تکیه سادات اخوی از تکیه های وقفی دوره قاجار

سعید طاوسی مسرور مدرس و پژوهشگر تاریخ اسلام و تشیع گفت: شهر تهران از جهت تنوع آیین‌های عزاداری با شهر مشهد قابل قیاس است، از این جهت که در تهران اقوام مختلف از جای جای ایران ساکن هستند و هر کدام آیین‌های مخصوص به خودشان را دارند، همانند حسینیه‌ی خلخالی‌های مقیم مرکز، محلاتی‌های مقیم مرکز، تبریزی‌ها، اردبیلی‌ها و حتی غیر ایرانی‌ها مثل حسینیه کاظمینی‌های دولت آباد که اداره‌ی مراسم‌های این حسینیه به دست عراقی‌های مقیم تهران است.

طاوسی گفت: حسینیه‌ی کربلایی‌ها در منطقه گلوبندک تهران در محرم مراسم برقرار است و چلچلراغی که عراقی‌ها در حسینیه کاظمینی‌ها و این حسینیه دارند چشم نوازی می‌کند همچنین آیین شاخ سی واخ سی توسط آذربایجانی‌های مقیم تهران در نزدیک به میدان منیریه برگزار می‌شود.

به گفته طاوسی مراسمی که در سال گذشته حضور داشته ام، مراسم مشعل گردانی در شب عاشورا بود که با وجود شرایط کرونایی با حضور جمعیت گسترده‌ای آیین مشعل گردانی برگزار شد، آیینی که برای مثال نجفی‌ها در مشهد هم برگزار می‌کنند.

او می‌گوید: تهران با موقعیت پایتخت که از زمان قاجار دارد و علاقمندی شاهان قاجار خصوصا ناصر الدین شاه به مرکز و قطب اصلی عزاداری در ایران تبدیل می‌شود، به ویژه مراسم تعزیه در تکیه دولت که در نزدیکی کاخ گلستان شمس العماره است، و بعضا شخص شاه و درباریان در آن شرکت می‌کردند، طبق تصاویری که از تکیه دولت به جا مانده زنان دور تا دور مرکز تکیه می‌نشستند به این معنا که محوریت با زنان بود و مردان در پشت سر زنان در ایوان‌ها یا مناطق پیرامونی قرار می‌گرفتند، متاسفانه رضا شاه تکیه دولت را برای همیشه از بین برد و آن را تبدیل به بانک ملی بازار تهران کرد، البته در حال حاضر زمزمه‌هایی برای احیای تکیه دولت وجود دارد.

او می‌گوید: مسئله‌ای که بر محوریت زنان بر مجالس عزاداری تهران اشاره دارد منحصر به تکیه دولت نیست و نمونه‌ی دیگری که شخصا تجربه حضور در آن جا را داشته ام تکیه سادات اخوی است، تکیه سادات اخوی یک بنای وقفی برای عزاداری است که از زمان قاجار تا به امروز که ایام عزاداری آن از ابتدای محرم تا سوم امام حسین (ع) یعنی 12 محرم و همین طور در ایام فاطمیه است که در باقی سال تعطیل است.

این مدرس تاریخ تشیع گفت: تکیه سادات اخوی در دو سال گذشته به جهت کرونا به طور کلی بسته بود و مراسمی در آن برگزار نشد، اما به واسطه‌ی مراجعه‌ای که داشته ام مطلع شدم که از اوایل صبح مراسم روضه خوانی آغاز می‌شود و فضای سنتی با برپایی خیمه با نقوش سنتی مثل شیر دوره قاجار حفظ شده است.

او می‌گوید: روضه خوان به ذکر مصیبت امام حسین و اهل بیت او با توجه به روز‌های نامگذاری شده می‌پردازد، همچنین جلوی منبر و تمام صحن تکیه سادات اخوی زنان حضور داشتند و مردان در ایوان‌های دو طرف تکیه مستقر شده بودند بنابراین جمعیت زنان حاضر چند برابر مردان حاضر در تکیه بود.

به گفته طاوسی اساسا محوریت مراسم تکیه سادات اخوی با زنان است، رسم دیگری که در تکیه سادات اخوی وجود دارد پذیرایی از عزاداران با نان قندی و چای در بیرون از حسینیه با گرداندن سینی برای حاضران در جمع است.

طاوسی گفت: مراسم تکیه سادات اخوی از اول صبح تا ظهر است و مداحان مرتبا عوض می‌شوند و پشت سر هم روضه ادامه دارد، از دیگر تکیه‌های فعال در مرکز تهران با قدمت قاجاری، تکیه اربابی است که چندان فاصله‌ای با تکیه سادات اخوی ندارد.

این مدرس تاریخ تشیع گفت: یکی از مراکزی که تجربه ناب و متفاوت را می‌تواند به همراه داشته باشد حضور در بازار تهران در بازه زمانی از 8 محرم تا سوم امام است، که عمده‌ی بدنه‌ی بازار تعطیل می‌شود و مغازه‌ها بسته می‌شود و افراد در تکیه‌ها به عزاداری می‌پردازند.

طاوسی گفت: تکیه‌های ثابت مثل حسینیه‌ی صدرالعلما با تشت‌های آب که متعلق به مراسم تشت گذاری است، تیمچه‌ها و اماکن موقتی که در طول سال دور تا دور مغازه است و به کسب و کار مشغول هستند، اما در این ایام به عزاداری سیدالشهدا اختصاص داده شده است.

به گفته طاوسی برای نمونه از این نوع مراکز عزاداری در بازار تهران به تیمچه مهدیه، تیمچه حاجب الدوله، سرای حاج حسن اشاره کرد، سرای حاج حسن دارای سه دالان است و دالان مرکزی آن در ایام محرم امسال به عزاداری اختصاص دارد که دو دالان دیگر به نوبت در دو مقطع مهم دیگر عزاداری ایام پایانی ماه صفر و ایام فاطمیه به نوبت استفاده می‌شوند.

او می‌گوید: تکیه درخونگاه به شکل موقت در این ایام فعال است و افراد می‌توانند با مراجعه به این تکیه در محیط سنتی آن قرار بگیرند که خارج از محدوده‌ی بازار تهران و نزدیک به چهار راه گلوبندک قرار دارد.

او می‌گوید: آیین علامت گردانی در شب هفتم امام در برخی مناطق تهران به ویژه خیابان ستارخان برگزار می‌شود، دسته زمینه خوانی و مراسم چهار پایه خوانی یکی از آیین‌های سنتی شهر تهران در زمان عزاداری سیدالشهدا است، چهار پایه خوانی به این شکل است که در وسط راسته‌ای از بازار چهار پایه‌ای را قرار می‌دهند و مداح بر بالای آن می‌ایستد و دو طرف او مردم جمع می‌شوند سپس به ذکر مرثیه حضرت سیدالشهدا و یارانش می‌پردازد به نحوی که حضار هم به او پاسخ می‌دهند و او را همراهی می‌کنند.

طاوسی گفت: از نمونه‌های مشهور چهار پایه خوانی می‌توان به چهار پایه خوانی مرحوم حاج احمد دلجو در بازار تهران با نوای همه جا کربلا همه جا نینوا اشاره کرد که اجرای مرحوم دلجو در اذهان ماندگار شده است.

به گفته طاوسی کثرت اطعام جلوه‌ی دیگری از مراسم عزاداری مردم تهران در ماه محرم به ویژه دهه اول است، از عزادران در وعده‌ی شام و نهار پذیرایی می‌شود و در مسیر دسته‌های عزاداری انواع چای، شربت، آب توزیع می‌شود.

این مدرس تاریخ تشیع گفت: پرداختن به تمام جلوه‌های آیین عزاداری در شهر تهران نیاز به بحث گسترده تری دارد، اما این آیین‌ها میراث معنوی و ناملموس کشور هستند که بایستی حفظ شوند تا به دست نسل‌های آینده برسد.