظر گرفته شده است و امیدواریم امسال از ابتدای مهرماه سرویس رایگان مدرسه برای همه‌ی دانش‌آموزان استثنایی فراهم شود.

رئیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی خاطر نشان کرد: 102 میلیارد تومان در سال گذشته برای سرویس رایگان مدارس اختصاص دادیم و در کنار آن 20 میلیارد تومان هم شهرداری تهران برای این موضوع تخصیص داد. عدم اجرای کامل سرویس مدارس به دلیل مشکلی بین شورای شهر و سازمان تاکسیرانی بود که از سال آینده انتظار داریم با اختصاص بودجه برای این موضوع دیگر شاهد این اختلافات و توقف در سرویس مدرسه رایگان نباشیم.