تب رانت در بازار خودرو

ثبت‌نام میلیونی برای خرید محصولات ایران‌خودرو درحالی رقم خورده است که این خودروساز در آخرین طرح فروش خود تنها 73 هزار دستگاه خودرو عرضه می‌کند. اما شانس گروه‌های مختلف برای خرید خودرو در این طرح با هم برابر نیست، افراد عادی که سهمیه خاصی ندارند عملا شانس بسیار کمی برای خرید خودرو از کارخانه دارند. به طوری که تنها 30 درصد محصولات به آنها اختصاص پیدا می‌کند اما آنها 89.8 درصد از شرکت‌کنندگان را تشکیل می‌دهند.

طبق آمار منتشر شده، پنج‌میلیون و 77 هزار و 902متقاضی عادی در این مرحله از فروش ایران‌خودرو شرکت کرده‌اند. اما سهم آنها تنها 30 درصد از 73هزار دستگاه عرضه شده است. بنابراین 21 هزار و 900دستگاه خودرو بین بیش از پنج‌میلیون نفر تقسیم خواهد شد که شانس خرید خودرو برای هر متقاضی را 0.4 درصد می‌رساند. به عبارت دیگر از بین هر 232 نفر متقاضی عادی که در این طرح شرکت کرده‌اند یک نفر موفق به خرید خودرو خواهد شد.

اما برای مادران دارای دو فرزند و بیشتر که فرزند دوم آنها بعد از تاریخ مشخصی متولد شده باشد و مشمول طرح جوانی جمعیت شوند، شانس خرید خودرو بسیار بیشتر است. بیشترین سهم خودرو به همین گروه می‌رسد که سهم 50 درصدی دارند. طبق آمار منتشره 500 هزار و 437 نفر در قالب طرح جوانی جمعیت در این طرح فروش ثبت‌نام کرده‌اند که سهم 50 درصدی آنها به 36 هزار و 500 دستگاه می‌رسد. بنابراین از هر 14 نفر یک نفر موفق به خرید خودرو می‌شود یا می‌توان گفت که شانس خرید هر مشمول طرح جوانی جمعیت به 7.3 درصد می‌رسد.

اما کمترین تعداد متقاضیان در این مرحله از فروش ایران‌خودرو مربوط به مشمولان طرح نوسازی خودروهای فرسوده است. طبق اعلام ایران‌خودرو 77 هزار و 295 نفر از دارندگان خودروهای فرسوده در این مرحله از فروش بزرگ‌ترین خودروساز کشور ثبت‌نام کرده‌اند. سهم آنها از این فروش نیز 20 درصد از محصولات است. بنابراین 14 هزار و 600 دستگاه خودرو بین این 77 هزار و 295 نفر تقسیم می‌شود که شانس خرید برای هر یک آنها را به 18.9 درصد می‌رساند، یا به عبارت دیگر حدودا از هر پنج نفر متقاضی این طرح فروش که مشمول طرح نوسازی خودروهای فرسوده باشد، یک نفر موفق به خرید خودرو می‌شود که این رقم بالاترین شانس بین گروه‌های متقاضی برای خرید خودرو را به نام همین گروه می‌زند.

البته این موضوع به دلیل استقبال کم دارندگان خودروهای فرسوده از طرح‌های فروش است، چراکه با افزایش قیمت خودروهای نو، دیگر دارندگان خودروهای فرسوده توان مالی جایگزینی آن را ندارند. آنچه مشخص است هزینه اسقاط خودرو به میزانی نیست که برای دارندگان این خودروها برای جایگزینی ایجاد انگیزه کند.

برخلاف مشمولان طرح فرسوده‌ها اما به تعداد متقاضیان عادی به شدت افزوده شده است. از دو منظر می‌توان این رشد را تحلیل کرد. ابتدا اینکه شرط بلوکه کردن پول برای ثبت‌نام در طرح‌های فروش برداشته شده است و افراد بدون هیچ هزینه ای می‌توانند در این طرح‌ها شرکت کنند. دوم اینکه بازار خودرو طی هفته‌های اخیر درگیر موج تورمی جدیدی شده است که اختلاف قیمت کارخانه و بازار را افزایش می‌دهد این موضوع موجب سود برندگان در قرعه‌کشی و افزایش استقبال از طرح‌های فروش کارخانه می‌شود. بنابراین شاهد هستیم که بار دیگر رانت‌های خودرویی قوت گرفته‌اند.