توسعه پتروپالایشگاه‌ها از مصادیق اقتصاد مقاومتی
به گزارش خبرگزاری اقتصادایران، رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار رئیس‌جمهوری و اعضای هیئت دولت سیزدهم، ساخت پتروپالایشگاه‌ها، تکمیل زنجیره ارزش افزوده در صنایع معدنی و جلوگیری از خام‌فروشی را از اولویت‌ها برشمردند و فرمودند که نگذارید ظرفیت‌های طبیعی و انسانی عظیم موجود در کشور هرز برود؛ نکات ارزنده ای که بی گمان نشان از درایت رهبر فرزانه انقلاب در استفاده از ظرفیت های صنعتی کشورمان دارد.
مهمترین خروجی و محصول پالایشگاه‌های نفتی و گازی شامل نفتا، بنزین، گازوییل، نفت سفید، نفت کوره، قیر و مالچ و همچنین میعانات گازی و گازهای سبکی چون متان، اتان و پروپان و گوگرد است، محصول خروجی پالایشگاه‌ها بخشی به صورت مستقیم در بازار عرضه می‌شود و بخشی دیگربه عنوان خوراک به پتروشیمی‌ها انتقال داده شده و محصولات مختلف از سوی مجتمع های پتروشیمی روانه بازارهای داخلی و خارجی می شود.
نسل جدید پالایشگاه‌های نفت، پتروپالایشگاه نامیده می‌شود که نفت و میعانات گازی را به مواد شیمیایی تبدیل می‌کنند. وجود واحدهای آروماتیک و اولفین در پتروپالایشگاه‌ها موجب می‌شود که بخشی از مواد سوختی به مواد با ارزشی مثل اتیلن، پروپیلن، زایلن، بنزن و غیره تبدیل شود که مواد بالادستی واحدهای پتروشیمیایی هستند.
طرح احداث پتروپالایشگاه‌ها از جنبه‌های مختلف مانند جلوگیری از خام‌فروشی، بی‌اثر کردن تحریم، ارزش افزوده و رونق اقتصادی منجر به توسعه و رشد صنعت نفت کشور می‌شود؛ پتروپالایشگاه‌ها در مقایسه با پالایشگاه‌ها حاشیه سود بالاتری دارند.
در کشور ما هم با هدف تکمیل زنجیره نفت و گاز و ارزش‌آفرینی بیشتر، تعدادی از مجتمع‌های پتروشیمی در مجاورت مجتمع‌های پالایشی ایجاد شدند؛ از اقدام موثر دولت سیزدهم، امضاء تفاهم‌نامه مشارکت و تأمین مالی ساخت پتروپالایشگاه «شهید قاسم سلیمانی» با ظرفیت پالایش روزانه 300 هزار بشکه نفت خام سنگین و پالایشگاه «مروارید مکران» با ظرفیت پالایش روزانه 300 هزار بشکه نفت خام سنگین و فوق سنگین است که نشان از اراده وزارت نفت برای احداث پتروپالایشگاه‌هاست، اقدامی که اگر بیشترین حجم سرمایه‌گذاری روی صنایع پایین‌دستی متمرکز کند بیشترین عایدی نصیب کشور می‌شود.
ساخت پتروپالایشگاه سبب توسعه صنایع پایین‌دستی و تولید محصولات پتروشیمی می‌شود و به تقویت منابع ارزی و ارزش افزوده کمک می‌کند و در شرایط کنونی تحریم، بهترین شیوه برای خنثی‌سازی تحریم‌ها این است که نفت و میعانات گازی را در پتروپالایشگاه‌ها به فرآورده تبدیل کنیم به عنوان مثال تبدیل نفت خام و میعانات گازی به نفتا 45 درصد و تبدیل آن به محصولات الفینی یا آروماتیکی تا 115 درصد ارزش‌افزوده به دنبال خواهد داشت؛ تبدیل محصولات بالادست پتروشیمی، به محصولات میان تا 200 درصد ارزش افزوده و تولید محصولات پایین‌دستی و نهایی، نفت خام را تا 300 درصد هم با ارزش‌تر می‌کند.
پالایشگاه‌ها بر اساس نوع خوراک به دو دسته خوراک نفت خام و میعانات گازی تقسیم می‌شوند. سوددهی پالایشگاه‌های میعانات گازی از پالایشگاه‌های نفت بیشتر است زیرا میعانات گازی سبک و بخش زیادی از آن را نفتا تشکیل می‌دهد و به‌راحتی تبدیل به بنزین، گازوییل، نفت سفید، سوخت جت می‌شود و به‌دلیل پالایشی کوتاه‌تر هزینه سرمایه‌گذاری در آن بسیار کمتر از پالایشگاه نفت است ضمنا مقدار نفت کوره که محصول کم ارزشی است در پالایشگاه‌های میعانات گازی حدود 3 درصد است در حالی که نفت کوره پالایشگاه‌های نفتی در ایران حدود 30 درصد است.
برای ساخت پالایشگاه به 3 عامل نیروی انسانی متخصص، فناوری و تامین مالی نیاز است. ساخت پالایشگاه خلیج‌فارس با مصرف روزانه 400 هزار بشکه میعانات گازی، گواه آن است که کشور در دو حوزه نیروی انسانی و فناوری خودکفا اما مشکل تامین مالی پروژه‌های پالایشی همچنان از معضلات جدی محسوب می‌شود. در این راستا طی سال 1400 مجلس شورای اسلامی با قانون «حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت‌خام و میعانات گازی»، معروف به قانون پتروپالایشگاه‌ها گام بلندی در راستای عبور از خام‌فروشی و تکمیل زنجیره ارزش نفت‌خام برداشت؛ قانونی که خوراک اولیه برای تولید محصول بدون دریافت هزینه در اختیار پتروپالایشگاه‌های تازه‌تاسیس قرار بگیرد و پتروپالایشگاه‌ها با تولید و فروش محصولات از محل این مواد اولیه، طی زمان‌بندی مشخص، وجه این خوراک اولیه را با دولت تسویه کنند؛ در اصلاحیه قانون آمده که تنفس خوراک برای اجرای این قانون، از محل سهم سالانه صندوق توسعه ملی تا سقف 35درصد سهم ماهانه آن صندوق و مطالبات ارزی صندوق توسعه ملی از دولت و شرکت ملی نفت ایران تامین شود، طرحی که وزارت نفت موظف است که یک الی دو سال پس از ساخت پتروپالایشگاه، خوراک آن را به صورت رایگان تامین کند.
هزینه خوراک در دو سال اول جز بدهی‌های پتروپالایشگاه محسوب و این پتروپالایشگاه نفت خام را به محصولات پالایشی و پتروشیمی قابل صادرات تبدیل کرده و به فروش می رساند و از این طریق در سال اول بهره برداری، کل هزینه سرمایه‌گذاری شده توسط مردم را همراه با سود 40 درصدی به آنها برمی‌گرداند ضمن آنکه مردم سهامدار پتروپالایشگاه نیز باقی می‌مانند، بنابراین میتوان با جذب سرمایه‌های مردمی مشکل تامین مالی پروژه‌های پتروپالایشی را هم حل کرد.
نتیجه اینکه پتروپالایشگاه عبارت از یکپارچگی بین مجتمع‌های پالایشی و پتروشیمی که با هدف تنوع و کاهش قیمت تمام شده محصولات، افزایش بهره‌وری و سودآوری و بهینه‌سازی مصرف انرژی, ایجاد ارزش افزوده و اشتغال پایه‌ریزی شده است.
البته برخی ملاحظات نظیر نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر، پیچیده‌تر شدن فرایند و کنترل فرایند و اطمینان همیشگی از خوراک پایدار از جمله این ملاحظات است؛ در کشور ما البته فرسودگی برخی از تأسیسات و تجهیزات پالایشگاهی، عدم بازدهی مناسب در صنایع میان‌دستی و پایین‌دستی نفت خام و فقدان اعتبارات لازم برای نوسازی و توسعه صنایع پالایشگاهی را نیز از یاد نباید برد.
ساخت پتروپالایشگاه، خودکفایی و استقلال اقتصادی و کاهش یا بی اثرکردن تحریم‌های ظالمانه, افزایش حاشیه سود فرآوری نفت، کاهش آلودگی، کاهش هزینه های تأمین خوراک، مدیریت یکپارچه و هماهنگی میان واحدها را تضمین خواهد کرد.
نهایت آنکه فرمایشات مقام معظم رهبری چشم انداز و راهبرد رونق صنعت پتروشیمی و همیشه چراغ راه ما در توسعه صنعت نفت است و امید داریم با برنامه ریزی صحیح و ایجاد ساز و کارهای متناسب مالی و اجرائی در راستای توسعه پتروپالایشگاه‌ها هر روز بیش از پیش شاهد توسعه و سودآوری صنعت پتروشیمی کشور باشیم.
محمد نریمان فرد / تحلیلگر اقتصادی حوزه نفت و گاز و پتروشیمی