جهاد تبیین و ولایت‌پذیری در سبک زندگی حضرت ام‌البنین (س)

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، سیزدهم جمادی‌الثانی سالروز وفات حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها، مادر بزرگوار حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام، است که در مسیر حق‌طلبی و ترویج اسلام و پیروی از امام زمان خود چهار پسر خود را به میدان کربلا فرستاد و توصیه مؤکد کرد که حافظ جان امام حسین علیه السلام باشند. حضرت ام‌البنین علیها سلام به اندازه‌ای برای اسلام دلسوز و برای امام حسین (ع) فداکار بود که به شهادت تاریخ بعد از شهادت فرزندان خود، تا آخر عمر مدام نام مبارک حضرت سیدالشهدا علیه السلام را تکرار می‌کرد و مدافع حریم اهل‌بیت علیهم‌السلام بود. ایشان مادری بود که غریبانه‌های خود و حتی سوگ مادرانه‌اش را با یاد شهادت امام حسین علیه السلام همراه می‌کرد.

خبرگزاری تسنیم به منظور آشنایی بیشتر با سیره و سبک زندگی حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها به عنوان یکی از بانوان بزرگ، دانا و تأثیرگذار تاریخ اسلام، گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام محسن دست‌افکن، استاد حوزه و پژوهشگر اسلامی انجام داده است تا به جنبه‌های کمتر مطرح‌شده از زندگی این بانوی مؤمن و مجاهد پرداخته شود.

منش و کرامت حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها

برای آشنایی کلی با زندگی و سیره حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها، می‌خواهیم بدانیم این بانوی بزرگوار چگونه شخصیتی داشتند که پس از شهادت حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها، لایق همسری حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام شدند و فرزندان رشیدی مانند حضرت عباس علیه السلام تربیت کردند؟

نام اصلی حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها، فاطمه بود و دختر حزام بن خالد کلابی بودند. ایشان پس از ازدواج با حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام صاحب چهار پسر شدند به نام‌های عباس، جعفر، عثمان و عبدالله علیهم السلام. به این ترتیب حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام پسر بزرگ ایشان بود. ام‌البنین به معنای «مادر پسران» است که همه فرزندان ایشان در روز عاشورا در دفاع از دین خدا و حریم حضرت سیدالشهدا علیه السلام به شهادت رسیدند.

ماجرای ازدواج امام علی (ع) با حضرت ام‌البنین (س)

در اینجا این سؤال مطرح می‌شود که چه شد حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام پس از شهادت حضرت زهرا سلام‌الله علیها، با حضرت ام‌البنین علیها سلام ازدواج کردند؟ زمینه و دلایل این ازدواج چه بود؟

باید توجه داشت که بعد از شهادت حضرت زهرا سلام‌الله علیها، تنها ازدواجی که به انتخاب خود حضرت امیرالمؤمنین صورت گرفت، ازدواج ایشان با حضرت ام‌البنین علیها سلام بوده است.

ماجرا از این قرار بود که حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام برادری به نام عقیل داشتند که آشنایی خوبی با اقوام و قبیله‌های مختلف داشت و در علم نسب‌شناسی جزء افراد سرشناس بود. به این ترتیب پس از شهادت حضرت زهرا سلام‌الله علیها که امام علی علیه السلام تصمیم به ازدواج گرفتند، از برادر خود خواستند تا خانواده و شخصیتی را معرفی کند که برای ایشان فرزندانی شجاع به دنیا آورده و تربیت کند.

در این شرایط، عقیل به آن حضرت پیشنهاد داد تا دختری از قبیله بنی کلاب را به همسری انتخاب کند و در آن میان، فاطمه بنت حزام را به همسری انتخاب کند چون این خانواده دارای مردان و زنان شجاع، قدرتمند، باوفا و شاعر و اهل ادب بودند. نکته جالب این است که به تصریح تاریخ، مادر حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها هم در ادبیات عرب و شاعری دارای دانش و هنر بود.

تربیت فرزند در مکتب حضرت ام‌البنین (س)

خوب است به سیره تربیتی حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها هم اشاره کنیم که درس‌های مهمی برای همه مردم و به خصوص مادران دارد. آن حضرت فرزندان خود را در دوران کودکی و خردسالی چگونه تربیت می‌کردند و چه مطالبی را به آن‌ها آموزش می‌دادند که بعد از سال‌ها مردان مؤدبی مانند حضرت عباس علیه السلام سرآمد و الگوی مردان و زنان تاریخ شد؟

این مطلب نکته مهمی است که به سیره و نحوه تربیت فرزندان توسط حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها بپردازیم تا بدانیم چگونه چنین فرزندان دانا و مؤمنی را به میدان کربلا فرستادند. در این میان، یکی از نکات بسیار مهم که در منابع بسیاری به آن اشاره شده، آن است که حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها از زمانی که فرزندان ایشان کودک و خردسال بودند به آنها آموزش می‌دادند که حرمت و ادب را در محضر فرزندان حضرت زهرا سلام‌الله علیها حفظ کنند.

در واقع حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها به شأن و مرتبه امامت امام حسن و امام حسین علیه السلام و همچنین منزلت و مقام حضرت زینب و حضرت سکینه سلام‌الله علیهما آشنا بودند و به فرزندان خود، از همان دوران خردسالی و کودکی آموزش می‌دادند که آن‌ها را به عنوان مولا و آقا خطاب کنند، نه برادر.

با این توضیحات، حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها را باید بانوی ادب دانست که فرزندشان، حضرت عباس علیه السلام، به عنوان مرد ادب در کربلا شناخته می‌شود.

درست است. وقتی سبک زندگی حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها را مرور می‌کنیم، مشاهده می‌کنیم که ایشان، خود الگوی ادب در برابر فرزندان حضرت زهرا سلام‌الله علیها بودند.

نقل شده که وقتی ایشان با امام علی علیه السلام ازدواج کردند، با وجود اینکه نام ایشان هم فاطمه بود، از آن حضرت خواستند تا ایشان را با عنوان فاطمه خطاب نکنند تا مبادا خاطر فرزندان حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها با شنیدن نام مادرشان مکدر شود.

الگوی رفتاری برای فرزندان

در روایت دیگری نقل شده که حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها الگوی رفتاری کاملی برای فرزندان خود بودند. به طوری که حضرت عباس علیه السلام و سایر برادران ایشان از همان دوران کودکی شاهد بودند که مادرشان چگونه و تا چه اندازه به فرزندان حضرت زهرا سلام‌الله علیها احترام می‌گذارد. این گونه بود که درس ادب را در مکتب مادر خود آموختند.

به این ترتیب مشاهده می‌کنیم فرزندان ایشان در میدان کربلا هم به‌طور کامل واقف به شأن و منزلت امام حسین علیه السلام، به عنوان امام زمان خود بودند و تا پای جان از حریم امامت دفاع کردند.

شخصیت اجتماعی حضرت ام‌البنین (س)

برای الگو گرفتن از شخصیت اجتماعی حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها، باید به کدام ویژگی‌های ایشان توجه به‌خصوصی داشته باشیم؟

یکی از مهم‌ترین و بارزترین ویژگی‌های آن بانوی بزرگوار، توجه ویژه ایشان به موضوع امامت و ولایت‌پذیری بود. به اندازه‌ای که نگه داشتن حرمت امام حسن و امام حسین علیهماالسلام را بسیار رعایت می‌کردند و آن بزرگواران را امام و پیشوای خود می‌دانستند.

حتی از دوران کودکی آنها با احترام خاصی با ایشان رفتار می‌کردند. آن هم در زمانی که به جای حضرت زهرا سلام‌الله علیها به امور ایشان می‌پرداختند، باز هم به عنوان مأمومی مهربان، مطیع، آگاه و عالم به مقام امام و مولای خود رفتار می‌کردند.

ماجرای امان‌نامه‌ای که برای فرزندان حضرت ام‌البنین (س) فرستاده شد

چطور بود که در واقعه کربلا می‌خوانیم که از لشکر ابن زیاد برای حضرت ابوالفضل علیه السلام و برادران ایشان امان‌نامه فرستاده شد و آنها به عنوان برادرزاده یکی از فرماندهان لشکر دشمن خوانده شدند؟

یکی از چهره‌های شناخته شده و مطرح در لشکر ابن زیاد، شخصی به نام عبدالله بن ابی محل بن حزام کلابی بود که این شخص برادرزاده حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها محسوب می‌شود. چون حضرت ام‌البنین علیها سلام همان فاطمه دختر حزام کلابی بود و ابی محل، برادر ایشان بود و عبدالله هم برادرزاده ایشان. به همین دلیل طبق رسم عرب، عبدالله خودش را به حساب پدرش، دایی فرزندان حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها دانست و آنها را خواهرزاده خود می‌خواند. این در حالی است که در حقیقت فرزندان حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها خواهرزاده پدرش بودند، نه خود او.

بر همین اساس بود که در ماه محرم سال 61 هجری وقتی عبدالله بن ابی محل همراه شمر ذی‌الجوشن، ابن زیاد را دید، به او خبر داد و گفت که «خواهرزاده‌های من یعنی عباس، عبدالله، جعفر و عثمان با حسین بن علی علیه السلام هستند. اگر صلاح می‌دانی برای آنها امان‌نامه بنویسیم.» ابن زیاد از این پیشنهاد استقبال کرد، چون فرزندان حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها را به عنوان مردانی بسیار شجاع و رشید می‌شناخت که در جنگ‌های بسیاری شرکت کرده و پیروز شده بودند.

در عین حال برای اینکه قدری از یاران و لشکریان امام حسین علیه السلام کم کند، از این حیله استقبال کرد و به همین دلیل به کاتبش دستور داد تا برای حضرت عباس علیه السلام و برادران ایشان امان‌نامه بنویسد. هرچند که در نهایت آن بزرگان که تربیت‌شده مکتب حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام و حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها بودند، امان‌نامه را نپذیرفتند و آن را به‌شدت رد کردند.

البته در روایت دیگری هم نقل شده که چون شمر ملعون از قبیله بنی کلاب و هم‌قبیله حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها بود، فرزندان آن بانوی گرامی را با عنوان خواهرزاده خواند و با دسیسه‌ای برای ایشان امان‌نامه فرستاد.

سالروز وفات حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها را به عنوان روز تکریم و نکوداشت همسران و مادران شهدا نام‌گذاری کرده‌اند. دلیل چنین عنوانی چیست؟

همان‌طور که اشاره شد حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها چهار پسر جوان و شجاع داشتند که هر چهار نفر آنها در روز عاشورا و در میدان دفاع از حق و دین خدا به شهادت رسیدند. دلیل نام‌گذاری روز وفات آن بانوی بزرگ به عنوان روز تکریم از همسران و مادران شهدا همین موضوع است. اولین فرزند حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها، حضرت ابوالفضل عباس علیه السلام بود که در زمان شهادت تقریباً 35 ساله بودند. عبدالله بن علی بن ابیطالب هم فرزند دیگر آن بانوی بزرگوار بود که در زمان شهادت، 25 سال داشت که به دست هانی بن ثبیت به شهادت رسید و یا با تیر خولی از پا درآمد و مردی از بنی تمیم او را به شهادت رساند.

عثمان بن علی بن ابیطالب هم پسر دیگر آن بانوی ارجمند، در روز شهادت خود 21 سال داشت که مردی از قبیله بنی ابان بن دارم به او حمله کرد و وقتی توسط نیروهای دشمن، پیکر مطهرش بر زمین افتاد، سر او را برید. جعفر بن علی بن ابیطالب هم پسر دیگر حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها بود که در زمان شهادت 19 ساله بود که بعد از رشادت فراوان و دفاع از حریم اسلام و امام زمان خود به دست خولی یا هانی بن ثبیت به شهادت رسید.

مبلغ پیام عاشورا

درباره زندگی حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها بعد از شهادت چهار پسرش کمتر مطلبی می‌دانیم. زندگی ایشان در آن دوران چگونه بود؟

طبق آنچه که در تاریخ نوشته شده است و دارای اعتبار و استناد محکمی است، حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها پس از شهادت چهار پسر خود در روز عاشورا، مدت‌ها در شهر مدینه زندگی می‌کرد و حتی در همین شهر از دنیا رفت. چنان‌که پیکر مطهر ایشان در قبرستان بقیع دفن شده است.

طبق حدیثی از امام صادق علیه السلام، آن حضرت بعد از شهادت فرزندانش به طور مدام به قبرستان بقیع و بر سر مزار رسول خدا صلی‌الله علیه و آله و امام حسن علیه السلام می‌رفت و طوری از رشادت‌های فرزندان خود و دفاع آنها از حق می‌گفت که پیام اسلام و حق محوری را به بیانی شیوا و با سوز و گداز و عاطفه مادرانه به مردم منتقل می‌کرد. وقتی صدای گریه آن مادر ارزشمند و فداکار در کوچه‌های مدینه می‌پیچید، مردم دور ایشان جمع می‌شدند و در رثای امام حسین علیه السلام و شهیدان کربلا گریه می‌کردند.

با این توضیحات باید حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها را یکی از پیام‌آوران بزرگ کربلا و یکی از مبلغین اسلام بدانیم.

همین‌طور است. ایشان در مدتی که بعد از شهادت فرزندان خود در میان مردم زندگی می‌کرد، رسالت پیام‌رسانی اسلام و خون شهدای کربلا را بر عهده داشت که با توجه به درایت و هشیاری که داشتند، مطالب بر حق و دلاوری‌های شهدای بزرگ کربلا را که در راه خدا جان خود را نثار کرده بودند، با بیانی شیوا و گویا مطرح می‌کردند.

به هر حال روزهای بعد از واقعه عاشورای سال 61 هجری زمانی مناسب برای بیان معارف اسلامی بود و حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها از این فرصت به بهترین نحو ممکن بهره بردند و غریبی اهل بیت رسول خدا صلی‌الله علیه و آله را بازگو کردند.

پایان پیام /