خاندوزی: فرصت دوم همکاری با شرق برای بازتعریف جایگاه ایران

وزیر اسبق اقتصاد با انتقاد از «غفلت‌های پس از خرداد»، تأکید کرد اکنون زمان آن است که ایران پنجره‌ای تازه در همکاری‌های اقتصادی و امنیتی با چین و بلوک شرق بگشاید.

به گزارش خبرنگار مهر، سید احسان خاندوزی، وزیر اسبق اقتصاد، در نشست تخصصی «فرصت‌های همکاری اقتصادی ایران و چین» گفت: همان‌طور که مسئله نوع مواجهه اقتصادی و سیاسی کشورها و تنیدگی آن با موضوع امنیت ملی در دهه اخیر وارد فاز جدید و متفاوتی شده است، به لحاظ اقتصادی موضوع تا حد زیادی برای این جمع روشن است.

وی گفت: در فاصله سال‌های 2002 تا 2022 سهم چین از تولید ناخالص داخلی جهان بر اساس برابری قدرت خرید از حدود 8 درصد به 18.8 درصد افزایش یافته است. در همین دوره، سهم اقتصاد آمریکا از تولید ناخالص جهانی از 20 درصد به حدود 16 درصد و سهم اتحادیه اروپا از حدود 20 درصد به 15 درصد کاهش پیدا کرده است.

وی افزود: روندهای قابل پیش‌بینی در چشم‌انداز کوتاه‌مدت و میان‌مدت نیز نشان می‌دهد که این تغییر موازنه اقتصادی ادامه خواهد داشت. ما در ایران نیز با بزرگ‌ترین شریک تجاری خود یعنی چین مواجه هستیم؛ کشوری که در عرصه‌های مختلف، از صادرات نفتی و غیرنفتی تا واردات، بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران محسوب می‌شود. با این حال، همچنان از سطح محاسبات اقتصادی دو کشور به قدر کفایت رضایت نداریم.

خاندوزی تصریح کرد: به نظر می‌رسد دو مانع جدی برای رسیدن به سطح مطلوب مناسبات بین دو کشور وجود دارد؛ یکی در سطح سیاست‌گذاری کلان و دیگری در سطح مدیریت‌های اجرایی و بخشی. وی اظهار کرد: در فاصله سال‌های 1400 تا 1403، علی‌رغم دستاوردهای چشمگیر از جمله در موضوع واردات واکسن کرونا، دو برابر شدن میزان صادرات نفت ایران به چین، یا موضوع فاینانس میان دو کشور، همچنان با مقاومت و حتی در مواردی کارشکنی در لایه‌های دوم و سوم برخی دستگاه‌های اجرایی کشور مواجه بودیم؛ اعم از وزارتخانه‌ها، بانک مرکزی، وزارت صمت، وزارت جهاد کشاورزی، یا بهداشت و درمان.

وی گفت: در آن مقطع، یک مقابله جدی و پیگیر در جریان بود تا با تغییر تدریجی نیروهای مدیریتی به نفع چرخشی که مدنظر دولت بود، مسیر همکاری با چین تسهیل شود. با این حال، در برخی برهه‌های اقتصادی، با چالش دیگری نیز مواجه شدیم که چه در دهه 90 و چه در ایام اخیر تکرار شده است.

خاندوزی افزود: این چالش جدید عبارت است از تصمیم‌گیری درباره اصل تعامل راهبردی با چین، نه در سطح اقدامات جاری و متعارف، بلکه در سطح اولویت راهبردی. وی اظهار کرد: در دهه 90 نگاهی در داخل ایران وجود داشت که من آن را «نگاه چرخه زاپاس» می‌نامم؛ یعنی اگر سایر چرخ‌ها کار کردند و چرخیدند، آنگاه به سراغ چین برویم تا شاید بتوانیم از ظرفیت آن استفاده کنیم.

وی ادامه داد: امروز نیز با نگاهی مشابه مواجه‌ایم که می‌توان آن را «نگاه سوپرمارکت آخر شب» نامید؛ به این معنا که اگر سایر کشورها نیاز ما را تأمین کردند، ما نیز از آنها استفاده می‌کنیم، اما زمانی که بسیاری از این کشورها به دلایل مختلف حاضر به همکاری نیستند، به سراغ چین می‌رویم.

وزیر اسبق اقتصاد تأکید کرد: این نگاه به معنای کنار گذاشتن سایر کشورها و تعامل صرف با چین و آسیا نیست. تعامل با غرب و اقتصاد جهانی برای کشور ما ضروری است، اما حتی اگر تصمیم بگیریم بخش بیشتری از خریدهای خود را از چین انجام دهیم، باز هم هدف اصلی ما محقق نشده است، چرا که هنوز وارد سطح «رابطه شراکتی» نشده‌ایم.

وی افزود: رابطه شراکتی با رابطه خرید و فروش متفاوت است. برقراری یک ارتباط راهبردی به معنای پیوند سیستمی میان نظام‌های اقتصادی، دفاعی و امنیتی دو کشور است. حتی اگر از چین تجهیزات دفاعی و اقتصادی خریداری کنیم، به این معنا نیست که وارد پیوند راهبردی شده‌ایم.

خاندوزی گفت: اگر این نگاه و انتخاب راهبردی بتواند تبدیل به یک گفتمان ملی شود، هم از منظر منافع ملی ایران و هم با توجه به شرایط خاص کشور، به چنین تغییر نگاهی نیاز داریم. در عین گسترش روابط تجاری با سایر کشورها، از جمله اروپا، می‌توانیم فصل جدیدی از مناسبات اقتصادی و امنیت ملی را با چین آغاز کنیم.

وی افزود: تصمیم اصلی در این زمینه تازه اتخاذ شده و می‌تواند نقطه آغاز یک فصل جدید در روابط دو کشور باشد. سال گذشته، چند هفته پس از روی کار آمدن ترامپ، اندیشکده‌ای در ایران نشستی مشابه برگزار کرد تا بر فرصت طلایی تعامل راهبردی با چین تأکید کند؛ فرصتی که نباید از دست می‌رفت تا پیش از آنکه به تعبیر من «آخر شب» برسد و بسیاری از «سوپرمارکت‌ها» چراغ خود را خاموش کنند و هزینه مبادله بالا برود.

وی ادامه داد: هدف ما باید این باشد که از آن فرصت طلایی استفاده کنیم و ظرفیت‌های اقتصادی خود را در قالب رابطه‌ای بلندمدت و راهبردی با چین پیوند بزنیم. در جنگ «کریدورها» ایران می‌تواند بخشی از ظرفیت‌های خود را در مسیر «کمربند راه» به کار گیرد و نه فقط در قالب بده‌بستان اقتصادی ساده، بلکه در سطحی راهبردی منافع خود را تأمین کند.

خاندوزی گفت: متأسفانه از بسیاری از آن فرصت‌های طلایی استفاده نشد و حوادثی که از 23 خرداد تا پایان شهریور امسال شاهد آن بودیم، نتیجه همین غفلت‌هاست.

وی افزود: امروز برای اقتصاد ایران فرصتی تازه فراهم شده تا با گشودن دریچه‌ای جدید در عرصه اقتصاد و امنیت ملی، مسیر بلندمدت و اطمینان‌بخشی را برای همکاری با چین، آسیا و بازیگران نوظهور شرق دنبال کند.

وزیر اسبق اقتصاد اظهار کرد: این فرصت همچنان برای ایران وجود دارد و گمان می‌کنم پس از آن، نوع تعامل ما با اروپا و شرکای غربی نیز تغییر خواهد کرد. در آن مرحله، آنها با ایرانِ جدیدی مواجه خواهند شد که در تراز متفاوتی بازی می‌کند و تعاملات خود را بر اساس جایگاه واقعی‌اش در نظام بین‌الملل سامان می‌دهد.

وی تأکید کرد: لازم است با پیشنهادات و نظرات تخصصی، این مسیر روشن‌تر و دقیق‌تر تبیین شود تا بتوانیم سیاست‌گذاران کشور را در ورود به سطح جدیدی از مناسبات اقتصادی و امنیتی میان دو کشور یاری کنیم.