ترکیب سیاسی مجلس دوازدهم در یک نگاه؛ گرایش مستقلین و اصلاح‌طلبان به ابقای ریاست؟
مهر نوشت: با اتمام انتخابات مجلس دوازدهم، ترکیب سیاسی مجلس آینده و اینکه همای ریاست روی دوش چه کسی خواهد نشست، به سوال ناظران تبدیل شده است. گزارش پیش رو پرداختی اجمالی به این پرسش است.
پرونده انتخابات دوازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی بسته شد و حالا یکی از مباحث پُر تکراری که این روزها مطرح می‌شود، آن است که مجلس دوازدهم از لحاظ سیاسی چه شکل و شمایلی به خود خواهد گرفت. با توجه به اینکه مجلس دوازدهم از 7 خردادماه به صورت رسمی آغاز به کار می‌کند، از هم‌اکنون نمی‌توان به صورت قطعی درباره آرایش سیاسی مجلس آینده سخن گفت و هر آنچه گفته می‌شود، مطابق با نظرات کارشناسی سیاسیون و برخی از نمایندگان مجلس است.
در ابتدا باید این نکته را در نظر گرفت که نگاهی به گرایش‌های سیاسی نمایندگان مجلس در 11 دوره قبلی مجلس شورای اسلامی موید این مسأله است که در اغلب ادوار مجلس، معمولاً نمایندگان یا اصولگرا یا اصلاح‌طلب بودند، تا اینکه در مجلس دهم و یازدهم یک فراکسیون سومی تحت عنوان «فراکسیون مستقلین» نیز شکل گرفت که تاکید اعضای این فراکسیون آن بود که مستقل از اصولگرایان و اصلاح‌طلبان در مجلس تصمیم‌گیری می‌کنند و به هیچ‌یک از این دو طیف سیاسی ریشه‌دار کشور وابسته نیستند.
همچنین فارغ از اینکه گرایش سیاسی برخی منتخبین مجلس دوازدهم هنوز به صورت رسمی اعلام نشده و مشخص نیست، اما گرایش سیاسی قاطبه منتخبان مجلس دوازدهم مشخص است و مطابق با آن می‌توان گفت که مردم در دوازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در رأی دادن خود، صرفاً مفاهیم کلی مانند اصولگرایی و اصلاح‌طلبی را لحاظ نکردند و حتی «لیستی» یعنی به تمام کاندیدای یک لیست انتخاباتی رأی ندادند و بر اساس شناخت از کاندیداها و به صورت گزینشی و از چند لیست انتخاباتی، نمایندگان مورد نظر خود را راهی «خانه ملت» کردند.
در واقع، از ویژگی‌های مهم این دوره از انتخابات مجلس شورای اسلامی، ارائه فهرست‌های مختلف توسط جریان‌های سیاسی نظیر شورای ائتلاف نیروهای انقلاب اسلامی (شانا) و جبهه پایداری، شورای وحدت نیروهای انقلاب اسلامی، جبهه صبح ایران، شبکه راهبردی یاران انقلاب (شریان)، ائتلاف مردمی نیروهای انقلاب اسلامی (اُمنا) و «صدای ملت» با محوریت چهار حزب اصلاح‌طلب کارگزاران سازندگی، اعتدال و توسعه، اعتماد ملی و ندای ایرانیان بود و همین مساله ابهاماتی را درباره آرایش سیاسی و تعداد فراکسیون‌های سیاسی مجلس دوازدهم به وجود آورده است.
اصولگرایان به وحدت می‌رسند؟
با وجود آنکه اغلب راه‌یافتگان به مجلس دوازدهم گرایش اصولگرایی دارند، اما چون از فهرست‌های مختلف راهی «خانه ملت» شده‌اند، باید منتظر ماند و دید که آیا آن‌ها با یکدیگر بر سر تشکیل یک فراکسیون سیاسی به وحدت می‌رسند یا آنکه چند شقه شده و در دو یا چند فراکسیون سیاسی در مجلس دوازدهم، فعالیت خواهند کرد.
سرنوشت یاران قالیباف
شورای ائتلاف نیروهای انقلاب اسلامی یا همان «شانا» در دوازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی با «جبهه پایداری» ائتلاف کرد و 10 نامزد اختصاصی شانا از حوزه انتخابیه تهران موفق شدند به مجلس دوازدهم راه یابند؛ به عبارت دقیق‌تر، محمدباقر قالیباف، رضا تقی‌پور، مرتضی آقاتهرانی، اسماعیل کوثری، علی خضریان، مالک شریعتی، زهره سادات لاجوردی، عبدالحسین روح‌الامینی، مجتبی زارعی و علیرضا سلیمی منحصراً از لیست شورای ائتلاف موفق شدند آرای لازم را کسب کنند و راهی بهارستان شوند.
پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که افراد نزدیک به «محمدباقر قالیباف» و کاندیداهای مورد حمایت شانا، یک فراکسیون سیاسی در مجلس دوازدهم تشکیل دهند.
اُمنایی‌ها چه خواهند کرد؟
همچنین در آستانه انتخابات مجلس دوازدهم تشکلی با نام «امنا» در دل جریان اصولگرایی به وجود آمد که در بیانیه اعلام موجودیت ائتلاف مردمی نیروهای انقلاب اسلامی یا همان امنا آمده بود که این تشکل، مدل سهمیه‌بندی در انتخابات را مغایر اصل شایسته‌سالاری و بسترساز حذف نیروهای فاضل و توانمند و رشد افراد غیر شایسته در میدان سیاست می‌داند و تاکیدش بر نفی «قبیله‌گرایی» و «پدرخواندگی سیاسی» است.
امنا همچنین در همین بیانیه اعلام کرد که «هیچ گروه و جریان سیاسی حق ندارد خود را صاحب و مالک مطلق و دائمی پایگاه اجتماعی انقلاب بداند و با ایجاد انحصار و برخورد حذفی، به صورت آمرانه و غیرشفاف، برای مردم و فعالان و بدنه جبهه انقلاب تعیین تکلیف کند».
امنا یا همان ائتلاف مردمی نیروهای انقلاب اسلامی در این انتخابات با «جبهه صبح ایران» ائتلاف کرد و 15 نفر از کسانی که از حوزه انتخابیه تهران توانستند راهی مجلس شوند یعنی حمید رسایی، امیرحسین ثابتی، مهدی کوچک‌زاده، کامران غضنفری، روح‌الله ایزدخواه، بیژن نوباوه وطن، ابوالفضل ظهره‌وند، حسین صمصامی، احمد نادری، ابراهیم عزیزی، سمیه رفیعی، پیمان فلسفی، ابوالقاسم جراره، مرتضی محمودی و زینب قیصری هم در لیست انتخاباتی امنا و هم در لیست انتخاباتی صبح ایران منتسب به «علی‌اکبر رائفی‌پور» بودند.
البته ناگفته نماند که مجتبی رحمان‌دوست هم یکی دیگر از منتخبین تهران و نامزد اختصاصی امنا است؛ همچنین سید محمود نبویان، حسین صمصامی و محمد سراج هم که موفق به راهیابی به مجلس دوازدهم از حوزه انتخابیه تهران شدند، هم در لیست امنا و هم در لیست شانا حضور داشتند و باید منتظر ماند و دید کنش‌گری سیاسی آن‌ها در مجلس آتی، چگونه خواهد بود و به اصطلاح سمت کدام طرف خواهند ایستاد.
به هر صورت شنیده‌ها حاکی از آن است که افرادی هم که ذیل فهرست امنا و جبهه صبح ایران راهی مجلس دوازدهم شده‌اند، بعید است با طیف نزدیک به قالیباف و نمایندگان راه‌یافته به مجلس از فهرست «شانا» بر سر تشکیل یک فراکسیون سیاسی اجماع کنند و احتمالاً فراکسیون اختصاصی خود را با محوریت افرادی چون حمید رسایی و مهدی کوچک‌زاده تشکیل دهند.
سهم «شورای وحدت» از مجلس
«منوچهر متکی» تنها چهره‌ای است که در تهران از لیست شورای وحدت نیروهای انقلاب اسلامی به مجلس راه یافته است، البته نام متکی در لیست انتخاباتی صبح ایران هم دیده شد. با وجود این و علی‌رغم اینکه اعضای شورای وحدت اعلام کرده‌اند که تعداد نامزدهای اختصاصی این جریان که راهی مجلس دوازدهم شده‌اند قابل توجه است، اما نگاهی به لیست‌های انتخاباتی دوازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی حاکی از آن است که بسیاری از افرادی که در لیست انتخاباتی شورای وحدت بودند، در لیست‌های انتخاباتی دیگر مانند شورای ائتلاف و امنا هم حضور داشتند و بررسی‌ها نشان می‌دهد که تعداد منتخبان مجلس دوازدهم که اختصاصی شورای وحدت هستند، اتفاقاً عدد قابل توجهی نیست.
البته ناگفته نماند که شورای وحدت در بیانیه‌ای اعلام کرده که می‌خواهد فراکسیون تشکیل دهد؛ در این بیانیه آمده است: «شورای وحدت به عنوان نخستین گام، اقدام به تشکیل فراکسیون وحدت در مجلس دوازدهم می‌کند و تصمیم‌سازی در سه حوزه بررسی طرح‌ها و لوایح، رأی اعتماد به وزیران و امر مهم نظارت مجلس بر امور کشورداری را بر اساس خرد جمعی و تبادل نظر کارشناسی و بهره‌گیری از دیدگاه‌های صاحب‌نظران سامان می‌دهد».
احتمال تشکیل فراکسیون مستقلین
علاوه بر این، احزاب اصلاح‌طلب (شامل کارگزاران، ندای ایرانیان، اعتماد ملی و اعتدال و توسعه) که با اجماع حول لیست «صدای ملت» و با شعار اعتدال‌گرایی و میانه‌روی پا به عرصه انتخابات مجلس گذاشته بودند، بدون موفقیت در کسب آرای تهران، در مجموع حدود 50 کرسی را در استان‌ها از آن خود کردند. «مسعود پزشکیان» و «غلامرضا تاجگردون» شاخص‌ترین چهره‌های سیاسی از این طیف هستند.
«غلامرضا نوری قزلجه» رئیس فراکسیون مستقلین مجلس یازدهم که توانسته آرای لازم را برای حضور در مجلس بعدی هم به دست آورد، اخیراً اعلام کرده است که تعداد اعضای فراکسیون در حال تأسیس مستقلین به عدد 100 نزدیک شد. بر این اساس و با عنایت به اینکه تعداد اصلاح‌طلبان مجلس دوازدهم عدد قابل توجهی نیست، بعید است که آن‌ها فراکسیون جداگانه تشکیل دهند و به احتمال زیاد همان اتفاق مجالس دهم و یازدهم تکرار می‌شود و اصلاح‌طلبان و نمایندگان مستقل مجلس، ذیل یک فراکسیون سیاسی مشترک تحت عنوان «مستقلین» سیاست‌ورزی خواهند کرد.
نوری قزلجه همچنین در این مورد به مهر، گفته است: «رایزنی‌های اولیه بین منتخبان مجلس دوازدهم اعم از نمایندگان ادوار، نمایندگان فعلی و نمایندگان جدید انجام و قرار بر این شده است که افرادی با مشی اصلاح‌طلبی، میان‌رو و همچنین اصولگرایان معتدل و مستقل همگی در یک فراکسیون سیاسی تحت عنوان «مستقلین» یا هر نام دیگری که اعضا درباره آن به توافق برسند، باشیم».
«سه فراکسیون سیاسی» مجلس دوازدهم
همچنین برخی نمایندگان فعلی و منتخب مجلس دوازدهم در گفت‌وگو با مهر، نقطه نظرات خود را درباره گرایش‌های سیاسی احتمالی نمایندگان در مجلس آینده مطرح کرده‌اند؛ حجت‌الاسلام «حمید رسایی» منتخب مردم تهران در مجلس دوازدهم اظهار کرد: «پیش‌بینی من آن است که در مجلس دوازدهم، سه فراکسیون سیاسی شکل بگیرد».
وی افزود: «قاعدتاً طیفی از نمایندگان مجلس دوازدهم، گرایش اصلاح‌طلبی و تمایل به دولت قبل دارند که این طیف، یک فراکسیون جداگانه تشکیل خواهند داد. برخی نمایندگان هم نسبت به محمدباقر قالیباف تمایل دارند که قاعدتاً این طیف هم یک فراکسیون مجزا در مجلس بعدی تشکیل خواهند داد. برخی نمایندگان مجلس دوازدهم نیز که به تازگی به مجلس راه یافته‌اند، در پی تحول و منتقد وضع موجود هستند که آن‌ها هم یک طیف جداگانه خواهند بود؛ این طیف قاعدتاً نسبت به مواضع هر دو طیف مقابل خود، موضع انتقادی خواهد داشت».
حجت‌الاسلام «سیدجواد حسینی‌کیا» یکی دیگر از منتخبان مجلس دوازدهم نیز معتقد به سه فراکسیونی‌شدن مجلس آینده است و در گفت‌وگو با مهر، اظهار کرد: «پیش‌بینی من آن است که احتمالاً مجلس دوازدهم متشکل از سه فراکسیون سیاسی باشد».
همچنین «جعفر قادری» منتخب مردم شیراز درباره آرایش سیاسی مجلس دوازدهم، گفت: «اکثریت مجلس بعدی متشکل از افرادی با جریان اصولگرایی است و پیش‌بینی‌ام آن است که مجلس دوازدهم سه فراکسیون سیاسی متشکل از دو فراکسیون برای اصولگرایان و یک فراکسیون برای اصلاح‌طلبان و مستقلین خواهد داشت.»
به هر صورت باید منتظر ماند و دید چند فراکسیون سیاسی در مجلس دوازدهم اعلام موجودیت می‌کند و کدام یک فراکسیون اکثریت و کدام یک فراکسیون اقلیت مجلس آینده خواهند بود.
و اینک ریاست!
یکی از موضوعات مهم دیگر آن است که ریاست مجلس دوازدهم به چه فردی می‌رسد و فراکسیون‌های سیاسی مجلس آتی، چه نگاه و رویکردی درباره انتخاب رئیس مجلس دارند. بر مبنای آنچه برخی منتخبان مجلس آینده می‌گویند و بر اساس شنیده‌ها از راهروی مجلس، افرادی چون «محمدباقر قالیباف»، «منوچهر متکی»، «مجتبی ذوالنوری»، «مرتضی آقاتهرانی»، «حمید رسایی»، «علی نیکزاد» و «حمیدرضا حاجی‌بابایی» به صورت مستقیم و چه غیر مستقیم برای ریاست مجلس اعلام آمادگی کردند.
همچنین برخی تصور می‌کردند که ممکن است «سید محمود نبویان» نماینده فعلی و منتخب اول تهران، گزینه دیگر انتخابات ریاست مجلس باشد که او اخیراً در گفت‌وگویی اعلام کرد که به هیچ وجه قصد ریاست مجلس را ندارد.
میل اصولگرایی
با توجه به اینکه احتمالاً اصولگرایان در دو خیمه فراکسیونی اتراق خواهند کرد، درباره ریاست مجلس بعید است نظر مشترک داشته باشند. از آنجایی که بخش قابل توجهی از راه‌یافتگان به مجلس آینده از لیست مشترک شورای ائتلاف و جبهه پایداری بودند، حال به نظر می‌رسد که این دو جناح همسو، برای رسیدن به گزینه ریاست مجلس راه سختی را طی نخواهند کرد و به واسطه اشتراکات جناحی، یکصدا خواهند بود، اما در مقابل به نظر می‌رسد که شقه دیگر اصولگرایی که از قضا تعداد منتخبان آنان هم عدد قابل توجهی است، مسیر دیگری را طی خواهند کرد.
به طوری که حمید رسایی، یکی از چهره‌های سرشناس امنا به محض راهیابی به مجلس دوازدهم، خود را در قامت یکی از گزینه‌های ریاست مجلس معرفی کرد و به عملکرد چهار ساله قالیباف در مجلس یازدهم تاخت. همچنین وی اخیراً جمعی از منتخبان دوره جدید مجلس را به جلسه‌ای دعوت کرده که احتمالاً یکی از نیت‌های اصلی آن، یارگیری برای ریاست مجلس در دوره آینده بوده است. روزنامه «9 دی» جریده تحت مدیریت رسایی حتی اخیراً تیتر عجیبی زد: «تغییر قالیباف قطعی شد».
مزه دهان مستقلین
با وجود اینکه اصولگرایان اغلب کرسی‌های مجلس دوازدهم را در اختیار دارند، اما این مجلس، طیف اقلیتی به نام مستقلین هم دارد که باید دید مزه دهان آن‌ها برای ریاست مجلس چیست. به طوری که «غلامرضا نوری قزلجه» نماینده منتخب مجلس دوازدهم و رئیس فراکسیون مستقلین مجلس شورای اسلامی درباره انتخاب هیأت‌رییسه مجلس شورای اسلامی گفته است که ما نسبت به عددی که داریم، هم در انتخابات هیأت‌رییسه مجلس اثر خواهیم گذاشت و به همان اندازه در آن انتخابات نیز حضور خواهیم داشت. البته ما حتماً حرف نامزدهای مطرح شده برای ریاست مجلس و دیدگاه‌هاشان را خواهیم شنید و با هر دیدگاهی که احساس کنیم به دیدگاه ما نزدیک‌تر است، تعامل خواهیم کرد.
وی تاکید کرد: «البته این منتفی نیست که از مجموعه ما نامزدی برای ریاست مجلس داشته باشیم و این احتمال چه برای ریاست مجلس و چه برای پست‌های دیگر وجود دارد. به همین دلیل من این موضوع را نفی نمی‌کنم ولی حتی اگر ما نامزدی برای ریاست مجلس داشته باشیم، حتماً باید تعاملی با سایر فراکسیون‌های مجلس شکل بگیرد».
سرنوشت قالیباف؛ بازگشت به نسخه ریاست لاریجانی
با اینکه منتخبین متصل و متصف به لیست امنا و صبح ایران، شانس قالیباف برای جلوس مجدد بر کرسی ریاست مجلس را ضعیف و بعید ارزیابی می‌کنند، لیکن باید تصریح داشت که قالیباف به موجب 4 سال ریاست بر مجلس، تجربه لازم را کسب و برای تمدید جایگاه خود، بر بسیاری از معادلات آشنایی و احاطه لازم را پیدا کرده است. از طرف دیگر به نظر می‌رسد که طیف اصلاح‌طلب و مستقلین مجلس آینده هم به ریاست قالیباف بیش از سایر گزینه‌ها تمایل داشته باشند.
تمایل نمایندگان اصلاح‌طلب به ریاست یک اصولگرا البته مسبوق به سابقه است. نمونه این مدعا به کرسی‌نشاندن «علی لاریجانی» در میانه اختلافات با اصولگرایان و ترجیح سیاسی اصلاح‌طلبان و مستقلین به ریاست وی در مجلس دهم بود که گویی باز تاریخ در موعد به صدا درآمدن زنگ مجلس دوازدهم تکرار شده و این طور به نظر می‌رسد که مستقلین و اصلاح طلبان حول محور ریاست «محمدباقر قالیباف» گرد آمده و او را به سایر گزینه‌ها ترجیح دهند.
به طوری که «مسعود پزشکیان» یکی از چهره‌های شاخص و کهنه‌کار جریان اصلاح‌طلبی، پارسال و اندکی پس از پایان دور اول انتخابات مجلس، در پاسخ به احتمال تکیه قالیباف بر صندلی ریاست مجلس دوازدهم گفته بود: «اگر قرار باشد افرادی که در روزهای گذشته، اظهارات غیراخلاقی و غیر منطقی مطرح کردند در قامت ریاست مجلس قرار بگیرند، قطعاً ریاست آقای قالیباف منطقی‌تر به نظر می‌رسد».
کار سخت قالیباف؟
البته چنانچه قالیباف بتواند بار دیگر بر کرسی ریاست بنشیند، با توجه به کامیابی لیست «امنا» و «صبح ایران» در تهران، کارش برای اداره مجلس آینده سخت خواهد شد. در همین‌باره «سید مصطفی میرسلیم» در گفت‌وگو با خبرنگار مهر تصریح کرد: «هنوز نمی‌توان به طور قطعی درباره رئیس مجلس آینده نظر داد، اما قطعاً اگر محمدباقر قالیباف بتواند رئیس مجلس دوازدهم شود، کارش از نظر مدیریت مجلس به سادگی مجلس یازدهم نخواهد بود».
میرسلیم تصریح کرد: «برخی از افرادی که منتخب مجلس دوازدهم هستند، یکی از محورهای اصلی‌شان، مخالفت با ریاست قالیباف است و برای خودشان هم دلایلی دارند. این افراد اگر بتوانند خودشان یا گزینه‌شان را به عنوان رئیس مجلس بگذارند، موضوع به شکل دیگری پیش خواهد رفت اما اگر قالیباف رئیس مجلس آینده شود، این افراد در مجلس ساکت نخواهند نشست و ممکن است یک‌سری حواشی را در مجلس ایجاد کنند».
وی در عین حال به نمایندگان مجلس آینده توصیه کرد که از حواشی دوری کنند. میرسلیم در این باره گفت: «در درجه اول باید به فکر مردم و مصلحت‌های کشور باشیم و از سوی دیگر، برای مردم به هیچ وجه جالب نیست که شاهد سلسله درگیری‌های سیاسی در مجلس باشند چراکه می‌دانند این مساله به مفهوم دورشدن از پیگیری نیازهای واقعی مردم و مسایل مختلف جامعه است».
با همه این تفاسیر، باید منتظر تشکیل مجلس دوازدهم در روز 7 خردادماه ماند و دید در نهایت سرنوشت این گمانه‌زنی‌ها به کجا خواهد رسید و ردای ریاست مجلس دوازدهم بر تن چه کسی می‌نشیند.