حکمرانی مطلوب کاهش ریسک، آرزوی دست یافتنی

آدمی در هر جای جهان با تخریب ناشی از آب و هوا، ویرانگری های ناشی از بلای زمین شناختی و خرابی های ناشی از وقایع صنعتی و وسایل نقلیه و بیماری های نو پدید (ایدز، سارس و کرونا) و باز پدید (سل، دیفتری، مالاریا و تب زرد) و سوانح عمدی و غیر عمدی آشنا است، بسیاری از افراد نیز با معضلات ناشی از ترورسیم، آشوب های حاد سیاسی و جنگ آشنا هستند، طی ربع قرن گذشته بیش از 150 میلیون نفر از مردم جهان تحت تاثیر مخاطرات طبیعی و انسان ساخت مختلف قرار گرفته اند.

پیشینه وقوع حوادث، سوانح و بلایای طبیعی در جهان به درازی تاریخ بشر است، هیچ جایی از دنیا مصون از این حوادث و سوانح نبوده و نیست، همه جوامع در برابر عوارض بلایای طبیعی، حوادث ناشی از فناوری و خطرات ایجاد شده توسط انسان آسیب پذیر هستند، در این میان، بلایای طبیعی منحصر به زلزله نبوده و مواردی چون سیل، رانش زمین و گل و لای، آتش سوزی وسیع، خشکسالی و نظایر آن را نیز شامل می شود.

در هر جامعه این خطرات همه روزه منجر به وقوع حوادث و سوانحی که از نظر بزرگی و شدت متفاوتند، می شود و حتی پتانسیل تبدیل شدن به فاجعه را نیز دارند. هر کدام از جوامع به تناسب موقعیت و وضعیتی که دارند، اقدامات و فعالیت هایی را به منظور کاهش خطرات و کسب آمادگی های لازم انجام می دهند تا عواقب ناشی از بروز اینگونه حوادث و سوانح را به حداقل برسانند.

آثار فیزیکی بلایا، حوادث و سوانح معمولا واضح است، دهها، صدها یا هزاران فرد زندگی خود را از دست می دهند، بازماندگان دچار درد و ناتوانی می شوند و خانه و کاشانه، محل کار، احشام و وسایل زندگی آسیب دیده و یا تخریب می شوند. اما آثار عاطفی کوتاه مدت بلایا از جمله ترس، اضطراب حاد، احساس کرختی هیجانی و عاطفی و سوگ ممکن است واضح باشند. این آثار در مورد عده زیادی از قربانیان، با گذشت زمان از بین می روند اما تعدادی از آنها، ممکن است به شکل واضح و یا نامحسوس اثرات عاطفی طولانی تر را بوجود آورند.

بعضی از آثار عاطفی بلایا، پاسخ های مستقیم به بلایا بوده و بعضی دیگر، پاسخ های طولانی تر فردی، اجتماعی و اقتصادی به آن است، در هر صورت نداشتن آموزش های همگانی لازم و مداخلات مناسب، بیش از 50 درصد قربانیان اینگونه حوادث ممکن است دچار افسردگی پایدار، اضطراب فراگیر، اختلال استرس پس از ضربه روحی و سایر مشکلات روانی شوند، به این ترتیب آثار عاطفی بلایا حتی بیش از آثار فیزیکی آن موجب رنج پایدار، ناتوانی و از دست رفتن در آمد اقتصادی می شوند.

در این یادداشت برای داشتن یک جامعه آماده با برخی از تعاریف مخاطرات محیط زندگی خود از جمله شناسایی مخاطرات، مخاطرات طبیعی در ایران، زلزله، سیل، رانش زمین و گل و لای، خشکسالی و مخاطرات انسان‌ساخت، حوادث رانندگی، آتش‌سوزی خانگی، تخریب سد، تهدیدات بیولوژیک و تجمع انبوه آشنا خواهید شد.

شناسایی مخاطرات

تمامی انسان های هزاره سوم باید در مورد مخاطرات محیط زندگی خود، آگاهی لازم را کسب کنند. همچنین باید درباره خطراتی که ممکن است این مخاطرات و سوانح را برای آنها ایجاد کند، اطلاعاتی به دست آورند به علاوه آنها باید بدانند که برنامه جامعه آنها برای هشدار و تخلیه اضطراری چیست.

مخاطرات طبیعی در ایران 

ایران به خاطر وقوع حوادث طبیعی، غیرطبیعی و انسان ساخت، در زمره 10 کشور نخست بلاخیز دنیا قرار دارد، به طوری که از مجموع 40 بلای طبیعی شناخته شده در جهان امکان وقوع 31 نوع آن شامل زلزله، سیل، سونامی، رانش زمین، روانه های گلی، سنگ لغزش، فرسایش خاک، نفوذ و پیشروی آب دریا، رسوب زایی، تخریب ساحلی، مرداب زایی، کویرزایی، انجماد و سرمازدگی، تگرگ، بهمن، طوفان، آلودگی آب و هوا، آلودگی محیط زیست، آفات و بیماری های نباتی و نیز خشکسالی در کشور وجود دارد. همچنین تحقیقات انجام شده از سوی سازمان های دخیل در امر مدیریت بحران و سوانح نشان می دهد آتش سوزی خود به خودی جنگل ها، صاعقه، خطرات ژئوترمال (زمین گرمایی)، ریزش حوضه های آهکی، نشست های زمین در نواحی استخراج مواد معدنی، ریزش ها و لغزش های زیر دریا، باتلاق زایی، آتشفشان و خودسوزی میدان های ذغالی در مراحل بعدی وقوع حوادث و بلایای شایع در کشور قرار دارند.

زمین‌لرزه (زلزله)

بسیاری از نقاط کشور ما در معرض خطر وقوع زلزله است، زمین‌لرزه یا زلزله به مفهوم جابه‌جایی ناگهانی زمین به علت آزاد شدن ناگهانی فشاری است که مدت‌های مدید در سنگ های پوسته زمین متراکم شده است.

قشر کره زمین از صفحات زمینی (تکتونیک) عظیمی تشکیل شده است، این صفحات به آرامی روی هم، در کنار هم و در زیر همدیگر حرکت می‌کنند، در برخی مواقع این صفحات به همدیگر قفل شده و قادر به تخلیه انرژی متراکم نیستند، وقتی‌که این انرژی متراکم به اندازه کافی زیاد شود، صفحات از همدیگر جدا می‌شوند، اگر این روند در مناطق مسکونی روی دهد، بسته به میزان انرژی آزاد شده (بزرگا) منجر به بروز تلفات انسانی و خسارات مالی خواهد شد.

با دانش فعلی بشر، زمان، مکان وقوع زلزله و بزرگای آن قابل پیش بینی نیست، اما چنانچه تمهیدات لازم برای آمادگی در برابر زلزله رعایت شود، میزان تلفات و خسارات ناشی از وقوع آن کاهش می‌یابد.

اقدامات حفاظتی و مراقبتی قبل از وقوع زلزله

تمامی مردم برای داشتن یک جامعه آماده باید هنگام ساخت و ساز، آیین نامه طراحی ساختمان ها در برابر زلزله (استاندارد 2800) را رعایت کنند، برای جبران و کاهش خسارات ناشی از وقوع زلزله باید محل سکونت خود را بیمه کنند، راه های خروجی خانه و ساختمان محل سکونت خود را برای مواقع اضطراری شناسایی کنند، با مشارکت همه اعضای خانواده عوامل خطرساز در ساختمان محل سکونت خود را شناسایی و رفع کنند.

آبگرمکن، یخچال، فریزر، اجاق گاز و اشیای بلند و بسیار سنگین را با بست یا تسمه‌های مناسب به کف و دیوار منزل محکم کنند، همچنین کمد لباس، قفسه‌ها، بوفه ها، آینه‌ها و تابلوهای دیواری منزل را نیز در جای خود محکم کنند، اشیای بزرگ یا سنگین و همچنین ظروف شیشه‌ای، ظروف چینی و سایر اشیای شکستنی و ظروف حاوی مواد خوراکی و شیمیایی را در قفسه‌های پایین کابینت و کمد قرار دهند لوسترها و روشنایی ها را در جای خود محکم کنند.

از شیشه‌های سکوریت یا لایه‌های ایمنی و برچسب‌های مخصوص شیشه برای پنجره ها استفاده کنند، اشیاء و ملزوماتی را که در خارج از ساختمان قرار دارند مانند کولرها، لوله های دودکش، گلدان ها و نظایر آن را در جای خود محکم کنند و آنها را در مکان هایی قرار دهند که خطر سقوط نداشته باشند.

در هر اتاقی، محل‌های کم خطر را مشخص کنند (مثلا زیر یک میز مستحکم، کنار ستون‌های اصلی، کنار یا کنج دیوارهای داخلی اتاق به دور از پنجره، قفسه کتاب یا هرگونه اسباب و اثاثیه بلندی که ممکن است بر روی شما بیافتد) و در هر بار تمرین پناهگیری، در این محل‌ها پناهگیری کنید تا انجام این عمل در زمان وقوع زلزله، نیاز به صرف وقت نداشته باشد تمامی اعضای یک خانواده آماده باید به طور مرتب، نحوه پناهگیری را تمرین کنند.

مکان‌های پرخطر ساختمان را از قبیل کنار شیشه، پنجره، درهای خروجی، دیوارهای خارجی و نظایر آن را با مشارکت اعضای خانواده شناسایی کنند و هنگام شروع لرزش‌ها فورا از این مکان‌ها دور شوند.

بعد از زلزله ممکن است سیستم های ارتباطی دچار اختلال شود و امکان ارتباط وجود نداشته باشد بنابراین باید با افراد خانواده قرار بگذارند که اگر هنگام وقوع زلزله، بیرون از خانه بودند؛ کجا همدیگر را پیدا کنند این محل باید جای امنی (مثلا پارک نزدیک محل سکونت) باشد که بر اثر زلزله احتمالی کمتر صدمه ببیند.

همه اعضای خانواده باید شماره تلفن یکی از آشنایان یا بستگان ساکن در شهر دیگر را از حفظ بدانند تا در مواقعی که ارتباطات در منطقه براثر وقوع مخاطره مختل می‌شود، بتوانند از این طریق از احوال یکدیگر مطلع شوند.

کیف شرایط اضطراری (شامل جعبه کمک های اولیه، مقداری پول نقد، کپی کارت شناسایی اعضای خانواده و اسناد مهم، آب بسته بندی شده، غذای خشک و فاسد نشدنی، رادیوی باتری خور با باتری اضافه، چراغ قوه با باتری اضافه، مقداری طناب، کنسرو بازکن، سوت، وسایل بهداشت شخصی، لباس مناسب، کفش، زیرانداز پلاستیکی، داروهای مورد نیاز بیماران در خانواده و نظایر آن) را برای شرایطی که مجبور به ترک منزل بودید؛ تهیه کنید و برای تامین حداقل نیاز سه روز اعضای خانواده تجهیز و در دسترس قرار دهید.

برای تامین نیاز حداقل سه روز اعضای خانواده کیف شرایط اضطراری را تجهیز کنند و به صورت دوره ای به تاریخ انقضاء مواد خوراکی، داروها و نظایر آن توجه و اقلام داخل آن با اقلام تاریخ دار جایگزین کنند، در یک برگه مشخصات فردی، آدرس و شماره تلفن منزل، گروه خونی و بیماری خاص و داروی ویژه ای را که مصرف می‌شود، بنویسند و همیشه همراه داشته باشند.

فرد یا افرادی را، برای یاری رساندن به بستگان و همسایگان سالخورده و معلول در شرایط اضطراری مشخص کنند و همه اعضای خانواده لازم است محل قرار گرفتن کنتورهای آب، گاز و برق ساختمان را بدانند و نحوه قطع کردن آنها را یاد بگیرند تا در شرایط اضطراری نسبت به قطع آنها اقدام کنند.

سیل

سیل یکی از شایع‌ترین حوادث طبیعی در ایران و بسیاری از کشورهای جهان است، آثار و عواقب ناشی از سیل ممکن است فقط ناحیه‌ای (مثلا محله یا شهری) را در بر بگیرد. اما این امکان نیز وجود دارد که سیل تمامی حوزه یک رودخانه (از جمله چند استان) را همزمان با هم درگیر کند با این حال تمام سیل‌ها شبیه به هم نیستند. در برخی موارد، سیل حاصل فرآیندی تدریجی بوده و ممکن است در یک بازه زمانی چندروزه روی دهد، اما سیل‌های برق‌آسا یا ناگهانی بدون هیچ علائم قابل مشاهده‌ای از بارش باران ممکن است (مثلا در عرض چند دقیقه) روی دهند. این نوع سیل ناگهانی معمولا خطرناک بوده و به صورت ستونی خروشان از آب به همراه صخره‌های سنگی، گل و لای و سایر خار و خاشاک‌های موجود در مسیر، خود را نشان می‌دهد. سیل به علت ترک‌خوردگی یا شکاف در دیواره یک آب بند یا لنگرگاه نیز ایجاد می‌شود. این نوع سیل هم می‌تواند بسیار مخرب باشد، شکستن سد نیز موجب سیل شده که آثار و عواقبی نظیر سیل برق‌آسا به وجود خواهد آورد.

همواره باید خطر وقوع سیل را در هر جایی در نظر داشت، اما این خطر در نواحی پست و در کناره آبگذرها و در نزدیکی سدها به مراتب بیشتر است. حتی یک آبگذر کوچک، دره‌ها، جوی‌های آب، بسترهای خشک و نواحی پست که در شرایط جوی خشک بی‌خطر به نظر می‌رسند، ممکن است محلی برای وقوع سیل باشند. هیچ استانی در ایران از خطر سیل مصون نیست.

در مقابل وقوع سیل چه باید کرد؟

فرض کنید شما از استانی به استانی دیگر کوچ کرده‌اید، از آنجایی‌که در محل سکونت قبلی، زلزله خطری جدی بوده است، همواره قدری مواد خوراکی، آب و سایر ملزومات اضافی در خانه نگهداری کرده و بیمه زمین‌لرزه هم تهیه کرده بودید، زیرا همیشه خطر وقوع آن وجود داشته است. با توجه به گفته همسایگان، در محل سکونت فعلی، به این نتیجه می‌رسید که دیگر نیازی به چنین آمادگی وجود ندارد، زیرا بر اساس گفته این افراد، خطر جدی در این استان فقدان آب به علت خشکسالی است. موضوع تهیه بیمه‌نامه سیل را از ادارات محل زندگی جویا می‌شوید تا از خطر خسارات ناشی از آن در امان باشید. به نظر می‌رسد که با توجه به تپه‌های خشک، دره‌های عمیق و دشت‌های بایر در این استان نیازی به بیمه‌نامه مربوط به سیل نداشته باشید.

آیا در چنین وضعی خطر سیل وجود دارد؟ یا آنکه این خطر فقط متوجه نواحی دیگر است؟ آیا نیاز است که برنامه مقابله با حوادث را تدوین کرده و کیف نجات را تدارک دید؟ آیا نیاز است که بیمه‌نامه سیل تهیه شود؟ با توجه به سیل‌خیز بودن تمام استان‌های ایران، پاسخ این سه سوال مثبت است.

اقدامات حفاظتی و مراقبتی در مقابل سیل

باید از ساخت و ساز در حریم سیل خودداری شود، در صورت احتمال وقوع سیل، باید محل استقرار آب‌گرمکن‌ها، پانل برق و موتورخانه از سطح زمین، ارتفاع داده شود، برای جلوگیری از برگشت آب سیل به داخل فاضلاب محل سکونت، لازم است در محل زانویی توالت، دریچه اطمینان نصب شود، برای ممانعت از ورود سیل به درون خانه، بهتر است اطراف آن دیوارکشی شود و دیوار پایه‌های ساختمان محل سکونت را باید با مصالح مناسب پوشاند تا مانع از نفوذ آب شود.

رانش زمین و گل و لای

رانش زمین در اغلب نقاط ایران روی می‌دهد. در جریان این واقعه توده‌های سنگ، سطح زمین و گل و لای به علت وجود شیب حرکت می‌کنند. رانش می‌تواند کوچک، بزرگ، کند یا تند باشد. توفان، زمین‌لرزه، فوران آتشفشان، آتش‌سوزی و دخالت‌های انسان، روند رانش زمین را تسریع می‌کنند.

حرکت گل و لای خود را به صورت رودخانه‌ای از خاک، سنگ و سایر مواد آغشته به آب نشان می‌دهد و این زمانی است که به علت باران سنگین یا ذوب شدن سریع برف، مقدار زیادی آب روی سطح زمین جمع شده و آن را به صورت رودخانه‌ای از گل و لای یا لجن درمی‌آورد. این مواد سریعا به جریان افتاده و نظیر بهمن بدون هیچ اخطار یا هشداری تا چندین کیلومتر از نقطه شروع خود دور می‌شوند. حجم این مواد هر لحظه افزایش می‌یابد، زیرا هر آنچه در مسیر قرار دارد نیز (از جمله درختان، تخته سنگ‌ها، خودروها و...) با این حرکت همراه خواهند شد.

رانش زمین ممکن است حاصل استفاده غیر اصولی از زمین در نقاط کوهستانی، دره‌ها و نواحلی ساحلی نیز باشد. با بهره‌برداری اصولی از زمین، مطالعات کارشناسی و طراحی مناسب می‌توان از بروز بسیاری از موارد رانش زمین و حرکت گل و لای ممانعت به عمل آورد.

اقدامات حفاظتی و مراقبتی در مقابل رانش زمین و گل و لای

باید از ساخت و ساز در نواحی شیب‌دار، در مجاورت لبه کوه‌ها و در نزدیکی دره‌ها و آب‌روها خودداری شود، موقعیت محل سکونت از نظر وقوع رانش بررسی شود. با توجه به نتیجه این بررسی و بر اساس مشورت با کارشناس، اقدامات اصلاحی در دستور کار قرار گیرند، با استفاده از لوله‌های قابل انعطاف در سیستم لوله کشی آب و گاز محل سکونت یا کار، می‌توان میزان خطرات را به حداقل رساند، لوله‌ها و اتصالات قابل انعطاف در برابر شکستگی مقاومت بیشتری دارند.

خشکسالی

خشکسالی عموما از جنبه‌های مختلفی چون هواشناسی، آب‌شناسی یا کشاورزی تعریف می‌شود. نتیجه نهایی خشکسالی از تأثیرات آن بر روی فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی یک منطقه مشخص می‌شود.

در دهه‌های اخیر، در میان حوادث طبیعی تاثیرگذار بر جامعه انسانی، تعداد زیادی پدیده خشکسالی دیده می‌شود که به لحاظ ویژگی‌هایی چون درجه شدت، طول مدت، فضای تحت تأثیر، تلفات انسانی، خسارات اقتصادی و تأثیرات اجتماعی درازمدت بر جامعه، آثار آن بیش از سایر حوادث طبیعی بوده است.

فرق عمده خشکسالی با سایر حوادث طبیعی در این است که خشکسالی بر خلاف بسیاری از حوادث، پدیده ای تدریجی بوده و در دوره زمانی نسبتا طولانی واقع می‌شود و اثرات آن ممکن است تا سال ها و با تأخیر بیشتری نسبت به سایر حوادث طبیعی ظاهر شود بنابراین از آنجا که تعیین زمان دقیق شروع خشکسالی کار ساده‌ای نیست، به آن پدیده‌ای خزنده می‌گویند.

خشکسالی، برخلاف سایر حوادث طبیعی، کمتر باعث بروز خسارات ساختاری می‌شود به همین خاطر، کمک‌رسانی در هنگام وقوع این پدیده، در مقایسه با سایر حوادث مانند سیل، زلزله و نظایر آن پیچیده‌تر است. گرچه تعاریف متفاوتی برای این پدیده بیان شده است؛ با این حال، این حادثه در نتیجه کمبود بارش در طی یک دوره ممتد زمانی (غالبا در یک فصل یا بیشتر) رخ می‌دهد.

خشکسالی تقریبا همه جا رخ می دهد. ویژگی خشکسالی از منطقه‌ای به منطقه دیگر متفاوت است. تعریف خشکسالی دشوار است چرا که به تفاوت‌های منطقه، نیازها و نظایر آن بستگی دارد، خشکسالی بر جنبه‌های مختلف زندگی و جامعه خصوصا تغییر محیط طبیعی تأثیر مستقیم و غیر مستقیم دارد. عدم درک مفهوم خشکسالی باعث تردید و رکود در بخش‌های مختلف اقتصادی، مدیریتی و حتی سیاستگذاری‌ها می‌شود.

کمبود آب می تواند ناشی از خشکسالی طولانی مدت، ضعف مدیریت تأمین آب و آلودگی منبع آب‌های سطحی باشد. خشکسالی می‌تواند بر منطقه‌ای وسیع و جمعیت انبوهی تأثیر بگذارد و با ایجاد تغییرات در محیط زیست، مخاطراتی از قبیل آتش‌سوزی، وقوع سیل ناگهانی و احتمال زمین لغزش و جریان گرد و غبار را نیز به‌همراه داشته باشد.

مخاطرات انسان ساخت حوادث رانندگی

حوادث رانندگی از عوامل مهم مرگ و صدمات شدید جانی در ایران محسوب می‌شود. حوادث رانندگی همچنین می‌تواند آثار اجتماعی و اقتصادی سنگینی را به همراه داشته باشد. عوامل زیادی در بروز حوادث رانندگی دخیل هستند که در سه دسته کلی عوامل انسانی، عوامل مربوط به‌وسیله نقلیه و عوامل مربوط به راه، قرار می‌گیرند.

ضعف قوانین و مقررات، عدم توجه رانندگان به قوانین، مهارت ناکافی و خطای شخصی، بی توجهی به علائم و هشدارهای راهنمایی و رانندگی، رانندگی با سرعت زیاد، حواس پرتی و عدم هوشیاری، انحراف به چپ، عدم رعایت حق تقدم و عدم توجه کافی به جلو، رانندگی در هنگام عصبانیت و مشاجره با دیگران، نداشتن دید کافی خصوصا در شب، بی توجهی کودکان موقع عبور از جاده، طراحی نامناسب جاده های ارتباطی، جاده های خیس و لغزنده، شرایط آب و هوایی نامناسب، عبور حیواناتی نظیر گاو و اسب در جاده، نقص وسائط نقلیه و خودروهای فاقد ایمنی برخی از عوامل مؤثر در حوادث رانندگی است.

آتش‌سوزی خانگی

هرساله در ایران عده‌ای به علت آتش‌سوزی جان خود را از دست داده و بسیاری مصدوم و معلول می‌شوند. بسیاری از موارد این آتش‌سوزی‌ها قابل پیشگیری است، خسارات مالی ناشی از آتش‌سوزی نیز گاهی سر به میلیاردها تومان در سال می‌زند. شهروندان برای مراقبت از خود، اعضای خانواده، دوستان و نیز اموال باید با ویژگی‌های آتش‌سوزی آشنایی داشته باشند. آتش‌سوزی سریعا گسترش پیدا کرده و معمولا فرصت آن نیست تا اشیای با ارزش را جمع‌آوری کرد یا حتی یک تلفن زد. آتش‌سوزی می‌تواند در عرض دو دقیقه جان آدم را به خطر بیاندازد، در مدت 5 دقیقه محل سکونت در میان شعله‌های آتش محصور خواهد شد.

گرما و دود حاصل از آتش‌سوزی می‌تواند به مراتب از شعله‌های آن خطرناک‌تر باشد، استنشاق هوای بسیار گرم می‌تواند به ریه‌های انسان آسیب برساند، آتش‌سوزی موجب تولید گازهای سمی می‌شود که می‌تواند موجب اختلال شعور یا خواب آلودگی در انسان شود، گاهی اوقات آتش‌سوزی به جای آنکه موجب فرار انسان از موقعیت شود باعت می‌شود تا به خواب عمیقی فرو برود. خفگی مهم‌ترین علت مرگ ناشی از آتش‌سوزی قلمداد شده و در مقایسه با سوختگی 2 تا 3 برابر تلفات بیشتری به همراه دارد.

تخریب سد

طبق مستندات، سدهای زیادی در کشور وجود دارد که در صورت تخریب و آسیب‌دیدن یک سوم از آنها، خطر بزرگ جانی و مالی افراد را تهدید خواهد کرد. جریانات شدید می‌تواند در عرض چند دقیقه تا چند ساعت در قسمت‌های بالای رودخانه سیلی ایجاد کند.

بعضی از این تخریب‌ها در مدت طولانی‌تری از چند روز تا چند هفته، در اثر برخورد آوار و یا انباشته شدن برف در حال ذوب رخ می‌دهد.

اقدامات قبل از تخریب سد

اگر در کنار رودخانه زندگی می‌کنید و برایتان محرز شد که خطر بالقوه تخریب سد وجود دارد، توجه کنید که آیا یک برنامه مقابله اضطراری در محل وجود دارد، برنامه مقابله اضطراری، سندی رسمی است که شرایط و وضعیت اضطراری سد را مشخص کرده و برنامه‌های از پیش تعیین شده و اقدامات ویژه‌ای برای کاهش آسیب جانی و مالی دارد که با استفاده از آن می توان در مقابل مشکلات ناشی از تخریب سد از خود حفاظت کرد.

اگر تخریب سد قریب‌الوقوع است باید محل را فورا تخلیه کرد، قبل از هر چیز باید مسیر تخلیه را دانست و اینکه آن اصولی و دور از خطر باشد. در مجموع، برنامه‌ریزی تخلیه و ترک محل و انجام آن به خاطر ایمنی افراد بر عهده مقامات دولتی و مسئولین است.

تهدیدات بیولوژیک

عوامل بیولوژیک شامل موجودات زنده یا توکسین‌هایی هستند که قادر به کشتن یا ناتوان کردن مردم، دام‌ها و از بین‌بردن محصولات می شوند، سه دسته عمده از عوامل بیولوژیک که احتمالا از آن‌ها می‌توان به عنوان سلاح استفاده کرد عبارتند از باکتری‌ها، ویروس‌ها و توکسین‌ها. نگهداری و کشت اغلب عوامل بیولوژیک کار فوق العاده سختی است. بسیاری از این عوامل زمانی که در برابر نور خورشید یا سایر عوامل محیطی قرار گیرند، فورا از بین می‌روند، اما برخی از آن‌ها مانند اسپورهای کزاز یا سیاه‌زخم بسیار مقاوم هستند. می‌توان این عوامل را با پاشیدن آن‌ها در هوا یا از طریق ایجاد عفونت در حیوانات و انتقال این عفونت به انسان یا از راه آلوده کردن منابع آب و غذا پخش کرد.

روش‌های انتقال عوامل بیولوژیک

«آئروسول» عوامل بیولوژیک در هوا پاشیده می‌شوند و با تشکیل غباری ریز تا کیلومترها دورتر پراکنده خواهند شد. استنشاق این غبار در انسان یا حیوانات موجب بیماری می‌شود، «حیوانات» برخی بیماری‌ها را می‌توان از طریق حشرات و حیوانات (مانند کک، موش، مگس، پشه و دام‌های زنده) به انسان انتقال داد، «آلوده کردن آب و مواد غذایی» برخی ارگانیسم‌ها و توکسین‌ها ممکن است در مواد غذایی و منابع آب ادامه حیات یابند. اغلب میکروب‌های موجود در مواد غذایی یا در آب را می‌توان از طریق پختن و جوشاندن از بین برد. توکسین‌ها نیز با این روش‌ها غیرفعال خواهند شد. اغلب میکروب‌ها با جوشاندن آب به مدت یک دقیقه نابود می‌شوند، اما برخی نیاز به مدت طولانی‌تری دارند. لازم است دستورات مقامات بهداشتی را رعایت کرد و «شخص به شخص» انتشار برخی عوامل عفونی نیز از این راه ممکن است. انسان منبع عفونت ناشی از میکروب‌های مولد آبله و طاعون و ویروس‌های لاسا به حساب می‌آید.

اقدامات محافظتی و مراقبتی در مقابل عوامل بیولوژیک

با پزشک معالج در مورد ایمن سازی مشورت شود. کودکان و سالمندان آسیب‌پذیری خاصی در برابر عوامل بیولوژیک دارند. در صورت امکان فیلتر مخصوصی بنام HEPA را باید در نقطه مناسب محل سکونت یا کار نصب کرد. این فیلترها ذراتی به قطر 3 درصد تا 10 میکرون را گرفته و مانع از ورود اغلب عوامل بیولوژیک به داخل محل سکونت یا کار خواهند شد، اگر سیستم گرمایشی یا سرمایشی مرکزی وجود ندارد می‌توان از فیلتر پرتابل HEPA به تنهایی استفاده کرد. صاحبان و مدیران ساختمان‌های مسکونی و اداری باید نوع و سطح فیلتر گذاری در آن‌ها را در برابر عوامل بیولوژیک مشخص کنند.

تجمع انبوه

تجمع انبوه، جمعیت بزرگی را گویند که با هدفی ویژه در زمان و مکان مشخص گرد هم می‌آیند. این تجمع چنانچه در مکانی مشخص با مخاطرات و تهدیدات ویژه‌ای همراه شود می‌تواند رخدادهای مخاطره‌آمیزی را رقم زند.

انواع تجمعات انبوه

انواع اصلی تجمعات انبوه شامل رخدادهای ورزشی، فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی، تجمع جمعیت جا به جا شده یا آوارگان ناشی از جنگ و مخاطرات طبیعی، مسابقات، کنسرت‌ها و فستیوال‌ها، کنگره‌های سیاسی و مراسم‌های مذهبی است.

در موضوع تجمعات انبوه، برخی از اقدامات باید قبل از حضور جمعیت به انجام رسد، این اقدامات به طراحی مهندسی مکان تجمع انبوه و مسیری که جمعیت متحرک در آن روان می‌شود نیز مرتبط است، همچنین برآوردی از جمعیتی که مقرر است از مسیر مشخص‌شده در زمان خاص عبور کنند. در این‌گونه موارد باید راه‌های ویژه و اضطراری برای ورود و خروج به‌ویژه برای نیروهای امدادی در نظر گرفته شود. همچنین، بیمارستان‌های مرجع نیز باید برای چنین مأموریت‌هایی آماده باشند. در ضمن، مکان‌هایی برای استقرار تیم‌های موقت درمانی باید در نظر گرفت و افرادی باقدرت و توانایی آرام کردن و کنترل جمعیت تربیت کرد.

راهکارهای رهایی از مخمصه

بلافاصله بعد از اینکه احساس کردید تراکم جمعیت دارد به حد خطرناکی می‌رسد، تلاش کنید تا از مرکز ازدحام فاصله بگیرید، نگذارید دیر شود. تصمیم‌گیری درباره این کار گاهی بسیار دشوار است. چون ممکن است شما مدت‌ها منتظر مانده باشید تا به نقطه دلخواه خود برسید. اگر نتوانستید فاصله بگیرید و در مرکز ازدحام قرار گرفتید، گام‌های خود را استوار کنید و مراقب باشید سر نخورید. انرژی خود را حفظ کنید. تلاش بیهوده نکنید تا جمعیت را بشکافید یا فرار کنید یا داد و فریاد راه بیندازید. دست‌هایتان را جلوی سینه‌تان قرار دهید تا فضا و حفاظی بین قفسه سینه شما و پشت نفر جلویی ایجاد کند تا در صورت افزایش فشار جمعیت، نفس شما تنگ و تنفس شما دچار مشکل نشود، اگر در کنارتان کسی روی زمین افتاد، بلافاصله کمک کنید تا از جایش بلند شود، زیرا احتمال دارد شما نیز تعادل خود را از دست‌داده و به زمین بیفتید و با موج جمعیت همراه شوید.

روز جهانی کاهش خطر سوانح

با توجه به اهمیت موضوع سوانح، «روز جهانی کاهش خطر سوانح» نخستین بار در سال 1989 میلادی در پی فراخوان مجمع عمومی سازمان ملل متحد برای تعیین یک روز با هدف ارتقای فرهنگ جهانی آگاهی از خطر و کاهش خطر سوانح تعیین شد. پس از آن، 13 اکتبر هر سال به عنوان روز کاهش خطر سوانح و افزایش آگاهی در مورد اهمیت درک خطرات پیش‌روی مردم گرامی داشته می‌شود.

مجمع عمومی سازمان ملل متحد، با هدف ارتقای فرهنگ جهانی کاهش ریسک سوانح، 13 اکتبر را به عنوان روز جهانی کاهش ریسک سوانح تعیین کرده است. این روز فرصتی است برای گرامی‌داشت تلاش‌هایی که برای کاهش ریسک و کاهش خسارات جانی و مالی سوانح در راستای چهارچوب سندای برای کاهش ریسک سوانح (2015-2030) در سومین کنفرانس جهانی سازمان ملل در خصوص کاهش ریسک سوانح در مارس 2015 در ژاپن صورت گرفته است.

تمرکز موضوعی روز جهانی کاهش ریسک سوانح در سال 2020 بر رساندن این پیام است که بسیاری از سوانح قابل پیشگیری هستند؛ مشروط بر این که استراتژی‌هایی وجود داشته باشد که ریسک‌های موجود را کاهش دهد و از ایجاد ریسک‌های جدید جلوگیری کند؛ و این آن چیزی است که از آن به عنوان «حکمرانی مطلوب کاهش ریسک» یاد می‌کنند.

*س_برچسب‌ها_س*

• حوادث رانندگی
• سیل
• زلزله