"تفکیک پولی و هوشی" دانشآموزان در نظام آموزشی کشور رسماً پذیرفته شده است!
اعلام اسامی پذیرفتهشدگان کنکور باز هم زنگ خطری برای رقابت نابرابر دانشآموزان در کشور و به حاشیه رفتن "عدالت آموزشی" را به صدا در آورد؛ حالا در مدارس متنوع کشور و بدنه نظام آموزشی کشور، "تفکیک پولی و هوشی" رسماً پذیرفته شده است!
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ روایت آمار پذیرفتهشدگان کنکور سالهای گذشته میتواند زنگ خطری برای تمام مسئولان و سیاستگذاران کلان جمهوری اسلامی ایران در مقوله آموزش طبقاتی باشد. در کنکور 1401 سهم مدارس از 40 رتبه برتر اینگونه بود "مدارس استعدادهای درخشان: 72.5 درصد. مدارس غیرانتفاعی خاص: 22.5 درصد. مدارس نمونه دولتی: 2.5 درصد. مدارس دولتی: 2.5 درصد."
آمارها از کنکور سال 1400 نیز چنین روایتی را بازگو میکنند "مدارس استعدادهای درخشان 10.87، نمونه دولتی 2.22، غیردولتی 1.33 برابر سهم خود از جمعیت شرکتکنندگان در امتحانات نهایی، رتبه برتر (زیر 3000) دارند."
تصاحب رتبههای برتر کنکور توسط مدارس غیردولتی و خاص، ماجرای پرتکرار کنکور سالیان اخیر است.
روندی که سالها در کنکور رو به تکرار است، زنگ خطر جدی برای طبقاتی شدن آموزش است موضوعی که هنوز حساسیت برنامهریزان و سیاستگذاران عرصه آموزش کشور را بههمراه نداشته است و این فرایند که دانشآموزان مدارس دولتی عادی توان رقابت با مدارس خاص و غیردولتی را نداشته باشند، طبیعی میدانند.
نمایندگان مجلس شورای اسلامی بهویژه اعضای کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس نیز تا امروز حساسیت خاصی نسبت به حذف توان رقابت دانشآموزان مدارس دولتی عادی با مدارس خاص در کنکور نداشتهاند و حتی یک تذکر در این باره از سوی آنها شنیده نشده است.
همین مسئله باعث شد میزبان میزگردی در تسنیم باشیم با حضور سید علی جعفری دکترای سنجش و اندازهگیری و کارشناس مرکز سنجش وزارت آموزش و پرورش، سعید صالح مدیرکل سابق مدارس غیردولتی، مجید ترابی یکی از فرهنگیان که سابقه سالها حضور بهعنوان مدیر در مدارس دولتی عادی دارد و محمدرضا دهرویه مدیر مدرسه استعداد درخشان علامه حلی3 تا به بررسی عدالت آموزشی و چرایی حذف توان رقابت دانش آموزان مدارس دولتی عادی با مدارس خاص و غیردولتی بپردازیم.
بخش نخست این میزگرد با عنوان «گلوی دانشآموزان بیبضاعت کشور زیر پای "آموزش طبقاتی!"/ 83درصد رتبههای زیر 3هزار کنکور برای 33درصد دانشآموزان مدارس خاص!»و بخش دوم آن با عنوان "تفکیک دانشآموزان کشور بر اساس پول، استعداد و روابط!" پیش از این منتشر شده است.
در ادامه بخش سوم این میزگرد تقدیم مخاطبان تسنیم میشود:
تسنیم: در شرایط فعلی شهریه مدارس تیزهوشان چقدر در نظر گرفته میشود و به طور متوسط سطح اجتماعی و اقتصادی این خانوادهها چگونه است؟
دهرویه: شهریه مدرسه سال قبل حدود 14 میلیون تومان بود. خانواده دانشآموزان هم از نظر طبقه اجتماعی معمولا طبقه متوسط رو به بالا هستند تا نسبت به اینکه طبقه متوسط رو به پایین باشند، شاید یک نفر از تحت پوشش کمیته امداد باشد ولی آن یک نفر در کل مدرسه که عددی نیست.
تفکیک دانشآموزان کشور بر اساس پول، استعداد و روابط!تسنیم: آقای جعفری به آمارهای مربوط به کنکور هم اشاره میکنید و اینکه آیا آمارهای استخراج شده تحلیل هم میشود؟
جعفری: باید اینجا مفهومی را به نام عدالت در سنجش باز کنیم؛ بنده موافق با آموزشهای متناسب برای استعداد درخشان هستم و معتقدم به فردی که تیزهوش واقعی است باید خدمات آموزشی مطلوب ارائه شود که طبق استاندارد جهانی معمول این رقم برای جداسازی دانشآموزان دانشآموزان تیزهوش 1.5درصد میشود.
تسنیم: در برههای تعداد مدارس سمپاد رشد کمی بالایی داشت، آیا این روند مغایر با استانداردهای جداسازی دانشآموزان تیزهوش نبود و به نوعی فلسفه تاسیس و کارکرد این مدارس را به بیراهه نبرد؟
ترابی: بله! در برههای از زمان تعداد مدارس سمپاد خیلی زیاد شد که البته الان در حال کنترل است و سیاستگذاران به این موضوع رسیدند که این کار خیلی گسترده نشود.
اگر الان با فرض اینکه ما هم سن و سال هستیم آیا یکسان غذا میخوریم؟ یکی بیشتر میخورد در بحث خدمات آموزشی نیز نه فقط در ایران بلکه در همه کشورها همینطور است، هرکس بنا بر توانایی خدماتی دریافت میکند.
خدماترسانی به دانشآموز تیزهوش بدون تفکیک مدرسه!
تسنیم: روی این موضوع که دانشآموزان تیزهوش خدمات جدا بگیرند، اتفاق نظر داریم اما چرا مدرسه باید جدا بشود؟
ترابی: بله بحث بنده هم این است که ما خدمات ویژه را بدهیم اما حق نداریم مدرسه را جدا کنیم. هر چیزی در سر جای خودش و این معنای عدالت است. دانشآموزان مدارس سمپاد امکانات بیشتری در مدرسه دریافت میکنند؛ ولی از مدارس دولتی برای آنها مایه نگذارید.
صالح: بحث پایه آموزش حداقلهایی دارد، اساسا مفهوم آموزش را از اینکه نمره 20 در فیزیک باید کنار بگذاریم، بنده هم در روستا هم در مرکز شهر مشهد و منطقه برخوردار درس دادم و براساس این تجربه کاری معتقدم مدرسه باید جایی باشد که به استعدادهای مختلف اجازه بدهد توسعه پیدا بکند.
مدرسه محلی برای پرروش افرادی است که در جامعه بدون اینکه به مشکل بخورند بتوانند کنار هم نوعان خود زندگی کنند. تعریف مدرسه این است نه اینکه دانشآموز فقط رتبه یک المپیاد بیارد، رتبه یک کنکور بیاورد.
بخش عمده امکانات نظام آموزشی ما باید به این سمت برود که مدارس حداقلهایی برای تفریح، پرورش، دویدن و ورزش کردن دانشآموزان داشته باشد، در این حوزه هرچقدر سرمایه گذاری کنیم، هیچچیزی از دست نمیرود و هیچ چیزی هم اسراف نشده است و اینکه در یک جمع هزار نفره، 10 دانشآموز از نظر فیزیک و ریاضی و... وضعیت بهتری دارند، عده ای در حوزه تربیت بدنی و... بنابراین مدارس باید فرصتهایی را ایجاد کند تا استعدادهای همه این دانشآموزان شکوفا شوند.
دهرویه: ببینید وقتی به دانش آموز من که وارد مدرسه سمپاد میشود، برچسب سمپادی میخورد، میگوییم غیر از اینکه مسئولیت در قبال خودت داری در قبال خدا، دیگران و طبیعت هم مسئولیت دارید بخاطر همین است که در مدرسه من پویش بغل دستی راه می افتد. دانش آموز من به منطقه مرزی سیستان می رود. پشت این حرکت یک عقبه تربیتی خوابیده است.
تفکیک پولی دانشآموزان ناخوشایندتر از تفکیک هوشی است
تسنیم: چند درصد از دانشآموزان همین استان سیستان و بلوچستان میتوانند به مدارس سمپاد راه یابند و اصلا مدرسه سمپاد برای آنها وجود دارد؟
دهرویه: دقت کنید تفکیک پولی خیلی بدتر از تفکیک هوشی است یعنی اگر در مدارس سمپاد بر اساس هوش و توانایی تستزنی تفکیک میشوند در مدارس غیردولتی براساس پول، کسانی که پول دارند میتوانند معلم را هم بخرند و این مسائل در غیردولتیها اینها بیداد میکند.
البته معتقدم این نوع از تفکیک هم درست نیست یعنی دانشآموزی که پیش من میآیند از 100 نفر شاید 3 تا 4 نفر واقعا تیزهوش باشند به این تعبیری که اگر در یک کلاس با دانشآموزان عادی باشند، کلاس را به هم میزنند.
تسنیم: راهحل شما برای این کار چیست؟
دهرویه: راه حل بنده، مدرسهمحوری است؛ الان اگر به مدیران مدارس دولتی استقلال بدهند که نیروی آزاد بگیرید مدرسه میتواند با ارگانهای مختلف قرارداد ببندد و کار اضافه تربیتی، مهارتی و پژوهشی کند.
صالح: پایه همه شرایط فعلی ما در اقتصاد آموزش و پرورش است. شهریه یک مدرسه سمپادی شما فرمودید 14 میلیون تومان است. منطقه چند تهران؟ منطقه یک تهران. حداقل قضیه این است که ساختمان، حداقل 5 معلم و مدیر و معاون و در مجموع حداقل 10 نفر نیرو به شما داده اند. هزینه اداره یک مدرسه حدود 50 درصد هزینه ساختمانش است، اما یک مدرسه غیردولتی عادی که باید هزینه اش را خودش بدهد و به فکر صندلی، آب و برق و گاز و نوسازی و... باشدبا توجه به نرخ مصوب سال گذشته در منطقه یک، 20 میلیون تومان بود؛ اما در مدارس سمپاد بیشتر از این هزینه میکنند چون دانشآموز برای پذیرفته شدن در این مدارس در انواع کلاسهای آمادگی برای قبولی در کنکور مدارس سمپاد شرکت میکند.
دهرویه: شما سال قبل با مدارس درجه 3 منطقه یک تماس می گرفتید من خودم تماس گرفتم کمتر از 40 میلیون شهریه نمیگرفتند.
صالح: معتقدم که اول باید اولویت دولت مدارس دولتی باشد اما به یک موضوع به طور مصداقی اشاره دارم؛ در ماجرای معلمان خرید خدمات نقدهایی شده بود و در پاسخ گفته بودند در این خرید خدمات بار مالی از روی دوش دولت برداشته می شود و نهاد سوالکننده در پاسخی که آمده بود گفته بودند اولا آموزش و پرورش بار مالی نیست دوما دولت باید همه اینها را تامین کند. دولت موظف است حداقلها را فراهم بکند.
فرضی که میگویم دولت در حوزه غیردولتی کمک کند این نیست که نیروهای دولتی را به غیردولتی بدهد باید شرایط مدارس دولتی را تا حد مناسب بالا بیاورد، نوع ساختمان و فضای فیزیکی را تامین کند.
چرا باید به حدی فضای فیزیکی دولتی کم باشد که مردم مجبور شوند مدرسه غیردولتی بروند. دولت باید امکاناتی را برای همه افراد جامعه فراهم کند؛ یعنی حداقلهایی را فراهم بکند و یک بخشهایی هم به عنوان بخش غیردولتی برای ایجاد مشارکت و تنوع در خدمات فعالیت کنند.
همچنین باید توجه داشته باشیم فردی که 30 سال تجربه کار آموزشی دارد، چه کسی بهتر از او در حوزه آموزش و پرورش میتواند تجربیات را به جامعه مخاطب منتقل کند و مدرسه غیردولتی تاسیس کند؛ این فرد میتواند در منطقه محروم مدرسهداری کند؛ ضمن آنکه وقتی مدرسه دولتی با کیفیت باشد بیشترین استقبال از چنین مدرسهای است.
مدرسه محوری؛ حلقه مفقوده در برنامههای مدارس دولتی عادی
دهرویه: یک فضای تاریک و روشنی در نظام آموزشی ایجاد شده است که ما بخشهای روشن آن شامل مدارس سمپاد، غیردولتی و دولتی خاص را بر میداریم و مابقی تاریکی است که سهم دانشآموزان مدارس دولتی عادی میشود.
چه تفاوتی است بین دانش آموزی که از تیزهوشان آمده با دانش آموزی که با یک تست نزده در مدرسه دیگر تحصیل کرده است، در یک فضای دیگری تنفس کرده و کنکورش هم خراب شده است. آن دانشآموز هم میتوانست در همین مدرسه موفق شود و رتبه کمتر از هزار بیاورد.
مشکل اصلی استقلال مدیراست، وقتی مدیر خوب و متخصص نباشد مشکلاتی ایجاد میشود؛ در مناطق ببینید مدیران را چگونه انتخاب میکنند، روند انتخاب نامناسب است و هرکسی که ارزشیابی بیشتر، حکم و گواهیهای ضمن خدمت دارد و هرکسی بیشتر تقدیرنامه دارد دارای اولویت است. برخی از این افراد فقط دنبال مستندسازی هستند و پیشنهادهای مختلفی را در سامانه برای کسب امتیاز کسب ثبت میکنند در حالی که مگر سامانه میتواند مدیر تشخیص دهد؟!
وقتی به مدرسه و مدیر مدرسه استقلال بدهید بعد ببینید چه تعداد از معلمهای متخصص تقاضای مدیریت میدهند؛ ضمن آنکه موارد حداقلی برای مدارس دولتی عادی در نظر گرفته نمیشود چه انتظاری میتوان داشت.
به عنوان مثال در منطقه جنوب شرق تهران گروهی از خیرین در کلاس اول ابتدایی تا ششم میان وعدههای گرم در بین دانشآموزان توزیع کردند پخته و شاهد جهش آموزشی رخ داده در این مدرسه بودیم چون دانشآموزان سو تغذیه داشتند و درس را یاد نمیگرفتند؛ منظورم از بیان مثال این است که وقتی مدیر مدرسه کارهای ساده این چنینی انجام دهد در مسیر موفقیت مدرسه تاثیر گذار است.
آموزش خاص برای دانشآموزان تیزهوش نفی نمیشود
جعفری: به طور کلی این اظهرات نفی این نیست که ما باید برای گروههای خاص آموزشهای متناسب بگذاریم یعنی همانطور دانش آموزان دارای معلولیتها با آموزشهای متناسب میآموزند حتما برای استعدادهای درخشان هم باید متناسب با آنها آموزش داشته باشیم؛ بنابراین هجمه ای که به این نوع مدارس وارد میشود نباید سبب این بشود که ما از نخبگان و نخبه پروری روی برگردانیم.
برای آنکه در نخبهپروری و در مدارس استعداد درخشان به وضعیت مطلوب نزدیکتر شویم باید همه عوامل دخیل در آن مدرسه متناسب باشند؛ وجه تمایز مدارس سمپاد با سایر مدارس، مدرسه و معلم است و چون مدیر میتواند و استقلال دارد امکان جذب معلم و مشاور خوب دارد.
تسنیم: امسال رییسجمهور در اجلاس سران آموزش و پرورش گفتند که ما در عدالت آموزشی عقب ماندگی داریم، در برنامهریزی ساعات آموزشی هم عقبماندگی داریم. دانشآموز مدرسه سمپاد چند برابر دانشآموز مدارس دولتی از ساعات آموزشی بهرهمند میشود؟ آیا مدارس عادی دولتی چنین امکاناتی دارند؟
دهرویه: ما فقط یک کتاب مکمل داریم که آن را معلم موظف است تدریس کند.
تسنیم: در مورد جمعیت کلاس شما با جمعیت مدرسه دولتی عادی یکسان است؟
دهرویه: سال قبل کلاس دوازدهم ما 40نفره بود. ببینید معلم مهم است؛ الان مثلا یک معلم حسابان به گونهای تدریس میکند که هیچکس توجه ندارد و در مقابل معلمی دیگر به گونهای تدریس میکند که 40 نفربدون اینکه حرفی بزنند به درس توجه دارند.
فضای مدرسه مهم است. فضای مدرسه را چه کسانی درست میکنند؟ عوامل مدرسه شامل مشاور و معلم و دانش آموز. چرا نمیتوانند دانش آموزهای دولتی اینطوری باشند بخدا می تواند بخاطر اینکه فضای مدرسه فضای مناسبی نیست. معلم در مدرسه دولتی زنگ که می خورد همه در ماشین سوار هستند که سرویس خانه ببرند.
تسنیم: به طور کلی برخی از امکاناتی که دانشآموزان مدارس سمپاد دارند در مدارس دولتی عادی وجود ندارد، آیا این مسائل در موفقیت سمپاد سمپاد بی اثر نیست؟
دهرویه: مشکل مدرسه دولتی عادی نیروی انسانی است که با وجود کمبود نمیتواند جذب از بیرون داشته باشد؛ اول از همه هم مدیرش است یعنی مدیر خوب برای مدرسه دولتی نمیرود.
تجربه شخصی بنده به عنوان کسی که مدیر مدرسه دولتی عادی و سمپاد راتجربه کردم نشان میدهد معلم خوب در برخی مدارس دولتی نمیرود و معتقد است که برخی از این مدارس تفریحگاه است. اینها متاسفانه درد آموزش و پرورش است.
سنجش عدالت آموزشی مبتنی بر خروجی دانشگاه درست نیست
جعفری: با وجود این شرایط نتیجه میگیریم که باید تمام مولفهها متناسب باشد و یکی از آنها برنامه درسی است؛ اینکه دانش آموزانی که اسمشان را گذاشتیم استعداد و البته که همه آنها استعداد نیست اما به فرض اینکه این گذاره برای آنها صدق کند، حتما باید محتوای متناسب با خودشان که متفاوت از سایر دانشآموزان است، دریافت کنند و زمان آموزش و آزمون متناسب باشد.
الان روی عدالت آموزشی بررسی داریم و تمرکز هم روی خروجی و صرفا پذیرش در دانشگاههاست در حالی که این کار در بررسی و پایش عدالت دچار ایراد است.باید تمام شاخصهای نظام آموزشی، مجموعه عوامل درون دادی، فرایندی و بروندادی که یکی از آنها صرفا پذیرش در دانشگاه است، مدنظر قرار دهیم و بر آن اساس عدالت آموزشی را بررسی کنیم.
در مطالعه ای که سال گذشته داشتیم حدود 200 شاخص مهم در نظام آموزشی و پرورشی داریم که باید بررسی بشود آیا به صورت عادلانه توزیع شده اند با نه؛ با این وجود در موضوع عدالت لازم است سراغ روشهایی مختص همین کار برویم به عنوان مثال از ضریب جینی و سایر شاخصهای عدالت آموزشی صحبتی نمی شود. با روش نامناسب نمیتوان وضعیت نامناسب را اصلاح کرد.
نکته بعدی در جهان سنجش و اندازه گیری این است که اصولی را برای آزمونگیریها داریم که گسترده است و یک اصل در آنجا به نام عدالت وجود دارد. الان بحث عدالت ویژه نوع مدارس نیست ما حتی ابزارهای آزمونهایی را که به کار میگیریم باید بررسی کنیم که این آزمون چه چیزی را اندازه گیری میکند و آیا افرادی که مورد آزمون قرار میگیرند دسترسی عادلانه به امکانات دارند یا نه.
تسنیم: شما بهعنوان متخصص حوزه آمار چه راه حلی برای این موضوع دارید؟
جعفری: راه حل، توسعه و استفاده از ابزارهایی است که ویژگیهای عدالت را داشته باشند و در شرایط حاضر آن ابزار را نداریم اما میتوان از طریق امتحانات نهایی اقدام کرد یعنی پیش فرض همان کاری که در شورای عالی فرهنگی انجام شد و بحث سنجش را داشته باشیم.
ترابی: آقای جعفری امکان ندارد از نظر مهارتی استاندارد سازی بشود و دانشگاه ها ورودشان از طریق مضمونهای مهارتی باشد؟
جعفری: الان خیر! در بحث سنجش و پذیرش، حالت ایده آل یک سنجش و پذیرش کاملا مجزا از هم است. یعنی سنجشی که در یک جای دیگر به صورت تفکیک شده انجام می شود یک بخشی از آن را ما انجام می دهیم و یک بخشی را موسسات غیردولتی انجام می دهند، بخشی دیگر را نهادهای مربوط به فنی و حرفه ای عهدهدار میشوند. در بسیاری از نظام های پذیرش هم وجود دارد ولی در حال حاضر با توجه به شرایط، نمیتوانیم به این سمت برویم و ناگزیریم که یک سنجش و پذیرش نیمه تفکیک شده از آموزش و پرورش را داشته باشیم.
جعفری: پیشنهاد اصلی ما و آن چیزی هم که به ثمر رسیده و آموزش و پرورش به دنبالش بوده، اصلاح ابزار است یعنی همان استفاده از ابزاری که عدالت را بهتر مطرح کند؛ این پیشنهاد اجرایی هم شده است و حالا امیدواریم که نتایجش را ببینیم و به عدالت ما را نزدیکتر کند.
تسنیم: این ابزارها چه مواردی هستند؟
جعفری: تغییراتی مثل امتحان نهایی که تاثیر معدل در کنکور 40 درصد شده است؛ چون دسترسی به آنچه که امتحانات نهایی اندازه گیری می کند برای افراد جامعه، دانش آموزان و.. متناسب تر است یعنی دانشآموز در سیستان و بلوچستان این احتمال را دارد که با تمرکز بر کتاب نمره خوب در امتحانات نهایی بگیرد.
تسنیم: ممکن است مصححهای یک منطقه سخت بگیرد و یک منطقه آسان! آیا با این وجود به لحاظ عدالت تفاوتی حاصل میشود؟
جعفری: با توجه به برنامهریزیهایی که انجام شده است، روش تصحیح فعلی به روش دستی نخواهیم داشتیم و کاربه طور تصحیح الکترونیکی میشود.
به طور کلی عرض بنده این است در کنکور موضوع مورد سنجش مهارت تست زنی است ولی زمانی که با سوابق تحصیلی پیش میرویم روی بحث کتب درسی تهران و سیستان تفاوت هست و فاصلهها کمتر میشود و ما را به عدالت نزدیکتر میکند.
جعفری: اینکه اگر این اتفاق بیفتد عدالت برقرار میشود خیر؛ ما به عدالت نزدیک می شویم، البته که باید به سایر شاخصها مانند فضا و تجهیزات، معلم، محتوا، منابع و امکانات، همه اینها توجه کنیم.
ترابی: مثالی عرض کنم از شرایط موجود، کتابهایی به نام کتب آزمایشگاه تالیف شد و فکر میکنید خوشبینانه چند درصد مدارس ما در کل کشور از کتاب آزمایشگاه استفاده میکنند و انجام میدهند؟ حدودا 10 درصد که عدد کمی است، بنابراین قبل از تالیف این کتاب باید بررسی کنیم که آیا مدرسه آزمایشگاه داشته دارد یا خیر.
ضمن آنکه شرایط فعلی آموزش با گذشته تفاوت فاحشی دارد؛ انقلابی به لحاظ کرونا اتفاق افتاد و ما باید به سمتی برویم که عدالت را برقرار بکنیم البته که کار دشواری نیست؛ ولی شدنی است.
وزارت آموزش و پرورش و حتی دولت این را باید وظیفه خود بداند که بر اساس اسناد بالادستی موظف است که حداقلهایی را تامین کند تا سطح یکسانی از کیفیت برای همه باشد نه جداسازی ها پر رنگ تر باشند.
نباید آموزش وپرورش را وسط میدان تنها بگذاریم و برقراری عدالت آموزشی صرفا وظیفه این وزارتخانه بدانیم، خیلی از ارگانها در این موضوع نقش دارند؛ قطعا شهرداریها خیلی میتوانند کمک کنند، اگر قرار است دغدغه معلم و دانش آموز مرتفع شود که حق است باید همکاری ها صورت بگیرد.
گفتوگو با تنها راهیافته مدارس دولتی به جمع برترینهای کنکور
قبولی در رشته پزشکی با رتبه 120 هزار!/ اختلاف فاحش نتایج کنکور مدارس دولتی و غیردولتی عجیب نیست!