تقویت زبان و ادبیات فارسی از پنجره برنامه درسی ملی

برنامه درسی ملی به کمک سیاست‌ها و ابزارهای نوین آموزشی به دنبال تقویت و توسعه زبان فارسی به عنوان زبان معیار در میان دانش‌آموزان است.

خبرگزاری مهر، گروه جامعه؛ زبان و ادبیات فارسی چه اهمیتی در مدارس ما دارد؟ چقدر نظام آموزش و پرورش کشور به اهمیت آموزش صحیح زبان و ادبیات فارسی در مدارس واقف است؟ برنامه‌های کلی نظام تعلیم و تربیت تا چه میزان به زبان و ادبیات فارسی اهمیت می‌دهد؟ سند تحول بنیادین آموزش و پرورش سندی راهبردی و اساسی برای تحقق ارزش‌ها و آرمان‌های متعالی انقلاب اسلامی در حوزه تعلیم و تربیت است.

در ابتدا ذکر این نکته ضروری به نظر می‌رسد که در ایران برنامه‌ریزی درسی از رویکرد متمرکز تبعیت می‌کند و مناطق و نواحی آموزش‌وپرورش دخالتی در آن ندارند. برنامه‌ریزی درسی متمرکز است و توسط کارشناسان و متخصصان در وزارت آموزش‌وپرورش و در سطح سازمان مرکزی انجام می‌گیرد.

در بیانیه ارزش‌ها در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، به زبان و ادبیات فارسی به عنوان زبان مشترک اشاره شده است.

با این حال بر زبان و ادبیات فارسی در چندین موضوع مطرح‌شده در سند تحول، به صورت غیر مستقیم اشاره شده است.

زبان و ادبیات فارسی به عنوان عاملی وحدت‌بخش و تقویت‌کننده هویت ملی طرح می‌شود.

بر اساس سند چشم انداز 20 ساله؛ زبان و ادبیات فارسی عامل تقویت‌کننده وحدت و هویت ملی است.

در اصل پنجم سند چشم انداز 20 ساله آمده است: تقویت وحدت و هویت ملی مبتنی بر اسلام و انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی و آگاهی کافی درباره تاریخ ایران فرهنگ تمدن و هنر ایرانی اسلامی و اهتمام جدی به زبان فارسی.

در اصل 33 این سند آمده است: تقویت هویت اسلامی و ایرانی ایرانیان خارج از کشور و کمک به ترویج زبان فارسی در میان آنان، حمایت از حقوق آنان و تسهیل مشارکت آنان در توسعه ملی.

خواندن و نوشتن در دوره متوسطه با آنچه در دوره ابتدایی مطرح است فرق دارد و نوشتن خلاقانه بیشتر مدنظر قرار دارد.

بر این اساس، در برنامه درسی ملی اهمیت به زبان فارسی دیده می‌شود.

برنامه درسی ملی تنها محدود به کتب درسی نیست بلکه شامل هدف‌های آموزش، روش‌ها و رویه‌ها، شیوه‌های یادگیری و یاددهی و نیز شیوه‌های ارزشیابی است. در تمامی ابعاد فوق از برنامه درسی ملی، اهمیت زبان فارسی دیده می‌شود. به عنوان مثال در شیوه‌های یاددهی و یادگیری بر اساس سند تحول لازم است از تصاویر و فیلم‌های آموزشی با محوریت زبان و ادبیات فارسی استفاده شود.

در طول دوازده سال تحصیل دانش آموز در مدارس لازم است یک‌پنجم از ساعات آموزشی وی به آموزش زبان و ادبیات فارسی اختصاص یابد.

تفاوت در شیوه‌های یاددهی و یادگیری زبان و ادبیات فارسی در مقاطع مختلف تحصیلی

به طور کلی در کلیه مقاطع تحصیلی، 30 عنوان کتاب درسی زبان و ادبیات یعنی 12 درصد از کل کتاب‌ها به آموزش زبان و ادبیات فارسی اختصاص یافته است.

همان طور که مشخص است؛ آموزش زبان و ادبیات فارسی در دوره ابتدایی با دوره متوسطه تفاوت‌های زیادی دارد. خواندن و نوشتن در دوره متوسطه با آنچه در دوره ابتدایی مطرح است فرق دارد و نوشتن خلاقانه بیشتر مدنظر قرار دارد. این نوع نوشتن از اهمیت والایی برخوردار است و باید موردتوجه ویژه باشد و روش‌های آموزشی نیز در راستای بهبود و ارتقای آن به کار گرفته شود.

در دوره اول متوسطه، به‌جای توجه به مهارت ارتباطی و پردازش اطلاعات بیشتر به فرآیندها و مهارت‌های کار با متون توجه می‌شود اما در دوره دوم بر راهبردهای گوناگون خواندن و نوشتن و جست‌وجو تأکید می‌گردد.

در کشور ما با توجه به غنای ادبیات در بخش نگارش و قواعد، بر مهارت‌های جمله‌نویسی و ایده‌پردازی در دوره اول بسیار تأکید می‌شود و در دوره متوسطه راهبردهای گوناگون خواندن و نوشتن و انجام دادن تحقیقات در خارج از مدرسه در اولویت قرار می‌گیرد.

همچنین، در بررسی برنامه درسی روشن شد که قابلیت ارزشیابی در دوره اول متوسطه بیشتر بر ابراز عقیده فردی با برداشت شخصی از متون ادبی تأکید دارد و ارزشیابی دانش‌آموزان از طریق بیان دیدگاه شخصی نسبت به متون و داستان‌ها صورت می‌گیرد. در دوره دوم، این قابلیت از طریق یافتن بهترین توصیف یا توضیح برای متون پرورش می‌یابد.

حتی آموزش و تقویت زبان و ادبیات فارسی در دو دوره اول و دوم متوسطه با یکدیگر متفاوت است. با مطالعه و دقت در برنامه درسی مشخص شد که در دوره اول متوسطه به مقایسه و معنا دادن به ایده‌ها و گرایش‌ها اهمیت داده می‌شود اما در دوره دوم متوسطه، بر تحلیل و مقایسه مستقل و توانایی همانندسازی دانش‌آموزان تأکید می‌گردد.

در برنامه درسی ملی موارد زیر برای توسعه آموزش زبان فارسی مورد تاکید قرار گرفته است:

- استفاده وسیع از آثار شاعران و نویسندگان فارسی زبان به دور از یک‌سو نگری و تحجر

- ایجاد نگرش نو ماندگار و مثبت نسبت به مجموعه زبان و ادبیات غنی فارسی

- تدوین کتاب‌ها بر اساس برنامه درسی و به صورت بسته آموزشی شامل کتاب درسی، کتاب کار، کتاب راهنمای معلم و برنامه درسی

- نوآوری، تنوع و جذابیت در انتخاب متون بر اساس نیازهای دنیای امروز

- مشارکت شبکه آموزشی شاد در تولید برنامه‌ها و پویش‌ها برای توسعه زبان و ادبیات فارسی

زبان فارسی عاملی وحدت‌بخش در کتب درسی

در ابتدا باید بر این موضوع تاکید کنیم که نیازها و ارزش‌های اقلیت‌های قومی و زبانی در برنامه درسی ملی به شیوه‌های گوناگون دیده شده است تا بیش‌ازپیش، دانش آموزان در سرتاسر کشور به ملیت خود تعلق داشته باشند و با برنامه درسی ملی احساس بیگانگی نکنند.

در برنامه درسی، کتاب ادبیات ایران دروس متنوع قابل‌ملاحظه‌ای دارد و این نشان از آن دارد که در کشور ما برنامه درسی ادبیات از جایگاه خاصی برخوردار است و نیازها و استعدادهای مختلف دانش‌آموزان لحاظ می‌گردد.