خودکفایی در تولید موز با بهره‌وری هوشمندانه آب
به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، سرزمین چهارفصل ایران موهبت الهی برای ساکنانش است که در هر منطقه جغرافیایی آن، کشاورزان می‌توانند نعمت‌های فراوانی را جست‌و‌جو کنند. یکی از این مناطق جنوب و جنوب‌شرق کشور برای تولید میوه‌های گرمسیری و استوایی نظیر موز، آناناس، پاپایا، چیکو، انبه و حتی نارگیل است و اگر کشاورزان این مناطق بتوانند با ابتکارات خاص خود و افزایش بهره‌وری، برمشکل کمبود...
به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، سرزمین چهارفصل ایران موهبت الهی برای ساکنانش است که در هر منطقه جغرافیایی آن، کشاورزان می‌توانند نعمت‌های فراوانی را جست‌و‌جو کنند. یکی از این مناطق جنوب و جنوب‌شرق کشور برای تولید میوه‌های گرمسیری و استوایی نظیر موز، آناناس، پاپایا، چیکو، انبه و حتی نارگیل است و اگر کشاورزان این مناطق بتوانند با ابتکارات خاص خود و افزایش بهره‌وری، برمشکل کمبود آب و میزان برداشت از آب‌های زیرزمینی برآیند و آن را محدود کنند، بزرگترین برندگان «طرح ملی خودکفایی موز و افزایش تولید میوه‌های گرمسیری» خواهند بود.
وزیر جهادکشاورزی اخیراً با اشاره برنامه کشور برای خودکفایی در تولید موز، میزان واردات میوه‌های گرمسیری را سالانه حدود یک میلیارد دلار اعلام کرد و گفت: «با استفاده از آب‌های شیرین جنوب کشور که به خلیج‌فارس می‌ریزد، می‌توان ظرف 4 سال نیاز کشور به موز را تأمین کرد بدون آن که به منابع تولید آسیب وارد شود.» به گفته او 700 تا 800 میلیون دلار از این رقم فقط جهت واردات موز از کشور خارج می‌شود.
موز یکی از میوه‌های استوایی است که از کشور‌های جنوب‌شرق آسیا و به مرور از طریق پاکستان به ایران رسید و اکنون در استان‌های هرمزگان، بوشهر و به ویژه در سطحی وسیع‌تر در استان سیستان و بلوچستان به دلیل هوای گرم و رطوبت فراوان، تولید می‌شود. به این عرصه‌ها باید محیط‌های گلخانه‌ای و سایبانی را هم اضافه کرد که فعالان عرصه تولید در گوشه گوشه کشور و حتی در مناطق سردسیر با فراهم آوردن شرایط کنترل شده، موز را در حد 60 تا 70 تن در هکتار نیز برداشت کرده‌اند.
تولید موز در سال‌های اخیر در کشور افرایش یافته به گونه‌ای که این تولید در سال 1399 حدود 130 هزار تن، در سال 1400 حدود 224 هزار تن و در سال 1402 حدود 230 هزار تن بوده و میانگین برداشت موز در فضای باز هم 39 تن در هکتار است که اگر با ارقام مناسب و روش‌های جدید کشت متراکم و در محیط کنترل شده با آبیاری هوشمند توسعه یابد، می‌توان به طور متوسط به میانگین برداشت 65 تا 70 تن موز در هکتار هم رسید.
براساس ارزیابی‌ها مصرف آب برای تولید موز نیز 10 تا 12 هزار مترمکعب در هکتار است؛ رقمی که تا 10 سال پیش برای تولید هندوانه مصرف می‌شد که خوشبختانه با افزایش بهره‌وری این رقم اکنون تا 40 درصد کاهش یافته و می‌توان تجربه موفق بهره‌وری آب در تولید هندوانه را برای باغات موز استفاده کرد. 80 درصد گیاه یکساله موز را هم پسماند تشکیل می‌دهد که بالغ بر 500 تن از این پسماند تنها سال جاری در استان سیستان و بلوچستان گزارش شده که، چون سرشار از منابع پتاسیم و منیزیم است، از آن هم می‌توان تا 25 درصد علوفه دام‌ها را غنی ساخت که خود منبع درآمد حاشیه‌ای برای کشاورزان محسوب می‌شود.
توسعه باغات بهره‌ور در مصرف آب نه‌تنها به بهبود کیفیت و عملکرد محصولات گرمسیری به ویژه موز کمک می‌کند، بلکه نتایج به دست آمده در بهره‌وری آب هم نشان دهنده موفقیت‌های چشمگیری است. جالب این که تولید کنندگان نیز با توجه به بازار مناسب موز تولیدی در ایران و رقابتی بودن محصول ایرانی با نوع وارداتی آن، تفاهمنامه‌های سودآوری با مراکز علمی و پژوهشکده‌های کشاورزی منعقد کرده‌اند که منجر به تولید فراوان مقالات علمی برای افزایش بهره‌وری آب در این بخش شده است.
همچنین با عملیاتی شدن برنامه هفتم در بخش تولید محصولات کشاورزی، پروژه تولید موز در چند استان با همکاری بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران خارجی درحال اجراست که پیش‌بینی می‌شود با ورود سرمایه‌های جدید بخش خصوصی، تولید موز در کشور ظرف چهار سال به 600 هزار تن برسد که می‌تواند شرایط امیدوار کننده‌ای را برای کاهش واردات موز ایجاد کند.
در این مسیر با روند افزایش سالانه تولید موز، برای رسیدن به هدف برنامه، ابتدا باید سطح زیر کشت موز در کشور به میزان قابل توجهی افزایش یابد. در حال حاضر، سطح زیر کشت موز در ایران حدود 20 هزار هکتار است که برای تولید یک میلیون تن موز، به طور تخمینی نیاز به افزایشی در حدود 5 برابر سطح زیر کشت فعلی وجود دارد.
نکته مهم دیگر، با وجود این که طرح تهاتر میوه در برابر میوه ایده‌ای نوآورانه و مفید به نظر می‌رسد، برای موفقیت آن نیاز به اصلاحات و بهبود در سازوکار‌های اجرایی وجود دارد، بدین معنی که اگر برای تولید یک کیلو موز 860 لیتر آب مصرف می‌شود، برای یک کیلو سیب حداقل 700 لیتر آب لازم است و تفاوت خیلی چشمگیر نیست که این میوه را به بهای اندک به خارج از مرز بفرستیم و صادر کنندگان ترک با چندین برابر سود به کشور‌های اروپایی بفروشند!
همچنین برای افزایش تولید موز استفاده هرچه بیشتر از سیستم‌های نوین آبیاری مانند قطره‌ای و زیرسطحی و فاصله گرفتن از روش‌های مرسوم برای کاهش میزان تبخیر، هم مهم است و هم مورد توجه بهره‌برداران قرار گرفته، به گونه‌ای که طی چهار سال گذشته سطح سیستم آبیاری قطره‌ای و زیرسطحی 45 درصد رشد داشته است.
به هر حال تولید هر محصولی وابسته به مؤلفه‌های مختلفی است. در حال حاضر موز کمتر از یک درصد تولیدات باغی کشور را به خود اختصاص می‌دهد که با توجه به فیزیولوژی این گیاه برنامه‌های حمایتی خاص خود را هم نیاز دارد و برای افزایش تولید موز در کشور به طوری که پاسخگوی تقاضا‌ها باشیم، ضرورت دارد اعتبارات لازم برای اجرای «طرح جامع تولید موز» براساس قانون برنامه هفتم مصوب و سالانه اختصاص یابد. کمک برای اعطای وام جهت اصلاح باغات، حذف باغات قدیمی و جایگزینی با ارقام تجاری به ویژه کشت بافتی سازگار و پیاده کردن روش‌های جدید صرفه‌جویی در مصرف آب، یکی از مهم‌ترین برنامه‌های مورد نظر جهت افزایش تولید موز است.
امیدواری فراوان وجود دارد که با اجرای طرح جامع و استفاده از تجارب علمی و اجرایی کشور‌ها در تولید محصولات گرمسیری، به ویژه با لحاظ کردن شرایط زیست‌محیطی برای استفاده درست از آب‌هایی که آزادانه به خلیج‌فارس و دریای عمان می‌ریزد، بتوانیم تمام موز مورد نیاز کشور را با تولید محصول کشاورزان ایرانی تأمین کنیم