تخریب بخش هایی از کاروانسرای قاجاری کرمان + تصویر

کاروانسرای قاجاری

بخش‌هایی از کاروانسرای قاجاری «کوزه‌گران» در جریان ساخت سیتی‌سنتر کرمان، فرو ریخت. لرزش‌های ساخت‌وساز این مجتمع تجاری اوایل سال گذشته نیز باعث تخریب یک ستون دیگر از این بنای تاریخی شده بود.

امید ابراهیمی فعال میراث فرهنگی در کرمان درباره تخریب این کاروانسرای قاجاری که به تازگی اتفاق افتاده است، به ایسنا گفت: این تخریب در جریان عملیات احداث سیتی‌سنتر در قلب بافت تاریخی کرمان رخ داده است. پیش‌تر هم بخش‌های دیگری از این کاروانسرا تخریب شده بود.

او اضافه کرد: یکی از ستون‌های کاروانسرای قاجاری کوزه‌گران در فروردین‌ماه سال 1400 تخریب شده بود، حالا بخش‌های دیگری از این کاروانسرا فروریخته است. این کاروانسرای تاریخی تا پیش از ساخت سیتی‌سنتر چنین خرابی‌هایی نداشت. حالا، با توجه به استمرار ساخت‌وساز این پروژه تجاری که در مجاورت کاروانسرای کوزه‌گران قرار دارد، وضعیت این بنای تاریخی چندان خوب نیست و به نجات‌بخشی و حفاظت اضطراری نیاز دارد.

این فعال میراث فرهنگی در ادامه با گله از این‌که با وجود شکایت‌های قبلی درباره ارتفاع و مساحت سیتی‌سنتر در بافت تاریخی و مجموعه «گنجعلی‌خان»، اما روند ساخت این مجموعه تجاری در قلب بافت تاریخی بدون توقف ادامه دارد و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تاکنون نتوانسته مانع از گسترش تخریب‌ها در بافت تاریخی شهر کرمان شود، اظهار کرد: پروژه سیتی‌سنتر شهر کرمان که از سال 1392 کلنگ احداث آن زده شده، به دلیل لرزش‌هایی که در جریان ساخت و ساز داشته، به بناهای تاریخی همجوار آسیب قابل توجهی وارد کرده است. احداث این پروژه تجاری، گذشته از این‌که عرصه و حریم آثار تاریخی ثبت شده را زیر سوال برده، آسیب زیادی به مجموعه تاریخی ارگ و دیگر بناهای بافت تاریخی کرمان وارد کرده است.

ابراهیمی در عین حال یادآور شد: اداره کل میراث فرهنگی کرمان دو سه سال پیش از پروژه سیتی‌سنتر به خاطر ارتفاع غیرمجازی که در بافت تاریخی دارد، شکایت کرده و پروژه هم حدود یک سال متوقف شده بود، اما پس از رأی دادگاه که به نفع این پروژه صادر شد، دوباره کار را از سر گرفته‌اند.

او ادامه داد: براساس تحقیقات صورت گرفته، سرمایه‌گذار اصلی این پروژه خارجی است و تا کنون تسهیلات خوبی از بابت زمین، آب و برق و مالیات دریافت کرده و اجازه داشته که در حریم و عرصه بافت تاریخی کرمان که حالا وسعت زیادی از آن باقی نمانده است، ساخته شود، آن هم در منطقه‌ای پر تراکم که اتفاقا نیاز است از بار ترافیکی آن به خاطر حفاظت از آثار تاریخی متمرکز در آن کاسته شود.

این فعال میراث فرهنگی همچنین گفت: ارگ کرمان که ثبت ملی شده، در ضلع جنوب غربی این پروژه و دقیقا در مجاورت آن قرار دارد، طوری که سال 1396 براثر لرزش گودبرداری‌های این پروژه که در حدود 15 تا 20 متر عمق دارد، بخش‌هایی از آن تخریب شد و حتی خسارت‌هایی به اموال مردم وارد شد.

او اضافه کرد: این پروژه در حریم و عرصه بازار تاریخی کرمان، تیمچه عطارها و کاورانسراهای کوزه‌گران، حاج مهدی، چهار سوق و هندوها و مهمتر از همه مجموعه گنجعلی‌خان، درحال ساخت بوده و این درحالی است که کاروانسرای گنجعلی‌خان که در حدود 500 متری این پروژه تجاری قرار دارد، پرونده ثبت جهانی آن آماده شده و به‌زودی در یونسکو بررسی می‌شود.

ابراهیمی در ادامه گفت: با وجود تخریب‌هایی که تا کنون به تعداد قابل توجهی از این بناها در جریان ساخت آن پروژه و گودبرداری‌های عمیق آن وارد شده، سوال این است چرا مسؤولان میراث فرهنگی اقدام جدی‌تری انجام نمی‌دهند و واکنشی ندارند، درحالی‌که یک مجموعه تاریخی در خطر تخریب قرار گرفته است؟

در فروردین‌ماه 1400 جمعی از فعالان میراث فرهنگی کارزاری برای توقف این پروژه تجاری در بافت تاریخی کرمان راه‌اندازی کردند و خطاب به محمدباقر قالیباف رییس مجلس شورای اسلامی، حجت الاسلام والمسلمین غلامحسین محسنی اژه‌ای رییس قوه قضائیه و عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی یادآوری و درخواست شده بود: «بافت تاریخی کرمان در دهه‌های اخیر به شدت مورد تخریب قرار گرفته است. تنها قسمت باقی‌مانده از بافت تاریخی این شهر، راسته بازارها و مجموعه‌های تاریخی موجود در بازار است. متأسفانه همین تک‌بناهای باقی‌مانده از بافت تاریخی شهر کرمان هم در سال‌های اخیر مورد هجوم پروژه‌های عظیم پاساژسازی (سیتی‌سنترها) قرار گرفته‌اند.

یکی از این پروژه‌ها مجتمع ساروج پارس است که مساحتی بسیار زیاد دارد و روی منطقه گودال خشت مال‌ها، در حریم کاروانسراها و مجموعه‌های تاریخی بازار - که ثبت ملی هم شده‌اند - در حال ساخت‌وساز است.

لازم به ذکر است همه کاروانسراها، راسته‌های بازار و مجموعه‌های تاریخی در کنار هم، لایق قرار گرفتن در فهرست آثار ثبت جهانی هستند و پرونده‌ای تحت عنوان ساختار تاریخی و فرهنگی شهر کرمان در سال1386 در فهرست موقت آثار جهانی قرار گرفت.

طبق قوانین متعدد میراث فرهنگی درباره رعایت حریم آثار و خصوصا بر اساس قانون حمایت از مرمت و احیای بافت‌های تاریخی تصویب مجلس شورای اسلامی در تاریخ 1398/04/12 که به صراحت این تخلفات را مطرح کرده، باز هم چنین پروژه‌ای در حال انجام است و به سرعت پیش می‌رود.

در سال گذشته اداره میراث فرهنگی استان کرمان از تخلفات پروژه شکایت کرد و متأسفانه دادگستری کرمان در بهمن‌ماه 1399 به نفع سیتی‌سنتر و ادامه پروژه رأی داد و بعد از آن تاریخ، روند اجرای پروژه تسریع شده است.

گودبرداری و حرکت ماشین‌آلات سنگین که لرزش‌های بسیار به همراه دارد در هفته‌های گذشته باعث آسیب‌های جدی به بازار، مجموعه‌های اطراف، کاروانسراها و تیمچه‌ها شده و قسمتی از کاروانسرای کوزه‌گران هم تخریب شده است (این پروژه قبلا هم باعث آسیب‌های جدی به مجموعه بازار و میدان ارگ شده بود) و همه این تخریب‌ها خلاف قوانین موجود است.

احداث این ساختمان‌های عظیم و ویرانگر در مجاورت بازار تاریخی مشکلات و عوارض ترافیکی را هم به وجود خواهد آورد و پارکینگ موجود در این ساختمان‌ها نه تنها مشکلات ترافیکی منطقه را کمتر نمی‌کند بلکه این مشکلات را افزایش خواهد داد.

در مجموع علاوه بر آسیب‌های کالبدی و منظری، این پروژه آسیب‌های جبران‌ناپذیر اجتماعی، اقتصادی و محیطی زیادی به مجموعه‌ها و بازار تاریخی شهر کرمان وارد خواهد کرد. همانطورکه قبلاً هم با خیابان‌کشی‌ها، تعداد کثیری از بناهای باارزش تاریخی تخریب شدند و ساخت بدنه‌های تجاری پرتراکم بر پوسته‌های خیابان‌ها، باعث از رونق افتادن قسمتی از بازار شده است.

لازم بود چنین ساختمان‌های عظیمی در مکان مناسب اجرا شوند و شهر با طرح‌های سنجیده و مکان‌یابی صحیح آن‌ها توسعه پیدا کند و بازار تاریخی هم با عملکردهای حیات‌بخش و حفاظتی رونق دوباره بگیرد، نه این‌که با ساخت‌وسازهای نابجا باعث تخریب و از رونق افتادن بیش از پیش آن‌ها شوند؛ لذا از شما تقاضا داریم به تخلفات پروژه مذکور رسیدگی و براساس قوانین موجود با پروژه برخورد شود و هر چه سریع‌تر از ادامه تخریب و نابودی میراث فرهنگی و گردشگری کرمان جلوگیری شود.»

فریدون فعالی مدیرکل میراث‌فرهنگی استان کرمان بعدها در اظهارنظری درباره تخریب بافت و بناهای تاریخی این شهر در جریان ساخت پروژه سیتی‌سنتر گفته بود: مجوز ساخت این بنا در سنوات گذشته صادر شده و بر اساس مجوز تعداد طبقات این مجتمع هم مشخص است، اما از نگاه اداره میراث فرهنگی ارتفاع سیتی‌سنتر بیش از حد مجاز بود و به همین دلیل کار را در مراجع قانونی پیگیری و در جلسات مختلف ادله‌هایمان را هم مطرح کردیم، اما قطعا وظیفه دستگاه قضایی این است که بر اساس ادله‌ها رأی دهد و درنهایت احتمالا با توجه به مجوزهای صادرشده در زمان گذشته رأی به محکومیت سازمان میراث فرهنگی و به نفع سیتی‌سنتر صادر شد.

مدیرکل میراث فرهنگی استان کرمان همچنین گفته بود: زمانی که پروانه ساخت این مجتمع صادر شده بود ارتفاع ساختمان مشخص نشده و صرفا اعلام شده بود که مجتمع می‌تواند در سه طبقه ساخته شود و مشخص نبودن ارتفاع ابهاماتی را ایجاد کرد که در نهایت دلایل ما محکمه‌پسند نبود، اما مسأله اصلی این است که باید در ابتدا مشخص می‌شد برای هر طبقه چه ارتفاعی تعیین شده است.

فعالی همچنین گفته بود که این پرونده را به تهران فرستاده تا وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی پیگیر آن باشد.