جهش کم‌نظیر صنعت پتروشیمی در افق 1407؛ از تناژ تا ارتقای جایگاه جهانی
ظرفیت صنعت پتروشیمی کشور با جهشی 35 میلیون تنی در قالب تکمیل 66 طرح تا پایان برنامه هفتم توسعه به 131.5 میلیون تن می‌رسد؛ رشدی که نه‌تنها در بُعد تناژ، بلکه در ارتقای جایگاه بین‌المللی ایران نیز کم‌نظیر خواهد بود.
باشگاه خبرنگاران جوان احمد جلیلیان‌فرد، مدیر طرح‌های شرکت ملی صنایع پتروشیمی از مدیرانی است که نگاهش به توسعه صنعت با رویکردی بر پایه دقت، انضباط مهندسی و پایبندی به آمار صحیح بنا شده است. او باور دارد یکی از مشکلات کشور، فاصله گرفتن از نگاه علمی و بی‌توجهی به‌دقت در اعداد و محاسبات است و تأکید دارد که حتی یک درصد اختلاف در آمار می‌تواند نتایج یک طرح را تغییر دهد.
جلیلیان‌فرد که هر هفته بدون استثنا جریان پیشرفت طرح‌ها را به‌صورت حضوری پیگیری و رصد می‌کند، روش مدیریتی خود را بر نظارت میدانی، ثبت دقیق اطلاعات و بازبینی مداوم داده‌ها استوار کرده است. او معتقد است صنعت پتروشیمی ایران امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند دقت و شفافیت است و این دقت می‌تواند تضمین‌کننده موفقیت برنامه هفتم توسعه و تکمیل زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی باشد.
مدیر طرح‌های شرکت ملی صنایع پتروشیمی تحقق اهداف برنامه هفتم توسعه را مهم‌ترین اولویت صنعت پتروشیمی در دولت چهاردهم بیان می‌کند؛ برنامه‌ای که با 66 طرح پتروشیمی راهبردی، مسیر آینده صنعت پتروشیمی را در ابعاد مختلف تولید، درآمدزایی، اشتغال‌زایی، ارتقای فناوری و توسعه زیرساخت‌ها ترسیم می‌کند. شبکه اطلاع‌رسانی نفت و انرژی (شانا) به‌منظور تشریح ابعاد مختلف اجرای طرح‌های برنامه هفتم توسعه به گفت‌و‌گو با احمد جلیلیان‌فرد، مدیر طرح‌های شرکت ملی صنایع پتروشیمی نشسته است.
مهم‌ترین اولویت صنعت پتروشیمی در دولت چهاردهم تحقق برنامه هفتم توسعه در این صنعت است، بفرمایید مهم‌ترین رویکرد‌های راهبردی و توسعه‌ای پیش‌بینی‌شده برای صنعت پتروشیمی در چارچوب این برنامه چیست؟
سال 1404 از سوی مقام معظم رهبری به‌عنوان «سرمایه‌گذاری برای تولید» نام‌گذاری شده و بر اساس رهنمود‌های حسن عباس‌زاده، معاون وزیر نفت در امور پتروشیمی، تمرکز بر تحقق برنامه هفتم توسعه است؛ 66 طرح پتروشیمی در برنامه هفتم تعریف شده است که با تکمیل این طرح‌ها ظرفیت اسمی صنعت پتروشیمی تا پایان برنامه به 131.5 میلیون تن می‌رسد.
در این میان راه‌اندازی 19 طرح از طرح‌های برنامه هفتم برای سال 1404 با شاخصه‌های کم‌نظیری برای صنعت پتروشیمی هدف‌گذاری شده است؛ چهار طرح از این 19 طرح، طرح‌های تأمین خوراک با 2.4 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای تولید 2.8 میلیون تن +C2 بر اساس ظرفیت اسمی سالانه خوراک دریافتی است. این طرح‌ها شامل طرح‌های ان‌جی‌ال 3100، فاز دوم ان‌جی‌ال 3200 در غرب کارون، فاز اول جمع‌آوری گاز‌های مشعل بیدبلند در منطقه رگ سفید و جمع‌آوری و بهسازی گاز‌های مشعل در منطقه اهواز در شرق کارون است که ان‌جی‌ال 3100 به‌تازگی به بهره‌برداری رسمی رسید.
خوشبختانه فاز اول طرح جمع‌آوری گاز‌های مشعل شرق کارون در منطقه رگ سفید تکمیل و 2.67 میلیون مترمکعب در روز گاز از این محل جمع‌آوری و 10 مشعل خاموش شده و آماده بهره‌برداری رسمی است. طرح ان‌جی‌ال 3100 نیز هم‌اکنون تولید را با دریافت روزانه 80 میلیون فوت مکعب خوراک در ابتدای بهره‌برداری آغاز کرده و +C2 تولیدی به ان‌جی‌ال 3200 و از آنجا به پتروشیمی بندر امام ارسال می‌شود که به این منظور 178 کیلومتر خط لوله احداث شده است.
افزون بر این 15 طرح تولیدی پتروشیمی با ظرفیت 6.8 میلیون تن محصول نیز در زنجیره پتروشیمی در سال 1404 راه‌اندازی می‌شوند که درمجموع با +C2 تولیدی از محل جمع‌آوری گاز‌های مشعل حدود 10 میلیون تن به ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی کشور افزوده می‌شود. شاخصه مهم این طرح‌ها قرار داشتن در زنجیره میانی تولید و زنجیره ارزش افزوده صنعت پتروشیمی است، در میان این طرح‌ها فقط یک طرح متانول آپادانا بر پایه خوراک گاز طبیعی است.
آیا وعده هر ماه بهره‌برداری از یک طرح در 1404 محقق می‌شود؟
قطعاً. بر اساس تأکید معاون وزیر نفت در امور پتروشیمی هر ماه یک طرح و شاید هم دو طرح به بهره‌برداری می‌رسد. خبر خوب اینکه افزون بر پتروپالایش دهلران (ان‌جی‌ال 3100) که به بهره‌برداری رسید، فاز نخست طرح جمع‌آوری گاز‌های بیدبلند خلیج فارس، طرح کیمیا صنایع دالاهو، طرح کیمیا صنایع پترو انتخاب در منطقه عسلویه و آپادانا خلیج فارس به تولید تجاری رسیده‌اند، اما هنوز افتتاح رسمی نشده‌اند. هم‌اکنون یک طرح به بهره‌برداری رسیده و چهار طرح آماده افتتاح رسمی است و طرح ارغوان گستر ایلام نیز به‌تازگی تولید اولیه را آغاز کرده است. در حقیقت 6 طرح در پنج ماه تکمیل شده است. سبد محصولات پتروشیمی ایران با این بهره‌برداری‌ها چه تغییراتی خواهد داشت؟
متانول در پتروشیمی آپادانا خلیج فارس، پلی‌استایرن معمولی و مقاوم در کیمیا صنایع پترو انتخاب اصفهان و کیمیا صنایع دالاهو، محصول بار اولی ایزوپروپیل الکل در آرمان سپاهان، پلی‌پروپیلن در ارغوان‌گستر ایلام، اوره در پتروشیمی هنگام، اتیلن و پلی‌اتیلن در پتروشیمی کنگان، اتیلن و اتیلن گلایکول در پتروشیمی بوشهر، از محصولاتی است که امسال به حجم تولید محصولات صنعت پتروشیمی افزوده می‌شوند.
خبر خوب دیگر اینکه فاز دوم پالایشگاه گاز هویزه خلیج فارس (ان‌جی‌ال 3200) نیز امسال به بهره‌برداری می‌رسد، حدود 11 کیلومتر از خط لوله خوراک دارخوین به طول 62 کیلومتر تاکنون اجرا شده است، همچنین خط لوله غرب کارون به طول 15 کیلومتر نیز در مرحله بررسی قرار دارد. این اقدام‌ها سبب می‌شود روزانه بیش از 70 میلیون فوت مکعب به ظرفیت خوراک این طرح افزوده شود.
طرح تولید اتیلن اکساید خالص شرکت پتروشیمی مارون نیز آماده بهره‌برداری است، اما از آنجا که خوراک واحد اتوکسیلات شرکت پتروناد را تأمین می‌کند و این طرح در اسفند تولیدی می‌شود، هنوز اتیلن اکساید مارون راه‌اندازی نشده است. خط لوله انتقال اتیلن اکساید خالص مارون به پتروناد نیز در دست اجراست و تا دو ماه آینده به پایان می‌رسد. استایرن بوتادین رابر نیز در طرح پتروشیمی صدف ان‌شاءالله اسفند تولید می‌شود. پروپیلن طرح سلمان فارسی به‌عنوان نخستین طرح PDH کشور در بین 19 طرح در دست اقدام است که تا پایان سال تکمیل می‌شود. این محصولات نیز از دیگر ظرفیت‌هایی است که تا پایان سال به تولیدات صنعت پتروشیمی کشور افزوده می‌شوند.
آیا طرح‌های زیرساختی نیز در میان این طرح‌ها وجود دارد؟
در بخش زیرساخت، فاز نخست نیروگاه هزار مگاواتی شهرک پتروشیمی مکران در چابهار با ظرفیت 183 مگاوات به بهره‌برداری رسید. پتروشیمی دماوند انرژی عسلویه نیز یک دستگاه توربین 183 مگاواتی را به‌زودی به بهره‌برداری می‌رساند، همچنین تولید 1250 مترمکعب آب بدون املاح در پتروشیمی دماوند به‌تازگی عملیاتی شده است که پیش‌بینی می‌شود تا پایان شهریور، این رقم به ظرفیت کامل حدود 2083 مترمکعب در ساعت برسد و مشکل کمبود آب واحد‌های تولیدی و طرح‌های در حال احداث برطرف شود. واحد سوم اکسیژن پتروشیمی دماوند نیز در حال پیشرفت است و بر اساس برنامه در نیمه اول سال 1405 به بهره‌برداری می‌رسد.
افتتاح این طرح‌ها چه نقشی در اشتغال‌زایی خواهد داشت؟
با بهره‌برداری از 19 طرح پتروشیمی 3985 اشتغال مستقیم و 8472 شغل غیرمستقیم ایجاد می‌شود که به‌طور حتم نقش مؤثری در بهبود توسعه جوامع پیرامونی دارد.
آقای مهندس، طبیعتاً اجرای این طرح‌های آماده افتتاح برای امسال، از سال‌های پیش آغاز شده و امسال به نتیجه رسیده است، آیا رشد سالانه 8 درصدی و تکمیل طرح‌های صنعت پتروشیمی برای برنامه هفتم توسعه براساس زمان‌بندی محقق می‌شود؟
برنامه‌ریزی دقیقی برای 66 طرح پتروشیمی در برنامه هفتم توسعه انجام شده است؛ همان‌طور که 19 طرح با سرمایه‌گذاری 6 میلیارد دلار و ظرفیت تولید سالانه حدود 10 میلیون تن برای سال 1404 برنامه‌ریزی شده است، برنامه منسجمی نیز برای سال‌های آتی برنامه هفتم به‌طور مشخص تدوین شده است و توسعه صنعت پتروشیمی براساس آن پیش می‌رود تا به ظرفیت اسمی 131.5 میلیون تن در پایان برنامه هفتم توسعه دست یابیم. خوشبختانه تاکنون بیش از 50 درصد سرمایه‌گذاری لازم برای ظرفیت جدید پیش‌بینی‌شده در برنامه هفتم توسعه انجام شده است. البته از طرح‌های برنامه هفتم توسعه، دو طرح پتروشیمی نخل آسماری و طرح ABS پلیمر پاد جم در سال 1403 به بهره‌برداری رسیده‌اند. بی‌شک این طرح‌ها با توجه به وجود چالش‌های توسعه صنعت، به راحتی تکمیل نمی‌شوند.
درست است. در مسیر اجرای این طرح‌ها با چالش‌هایی روبه‌رو هستیم که برخی مربوط به مسائل داخلی طرح و برخی مربوط به عوامل بیرونی است که نشست‌ها و بازدید‌های میدانی هفتگی برای رفع آنها برگزار می‌شود؛ ازجمله مسائل مرتبط با تخصیص ارز، تأمین مالی یا هماهنگی با وزارت صنعت، معدن و تجارت و گمرک.
نگاه شرکت ملی صنایع پتروشیمی، بررسی و شناسایی چالش‌های هر طرح و تلاش مستمر به‌منظور رفع آنهاست و در این زمینه ارتباط نزدیکی با مجریان طرح‌های پتروشیمی وجود دارد. افزون بر این، کارگروه طرح‌های اولویت‌دار طبق دستور معاون وزیر نفت در امور پتروشیمی با هدف پیگیری طرح‌های اولویت‌دار از بهمن 1403 تشکیل شده است و مرتب برگزار می‌شود. این کارگروه افزون بر طرح‌های برنامه هفتم توسعه، برخی طرح‌هایی را که به دلیل اهمیت راهبردی، نیاز جامعه، میزان ارزبری واردات محصول یا ضرورت کاهش واردات در اولویت قرار گرفته‌اند نیز بررسی می‌کند. این طرح‌ها جزو مسئولیت‌های اجرایی شرکت ملی صنایع پتروشیمی به‌شمار می‌آید و پیگیری اجرای آنها در دستور کار است.
تأمین مالی مهم‌ترین موضوع در اجرای طرح‌هاست. به نظر شما اجرای این طرح‌ها با توجه به محدودیت‌های بین‌المللی کشور دچار چالش نمی‌شود؟
خوشبختانه بیشتر طرح‌های پتروشیمی در دستور کار، مرتبط با هلدینگ‌های بزرگ صنایع پتروشیمی است. این موضوع سبب شده هر سال در قالب کارگروه ارزی، ارز مورد نیاز این طرح‌ها متناسب با پیشرفت فیزیکی آنها اختصاص داده شود. در نتیجه طرح‌های توسعه‌ای می‌توانند از ارز حاصل از صادرات خود یا در صورت وابستگی سازمانی از ارز صادراتی هلدینگ مربوطه استفاده کنند.
در زمینه طرح‌هایی که کاملاً خصوصی هستند نیز طرح‌های اولویت‌دار شناسایی شده‌اند و به آنها ارز اختصاص داده شده است تا بتوانند از طریق شبکه ارزی کشور، اعم از سامانه نیما یا بازار مبادله ارز و طلا، ارز مورد نیاز خود را تأمین کنند، همچنین این طرح‌ها منابع ریالی مورد نیاز را نیز می‌توانند با استفاده از اعتبارات بانکی و ظرفیت بانک‌های عامل تأمین کنند تا پروژه‌ها پیش رود.
آیا تأمین تجهیزات مورد نیاز می‌تواند چالشی برای تکمیل طرح‌ها به‌شمار آید؟
خوشبختانه تاکنون هیچ‌کدام از طرح‌هایی که برای اجرا در چارچوب برنامه هفتم توسعه طراحی شده‌اند با چنین چالشی مواجه نشده‌اند. تمام تجهیزات مورد نیاز یا سفارش‌گذاری شده‌اند یا در مرحله تهیه قرار دارند. افزون بر این، پیشرفت بسیار مطلوبی در زمینه داخلی‌سازی تجهیزات به‌دست آمده است. بسیاری از این طرح‌ها، مبحث بومی‌سازی را با جدیت دنبال کرده‌اند و امروز در بسیاری از حوزه‌ها، غیر از تجهیزات روتاری یا آیتم‌های حساس، وابستگی به حداقل ممکن رسیده است، از این رو سازندگان داخلی رشد بسیار قابل توجهی داشته‌اند و با ارتقای فناوری در ساخت تجهیزات پتروشیمی، توانسته‌اند نیاز صنعت را به‌خوبی پاسخ دهند، بنابراین هم‌اکنون چالش جدی در زمینه تأمین تجهیزات برای صنعت پتروشیمی وجود ندارد و روند اجرای طرح‌ها با اتکا به توان داخلی با قدرت ادامه دارد.
به توانمندی سازندگان داخلی اشاره کردید، ساخت داخل چه سهمی در 19 طرح قابل بهره‌برداری در 1404 دارد؟
بیش از 75 درصد تجهیزات و نیاز‌های طرح‌های پتروشیمی، ساخت داخل است. برای نمونه برای نخستین بار رآکتور طرح پتروشیمی آپادانا که بر اساس لیسانس یکی از شرکت‌های خارجی طراحی شده بود، در داخل کشور و از سوی یک شرکت توانمند ایرانی ساخته شد، همچنین در طرح پتروشیمی دنا نیز کار بسیار بزرگی در زمینه داخلی‌سازی رآکتور‌ها و WHB انجام شده است؛ این دو مورد تنها نمونه‌ای از توانمندی سازندگان داخلی است؛ و با شرکت‌های دانش‌بنیان چه تعاملی دارید؟
استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان نیز در دستور کار تمام شرکت‌هاست و خوشبختانه به‌خوبی هم از این ظرفیت‌ها بهره‌برداری می‌شود. به‌صراحت عرض می‌کنم که صنعت پتروشیمی امروز به سطحی از بلوغ رسیده که قادر است با تکیه بر توان شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی و سازندگان داخلی، حداقل 75 درصد نیاز‌های خود را تأمین کند، البته بخش باقی‌مانده مربوط به برخی تجهیزات تحت لیسانس است. در این موارد، به‌دلیل اینکه شرکت صاحب لیسانس، مالکیت معنوی تجهیزات را در اختیار دارد، ما هم باید این موارد را همسو با عملکرد صحیح و تضمین عملکرد تجهیزات رعایت کنیم.
تأکید بسیاری بر توسعه متوازن و تکمیل زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی می‌شود، این موضوع چقدر در برنامه هفتم توسعه مدنظر قرار گرفته و آیا مشوق‌هایی برای حمایت از سرمایه‌گذاران طرح‌های زنجیره در نظر گرفته‌اید؟
برنامه هفتم توسعه، مبنای اصلی پیشبرد طرح‌های صنعت پتروشیمی است. بر اساس میزان پیشرفت طرح‌ها و رویکرد مبتنی بر تکمیل زنجیره ارزش، پروژه‌هایی که قابلیت بهره‌برداری تا پایان برنامه هفتم (سال 1407) داشتند در فهرست طرح‌های برنامه هفتم قرار داده شد. برای مثال از بین 19 طرحی که امسال قرار است افتتاح شوند فقط طرح متانول آپادانا خلیج فارس خوراک گازی است.