فرارو ادویه‌ها از قدیم تا امروز بخش مهم و جدایی ناپذیر در فرهنگ آشپزی و طب سنتی محسوب می‌شوند. ادویه می‌تواند نوعی ماده معدنی یا دانه، ریشه، پوست، ساقه و برگ یک گیاه باشد. آن‌ها علاوه بر اینکه خاصیت‌های دارویی دارند، یک افزودنی دارای عطر، طعم و رنگ در غذا‌ها هستند. از میان ادویه‌های متنوع و رنگارنگ، برخی از آن‌ها در آشپزی بسیار پرکاربرد هستند. فلفل قرمز، فلفل سیاه، دارچین، زنجبیل و زردچوبه از پرکاربردترین ادویه‌ها در فرهنگ غذایی ایرانیان به شمار می‌روند.
به گزارش فرارو، هر کدام از این ادویه‌ها خواص مخصوص به خود را دارند و هر یک در غذا‌های خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما زردچوبه را به هر غذایی می‌توان اضافه کرد؛ چرا که علاوه بر طعم دلپذیر، رنگ خوبی به غذا‌ها می‌دهد. زردچوبه پرمصرف‌ترین ادویه در کشور‌های آسیایی است. این ادویه به طور سنتی برای اختلالات گوارشی، بیماری‌های کبدی، درد مفاصل و مشکلات قاعدگی مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ اما خواص زردچوبه بیش از این‌هاست. در این مطلب قصد داریم به فواید باورنکردنی این ادویه پرکاربرد بپردازیم.
گیاه‌شناسی
زردچوبه از تیره زنجبیل و از خانواده Zingiberaceae است که با نام علمی Curcuma longa و نام انگلیسی Turmeric شناخته می‌شود. زردچوبه بومی مناطق گرمسیری و مرطوب جنوب شرق آسیا، نظیر: هندوستان، پاکستان، اندونزی، جنوب چین و قاره آفریقا و آمریکای جنوبی است. این گیاه دارویی در ایران رویش ندارد، اما ممکن است آب و هوای جنوب استان سیستان و بلوچستان و بخش‌هایی از هرمزگان برای کشت زردچوبه مساعد باشد. این ادویه در اصل گیاهی است علفی و پایا به ارتفاع یک تا یک و نیم متر که در ناحیه ریشه، ریزوم‌های متورمی تولید می‌کند. از هر ریزوم چندین ساقه هوایی خارج می‌شود و یک گیاه زردچوبه جدید را شکل می‌دهند. قسمت مورد استفاده غذایی و دارویی در اصل ریزوم‌های خشک شده این گیاه است.
کاربرد زردچوبه
زردچوبه یک ادویه رایج و یکی از اجزای اصلی پودر کاری است. امروز زردچوبه را یک مکمل غذایی مفید برای درمان بیماری‌های مختلف از جمله: آرتریت، مشکلات گوارشی، عفونت‌های تنفسی، آلرژی‌ها، بیماری‌های کبدی، افسردگی و... می‌دانند. جالب است بدانید که از زردچوبه در صنایع رنگرزی استفاده گسترده‌ای می‌شود.
تاریخچه استفاده از زردچوبه
بر اساس رساله‌های پزشکی سانسکریت، منابع مکتوب آیورودا و نوشته‌های یونانیان، زردچوبه سابقه طولانی در طب سنتی جنوب آسیا دارد. استفاده از زردچوبه به عنوان دارو یا ادویه احتماالا به 4 هزار سال پیش بازمی‌گردد. در آسیای جنوب شرقی، زردچوبه نه تنها یک ادویه محسوب می‌شود، بلکه جزئی از مواد اصلی در اجرای مراسمات مذهبی است. زردچوبه به دلیل رنگ زرد درخشانش به "زعفران هندی" مشهور است. پزشکی مدرن به اهمیت این داروی گیاهی پی برده است. به طوری که در 25 سال اخیر بیش از 3000 مقاله و نشریه سلامتی به فواید زردچوبه پرداخته‌اند.
زردچوبه در طب سنتی
در کتب طب سنتی موارد مصرف متعددی برای زردچوبه ذکر شده است. درمان یرقان، درمان درد و التهاب، خشک شدن زخم و باز کننده عروق کبدی از جمله موارد درمانی مصرف زردچوبه به طور سنتی است. در طب سنتی، از پودر ریزوم زردچوبه در فرآورده‌های دارویی جهت درمان بیماری‌های متعدد چون: روماتیسم، بدن درد، انگل روده، اسهال، تب، درد معده، عفونت‌های مجاری ادرار، سو هاضمه، لکه‌های پوستی، مشکلات قاعدگی، قولنج روده و بیماری‌های پوستی استفاده می‌شود.
فرآورده‌های زردچوبه
زردچوبه علاوه بر اینکه یک ادویه محبوب برای آشپزی است، در صنایع دارویی و بهداشتی بسیار کاربرد دارد. از عصاره زردچوبه برای تولید شامپو، صابون، خمیردندان، کرم‌های آرایشی، لوسیون‌ها، روغن و انواع مواد خوراکی استفاده می‌شود. این عصاره گیاهی پایه ساخت دارو‌های مهم پزشکی نیز است.
طبع زردچوبه
طبع زردچوبه در طب سنتی گرم و خشک است و آبلیمو و آب بالنگ بهبود دهنده خواص و مزاج زردچوبه و کاهنده عوارض آن هستند.
ترکیبات شیمیایی زردچوبه
کورکومین ماده موثره ریزوم گیاه زردچوبه با نام علمی Difeouloy Imethane است. علاوه‌بر کورکومین ترکیبات شیمیایی متعدد از جمله روغن فرار، زینجیبرن، آلفا و بتا تورمرین و مواد دیگر از جمله: آرابینوز، فروکتوز، گلوکز و نشاسته در ریزوم گیاه زردچوبه وجود دارد. رنگ زرد یا نارنجی زردچوبه مربوط به مواد رنگی مثل کورکومین، دس‌متوکسی کورکومین و بیس‌دس متوکسی است. از جمله ویتامین‌های موجود در ادویه زردچوبه: ویتامین B6، کولین، فولات، ویتامین C، ویتامین K و ویتامین E می‌باشد. این ادویه همچنین سرشار از فیبر و مواد معدنی، چون کلسیم، آهن، منیزیم، فسفر، پتاسیم، سدیم، روی و مقدار کمی مس است.
ده خاصیت درمانی اثبات شده زردچوبه
زردچوبه اثرات ضد سرطانی دارد: تحقیقات مختلف نشان دادند که مصرف برخی از مواد غذایی و گیاهان دارویی می‌تواند موجب مهار رشد سلول‌های سرطانی شود. گزارش اپیدمیولوژی حاکی از آن است که در کشور‌هایی که مصرف زردچوبه زیاد می‌باشد، سرطان روده‌ای کمتر مشاهده شده است. در مقالات متعددی اثرات آنتی اکسیدانی، ضد سمیت، ضد التهاب و ضد سرطانی کورکامین زردچوبه گزارش شده است.
اثرات ضد سرطانی زردچوبه از این جهت دارای اهمیت است که روزانه از آن به عنوان یک افزودنیبه غذا‌ها استفاده می‌کنیم. مصرف این ماده با دوز بالا از تکثیر سلول‌های سرطانی پیشگیری کرده و به سلول‌های سالم هیچ آسیبی وارد نمی‌کند. اثرات ضد سرطانی کورکومین زردچوبه روی بسیاری از رده سلول‌های سرطانی از جمله: پانکراس، رحم و سلول‌های سرطان کلیه گزارش شده است. تحقیقات نشان داده‌اند که تجویز کورکومین به میزان 150 میلی‌گرم روزانه به بیماران مبتلا به سرطان لوزالمعده بدون هیچ گونه عوارض جانبی اثرات درمانی قابل توجه داشته است.
زردچوبه اثرات ضد التهابی قوی دارد: کورکومین و روغن فرار موجود در زردچوبه اثرات ضد التهابی قوی دارند. گزارش شده است که اثرات ضدالتهابی تجویز خوراکی زردچوبه در کوتاه مدت، مشابه مصرف هیدروکورتیزون و فنیل بوتازون است. این خاصیتدرمصارف بلند مدت، اثرات دارویی کمتری داشته است. مصرف خوراکی زردچوبه بدون هیچ گونه عوارض جانبی می‌باشد. نتایج دیگری مشخص کرده است که اثر ضدالتهابی زردچوبه موجب پیشگیری از سیروز کبدی (التهاب شدید کبد) ناشی از تجویز "تیواستامید" در موش صحرایی می‌شود.
درمان مشکلات گوارشی با مصرف زردچوبه: در طب سنتی زردچوبه به عنوان یک داروی ضد نفخ قوی شناخته می‌شود و مصرف آن با غذا به بهبود هضم غذا و کاهش نفخ معده کمک می‌کند. این ماده با تحریک و تولید صفرا، سپس هضم چربی‌ها، موجب بهبود در فراید هضم غذا می‌شود. در نتیجه مصرف زردچوبه در افراد مبتلا به اختلالات گوارشی توصیه می‌شود. در مطالعات آزمایشگاهی تجویز خوراکی عصاره آبی و متانولی زردچویه به خرگوش موجب کاهش قابل توجه ترشح اسید معده و ترکیبات شیره معده شد.
در یک مطالعه بالینی دیگر که بر روی 10 نفر بیمار مبتلا به زخم معده انجام شد، تجویز یک گرم زردچوبه در روز موجب تسریع در بهبود زخم و کاهش درد معده شده است. بر اساس تحقیقات، زردچوبه به عنوان مهارکننده اسپاسم ماهیچه صاف، موجب کاهش درد‌های شکمی ناشی از کولیت اولسراتیو در انسان می‌شود. علاوه بر این، گزارش شده است که زردچوبه موجب مهار رشد هلیکوباکترپیلوری می‌شود. هلیکوباکترپیلوری نوعی باکتری مارپیچی شکل است که می‌تواند باعث التهاب مزمن در پوشش داخلی معده در انسان شود.
اثر زردچوبه در کاهش بیماری‌های قلبی: طبق مطالعات حیوانی انجام شده، تجویز زردچوبه به خرگوش دارای کلسترول بالا موجب کاهش میزان کلسترول و تری گلیسرید خون و مهار اکسیداسیون LDL شده است. زردچوبه همچنین از تجمع پلاکت‌ها بر دیواره عروق موش صحرایی پیشگیری می‌کند. در نتیجه، زردچوبه با اثر مهار اکسیداسیون LDL و تجمع پلاکت‌ها که از فاکتور‌های موثر در شکل گیری پلاکت آترواسکلروز است، احتمالا در پیشگیری و بهبود بیماری‌های قلبی و عروقی موثر می‌باشد. علاوه بر مطالعات و آزمایش‌های حیوانی، تحقیقات اثر زردچوبه بر روی انسان نیز کاهش غلظت کلسترول تام و افزایش غلظت کلسترول HDL را نشان داد.
زردچوبه موثر در کاهش علائم آرتریت روماتوئید: آرتریت روماتوئید نوعی بیماری التهابی و خود ایمنی است. در این بیماری سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های سالم فرد حمله می‌کند. این بیماری موجب می‌شود تا نواحی آسیب دیده فرد به شدت ملتهب و دردناک شوند. آرتریت روماتوئید به صورت همزمان به بسیاری از مفصل‌ها از جمله مفاصل دست‌ها، مچ دست‌ها و زانو‌ها آسیب می‌رساند. دارو‌های متعددی برای کاهش علائم التهاب مفاصل توسط پزشک پیشنهاد می‌شود؛ اما آنچه بیشتر اهمیت دارد، رعایت یک رژیم غذایی سالم است.
طبق مطالعات صورت گرفته زردچوبه با اثر آنتی اکسیدانی و ضد التهابی می‌تواند در کاهش درد مفاصل این بیماری موثر باشد. در دو مطالعه، تاثیر زردچوبه با دوز 120 میلی‌گرم روزانه بر بیماری آرتریت روماتوئید در مقایسه با فنیل بوتازون با دوز روزانه 30 میلی‌گرم انجام شده است. نتایج این مطالعات بهبود خشکی مفاصل صبحگاهی، افزایش مدت قدم‌زنی و کاهش ورم و درد مفاصل بود.
تاثیر مصرف زردچوبه بر بیماری دیابت: تاثیر زردچوبه بر کاهش سطح گلوکز و عوارضقند خون بالا در مطالعات متعدد گزارش شده است. در تحقیقات آزمایشگاهی مشخص شد که تجویز زردچوبه به موش دیابتی نوع دو، غلظت قند خون آن را کاهش می‌دهد. مطالعه دیگری نشان داد که زردچوبه موجب مهار تولید گلوکز در سلول‌های کبدی می‌شود. همچنین تجویز کورکامین ماده موثره زردچوبه به موش صحرایی دیابتی موجب کاهش غلظت قند خونشده است. علاوه بر این، زردچوبه با خواص آنتی اکسیدانی و ضد التهابی باعث کاهش تنش اکسیداسیون ناشی از دیابت بر شبکیه چشم موش صحرایی دیابتی شده است.
زردچوبه سدی در برابر بیماری آلزایمر: طبق نظر اغلب پژوهشگران تجمع پروتئین بتا آمیلوئید در مغز بیمارانِ مبتلا به آلزایمر، موجب تشدید آسیب سلولی می‌شود. در یک مطالعه، تجویز زردچوبه باعث کاهش تشکیل پروتئین بتا آمیلوئید در محیط برون‌تنی شد. علاوه بر این، کورکومین زردچوبه باعث افزایش سطح فاکتور نوروتروفیک مشتق (BDNF) از مغز می‌شود. BDNF هورمونی است که در ساخت پروتئین مسئول ارتقا حیات نورن‌ها نقش دارد. هورمون مغزی BDNF در حافظه و یادگیری موثر است و کاهش آن با بیماری آلزایمر و افسردگی همراه خواهد بود.
زردچوبه ممکن است ضد افسردگی باشد: کورکومین زردچوبه خواص ضد افسردگی دارد. در یک آزمایش، 60 فرد مبتلا به افسردگی به طور تصادفی در سه گروه قرار گرفتند. گروهی قرص پروزاک یا فلوکستین، گروه دیگر با مصرف روزانه 1 گرم کورکومین و گروه سوم علاوه بر مصرف کورکومین، با داروی پروزاک نیز تحت درمان قرار گرفتند. پس از 6 هفته، کورکومین مشابه داروی پروزاک به بهبود علائم افسردگی کمک کرد.
گروه سه که با هر دو دارو درمان شدند، بهترین عملکرد را داشتند. طبق این مطالعه اولیه، کورکومین زردچوبه به اندازه یک داروی ضد افسردگی موثر بود. افسردگی همچنین با کاهش سطح BDNF و کوچک شدن هیپوکامپ، ناحیه‌ای از مغز که در یادگیری و حافظه نقش دارد، مرتبط است. کورکومین می‌تواند به افزایش سطح BDNF کمک کند. طبق تحقیقات اخیر کورکومینتاثیری در تقویت انتقال‌دهنده‌های عصبی مغز سروتونین و دوپامین دارد.
تاثیر زردچوبه بر لطافت و زیبایی پوست صورت: زردچوبه حاوی آنتی‌اکسیدان‌ها و ترکیبات قوی ضد باکتری و ضدالتهابی است. این خصوصیات باعث درخشش و لطافت پوست می‌شود و انواع التهاب و جوش‌ها را از روی صورت محو می‌کند. براساس مطالعات انجام شده، ترکیبات شیمیایی زردچوبه از ایجاد چین و چروک دور چشم و صورت جلوگیری می‌کند. استفاده از ماسک زردچوبه، پوست را روشن کرده و سیاهی زیر چشم‌ها را برطرف می‌کند. برای بهره بردن از اثرات معجزه‌گر زردچوبه بر پوست، یک قاشق چای‌خوری زردچوبه را با یک قاشق چای‌خوری عسل، چند تکه کوچک نشاسته گندم و یک قاشق ماست کم چرب ترکیب کنید و پس از شست شوی صورت، آن را به پوست بزنید. اجازه دهید این ماسک حدود 15 دقیقه بر روی صورت بماند. قبل از خشک شدن ماسک آن را سریعا بشویید تا پوست صورت رنگ نگیرد.
خواص زردچوبه برای آقایان: آزمایش‌های متعدد گزارش داده‌اند که زردچوبه خواص ضد سرطانی دارد. یک مطالعه در آلمان نشان داد که کورکومین موجود در زردچوبه می‌تواند تا حدی از پیشرفت سلول‌های سرطان پروستات جلوگیری کند. همچنین مطالعات نشان می‌دهند که مصرف زردچوبه با افزایش متابولیسم بدن، منجر به تولید تستوسترون و در نهایت افزایش میل جنسی در مردان می‌شود.
فواید دیگر زردچوبه...
مصرف زردچوبه در تقویت سیستم ایمنی بدن نقش به سزایی دارد.
شواهد علمی مصرف روزانه و به اندازه از زردچوبه را برای سم زدایی از کبد مفید دانستند.
در طب سنتی هند و چین، زنان زردچوبه را به منظور کاهش درد‌های قاعدگی مصرف می‌کنند. طبق مطالعات اخیر اثر زردچوبه در کاهش درد‌های قاعدگی به اثبات رسیده است.
از آن جایی که زردچوبه به کاهش انواع التهاب کمک می‌کند، می‌تواند به عنوان داروی طبیعی ضد درد نیز موثر باشد.
خواص ضد التهابی و ضد عفونی زردچوبه باعث شده است تا ضمادی برای زخم‌ها و سوختگی‌های سطحی باشد.
در طب سنتی زردچوبه و روغن نارگیل را با هم ترکیب کرده و برای درمان ترک‌های کف پا از آن استفاده می‌کنند.
طب سنتی برای درمان شوره سر استفاده از زردچوبه به همراه پودر برگ سدر را توصیه کرده است.
عوارض مصرف زردچوبه چیست؟
افرادی که با زنجبیل حساسیت دارند، ممکن است با خوردن زردچوبه، علائم حساسیت را تجربه کنند.
مصرف بیش از حد زردچوبه، به خصوص در طولانی مدت، باعث ایجاد مشکلات گوارشی خواهد شد.
مصرف زردچوبه ممکن است موجب تحریک در ترشح و انقباضات کیسه صفرا شود. خوردن زردچوبه به افراد مبتلا به سنگ صفرا، یرقان ناشی از انسداد مجاری صفرا و کولیک حاد مجاری صفرا توصیه نمی‌شود.
در صورت مصرف بیش از حد زردچوبه ممکن است علائمی چون: رفلاکس معده، اسهال، سرگیجه و حالت تهوع را تجربه کنید.
مصرف زردچوبه به عنوان ادویه بر روی غذا، در دوران حاملگی هیچ گونه عوارض جانبی ندارد. اما مصرف بیش از حد آن ممکن است موجب تحریک ماهیچه رحم و سقط جنین شود؛ در نتیجه مصرف آن در دوران بارداری باید با احتیاط همراه باشد.
تداخلات دارویی زردچوبه
از آن‌جایی که زردچوبه به عنوان رقیق کننده خون عمل می‌کند، در صورت داشتن اختلال خونریزی و عمل جراحی از مصرف آن اجتناب کنید. مصرف این ادویه به میزان قابل توجه، با دارو‌های رقیق کننده خون مضر است.
مصرف درمانی زردچوبه با دارو‌های ضد افسردگی، آنتی بیوتیک‌ها، آنتی هیستامین‌ها، دارو‌های قلب و شیمی درمانی تداخل دارد.
زردچوبه جذب آهن به بدن را محدود می‌کند. اگر از مکمل‌های آهن مصرف می‌کنید، استفاده درمانی از زردچوبه توصیه نمی‌شود.
دوز مصرفی زردچوبه
مصرف زردچوبه به عنوان دارو تا روزی 2 یا 3 گرم برای اشخاص بالغ ایرادی ندارد. مصرف 8 الی 10 گرم زردچوبه، روزانه به مدت 3 ماه یا کمتر برای پیشگیری از سرطان اولیه بدون عوارض جانبی بوده است.
از دست ندهید
