دارو میدهد، اما مهربان نیست
امروزه هوشمصنوعی مسئول همهچیز است؛ از پیشرفتهای پزشکی در تحقیقات سرطان گرفته تا تحقیقات پیشرفته تغییرات آبوهوایی.
دکتر کای فولی، دانشمند هوشمصنوعی و سرمایهگذار خطرپذیر، معتقد است که هوشمصنوعی جهان را بیش از هر چیزی در تاریخ بشریت تغییر خواهد داد، حتی بیش از الکتریسته. روزگاری برای بشر تعویض کانالهای تلویزیونی از راه دور باورکردنی نبود و تا پیش از کاربرد مستقیم آن، مردم تصوری از کنترل از راه دور نداشتند، اما امروزه هوشمصنوعی دیگر فقط مفهومی در فیلمها و کتابهای علمی تخیلی نیست و روزبهروز در جریان زندگی با آنها سروکار داریم. در آیندهای نزدیک هوشمصنوعی به بخش جداییناپذیر از زندگی ما تبدیل خواهد شد و به سطح ماشینهای فوقهوشمند خواهد رسید و از شایستگیهای فکری انسان هم فراتر میرود این یعنی انحصار در میان هوشمصنوعی. خیلی دور نیست که پزشکان جراح در یک فرآیند جراحی تنها تماشاچی باشند و یک ربات عمل جراحی را انجام دهد؛ بنابراین بیراه نیست که بگوییم خود را برای عمل توسط یک ربات جراح آماده کنید. بیشک هوشمصنوعی به بیماران کمک میکند تا گزینههای مراقبت خود را بهتر بشناسند و دست به انتخاب بزنند. از سوی دیگر، چند سالی میشود در برخی کشورها، رباتهای پرستار که خدماتپزشکی ارائه میدهند، رونمایی شدهاند و با پیشرفت این جریان، شاید در آینده نهچندان دور، پرستاری آن شغلی نباشد که امروز میشناسیم و پرستاران تنها تبدیل به اپراتورهای رباتهای پرستار شده باشند. صمت به مناسبت روز جهانی پرستار به نقش هوشمصنوعی در تحولات احتمالی پرستاری پرداخته است.
کاربران هوشمصنوعی، حاکمان آینده جهان
پیشرفتهای آینده هوشمصنوعی بهنظر دور از دسترس هستند؛ اما زودتر از آنچه فکرش را بکنیم، در دسترس قرار میگیرند. اکوموتیو در اینباره نوشته است، شرکتهای برتر فناوری در حال رقابت برای پیادهسازی هوشمصنوعی در زندگی روزمره ما هستند که این ما را به آینده واقعا خارقالعاده و هیجانانگیز هوشمصنوعی هدایت میکند. برای مثال، سیستم IFM تنها یکی از بیشمار نوآوریهای مبتنی بر هوشمصنوعی است که شاهد رشد و اثرگذاریهای روزافزون آن در صنایع هستیم. گفتنی است، IFM سنسوری است که موجب کاهش خسارت در صنایع میشود. نرمافزار IFM بهطورخودکار نقض ایمنی مانند استفاده از موبایل هنگام رانندگی را تشخیص داده و مدیران انبار را مطلع میکند تا بتوانند اقدامات فوری را انجام دهند؛ هدف اصلی، جلوگیری از حوادث و افزایش کارآیی است. شاید برای ادراک جایگاه هوشمصنوعی در آینده جهان، توجه به این جمله از ولادیمیر پوتین کمککننده باشد؛ هرکس در زمینه هوشمصنوعی رهبر شود، حاکم جهان خواهد شد. کمابیش هوشمصنوعی در همه صنایع اثرگذار و این امر بهویژه در چند سال اخیر صادق بوده است، زیرا جمعآوری و تجزیه و تحلیل دادهها بهدلیل اتصال قوی IoT، افزایش دستگاههای متصل و پردازش سریعتر رایانه بهمیزان قابلتوجهی افزایش یافته است. در زمینه مراقبتهای بهداشتی نسبتا مبتنی بر هوشمصنوعی، بیماریها سریعتر و دقیقتر تشخیص داده میشوند، کشف داروها سریعتر و سادهتر میشود، دستیاران پرستاری مجازی بر بیماران نظارت میکنند و تجزیه و تحلیل کلان دادهها به ایجاد یک تجربه شخصیتر برای بیمار کمک میکند.
هوشمصنوعی رقیب انسان نیست
سالار بصیری، رئیس یک شرکت دانشبنیان در زمینه ارائه خدماتپزشکی مبتنی بر هوشمصنوعی در گفتوگو با صمت گفت: همیشه ترسی از فناوری و هوشمصنوعی وجود داشته است که به رسانه و فیلمهایی برمیگردد که برای جذاب شدن و جذب مخاطب، هوشمصنوعی را بهنوعی دشمن بشریت نشان میدهند. نتیجه نمایش این فیلمها و بازتاب این نوع رسانهها این است که هوشمصنوعی رقیب انسان خواهد بود.
وی افزود: کاربرد هوشمصنوعی در تمامی مشاغل، مزیتهای خودش را دارد؛ درست مانند کاربرد ماشینحساب برای حسابداران؛ نمیتوان گفت که ماشینحساب منجر به بیکاری و از بین رفتن شغل حسابداران شد، بلکه تنها یک ابزار بود، هوشمصنوعی هم ابزاری است برای کمک به مشاغل، در راستای بهرهوری و بسته به نحوه استفاده، میتواند مفید یا مضر باشد.
افزایش دقت در مسیر درمان
وی ادامه داد: هوشمصنوعی کمکهای زیادی به پرستاران در راستای ارائه خدماتپزشکی میکند و روزبهروز به ابزارهایش اضافه میشود. پرستاری جزو شغلهای سخت دنیا محسوب میشود و امکان خطای انسانی در آن بالا است، بههمیندلیل لزوم کاربرد هوشمصنوعی در این عرصه بهشدت احساس میشود. هوشمصنوعی به پرستار کمک میکند که کمتر اشتباه کند و ریسک تصمیمهای اشتباه با هوشمصنوعی کمتر شود. تحقیقات نشان میدهد که بالای 90 درصد هوشمصنوعی در خدمات پرستاری و پزشکی کمککننده است. بدون اینکه نارضایتی درباره امنیت شغلی احساس شود، افزایش دقت در فرآیند درمان، بزرگترین آورده است که هوشمصنوعی به پزشکان و پرستاران میدهد.
وی درباره میزان اطمینان به هوشمصنوعی در فرآیند پرستاری گفت: اعتماد به رباتها یا دستگاههای مبتنی بر هوشمصنوعی در جریان پرستاری دارای 2 رویکرد اصلی است؛ جنبه نرمافزاری و سختافزاری. معمولا آنچه باعث بیاعتمادی به رباتها در فرآیند نگهداری از یک بیمار میشود، به جنبه سختافزاری مربوط میشود. گفتنی است، دنیای مدرن براساس ارائه سختافزارهای کمککننده ساخته شده، بنابراین اگر ترسی از بعد سختافزاری داشته باشیم، معضلی قابلحل است.
بصیری گفت: از بعد نرمافزاری، مولفه تصمیمگیری از درجه اهمیت بالایی برخوردار است. برای مثال، اینکه ربات تصمیم بگیرد چه قرصی را در چه زمانی، به بیمار بدهد، نیازمند مداخله انسانی است و باید توسط عامل انسانی انجام شود. امروزه دانشمندان نقش عامل انسانی را در تایید تصمیمات هوشمصنوعی پررنگتر میبینند و معتقدند در نهایت، هر تصمیمی باید از نظر و دید انسان عبور کند و این اپراتور انسانی است که تصمیم رباتها را تایید یا رد میکند. برای اندازهگیری درصد خطای هوشمصنوعی با انسان بهتر است، در شرایط برابر آنها را مقایسه کنیم. برای مثال، از روزی که صحبت از خودروهای خودران تسلا شد، برخی بر این باور بودند که این خودروها تصادفات زیادی را رقم میزنند و عاملی برای مرگ انسان بهشمار میروند، اما اینکه کدام بهتر است؛ خودروهای سرنشیندار یا خودران، باید در 2 کفه یک ترازو سنجیده شوند. برای مثال، باید دید بهلحاظ آماری نسبت تصادفات در کیلومتر پیمایشیافته برای انسان چقدر است و برای خودروهای خودران چه عددی را نشان میدهد. در این شرایط، میتوان تصمیم بهتری درباره هوشمصنوعی و اعتماد به آن گرفت.
این فعال دانشبنیان گفت: در بحث تولید علم، ایران فاصله زیادی با دنیا ندارد، در واقع همهچیز در دانشگاهها مطابق آنچه در جهان اتفاق میافتد، جلو میرود. اما در بحث کاربرد آن، بهدلیل افزایش هزینههای سختافزاری با پیشرفتهای روز با دنیا فاصله داریم، اما در کل، وضعیت قابلقبولی در توسعه دانش و ابزار هوشمصنوعی احساس میشود.
رباتهای پرستار به حرف گوش نمیدهند
مرضیه مغربی، کارشناس هوشمصنوعی در گفتوگو با صمت گفت: باتوجه به رشد چشمگیر هوشمصنوعی، میتوان هر صنعتی را با اعتماد کافی به آن سپرد، اما در حال حاضر نمیتوان با قطعیت صددرصد نسبت به کاربرد هوشمصنوعی در جریان زندگی عادی حرف زد. گفتنی است، کاربرد هوشمصنوعی در مراقبتهای پزشکی به یک دهه میرسد و زودتر از آنچه فکرش را میکنیم، در جریان زندگی خودش را نشان میدهد، اما نمیتوان انتظار انجام تمامی جنبههای پرستاری را از رباتها و دستگاهها داشت؛ چرا که بخشی از شغل پرستاری مربوط به روابط احساسی و عاطفی میان پرستار و بیمار است که در فرآیندهای همدلانه، خودش را نشان میدهد، چون هوشمصنوعی قادر به رفع چنین نیازهایی نیست. بنابراین، تنها امور فیزیکی و یدی را میتوان به رباتها سپرد و نمیتوانیم انتظار یک پرستاری مبتنی بر یادگیری ماشین و هوشمصنوعی را داشته باشیم.
پرستارهایی که اپراتور میشوند
مغربی گفت: حتی همانگونه که برخی مشاغل بهدلیل اپهای هوشمند از رده خارج شدند نظیر برنامهریزی هوشمند، بهطورقطع پرستاری هم دچار تحولات بنیادین میشود. گفتنی است، در آینده نزدیک بیشتر پرستارها تبدیل به اپراتورهای هوشمصنوعی میشوند، اما هیچگاه شغلشان حذف نمیشود، چرا که انسان تمایلی به برقراری رابطه عاطفی با رباتها ندارد و بنابراین در آیندهای نزدیک، بیشتر پرستاران کمتر به کار یدی و بیشتر به فعالیتهای مشاورهای خواهند پرداخت. وی بااشاره به کاربرد هوشمصنوعی در ارائه خدمات بهداشتی و پرستاری در ایران گفت: باتوجه به شرایط اسفبار اینترنت و محدودیتهای حاکم، کاربرد هوشمصنوعی بهکندی پیش میرود و بهاندازه کشورهای توسعهیافته نمیتوانیم شاهد توسعه آن در جریان زندگی و مراقبتهای پزشکی باشیم. بیشک اگر زیرساخت مناسبی داشته باشیم، میتوانیم همپای دیگر کشورها، در این زمینه رشد کنیم و به توسعه برسیم. در بسیاری موارد، تولیدات هوشمصنوعی هزینه تولید بالایی را میطلبد و اصلا استفاده از هوشمصنوعی برای بسیاری توجیه اقتصادی ندارد، بههمین دلیل ایران جزو کشورهایی است که باوجود نخبگان در عرصه هوشمصنوعی و دانش کافی در این زمینه، دیرتر از دیگر کشورها شاهد تغییرات عمده آن است.
سخن پایانی
امروزه مردم زمان یا منابع کافی برای منتظر ماندن در صف داروخانه، نگه داشتن تلفن برای مشاوره با پزشک یا رزرو واکسیناسیون از طریق سیستمهای منسوخشده را بهدلیل برنامههای شلوغ خود ندارند. برای ردیابی، مستندسازی و مدیریت مسائل پزشکی، بیماران و متخصصان مراقبتهای بهداشتی بهسرعت از برنامههای تلفنهمراه استفاده میکنند و این یعنی ورود هوشمصنوعی در دنیای پزشکی. هوشمصنوعی برای آینده ما بسیار مهم است، زیرا پایه و اساس یادگیری کامپیوتر را تشکیل میدهد. از طریق هوشمصنوعی، رایانهها میتوانند حجم عظیمی از دادهها را بهکار گیرند و از هوش آموختهشده خود برای تصمیمگیری و نتیجهگیری بهینه در زمانی استفاده کنند که از انسان انتظار انجام این موارد میرود. در واقع، وقتی دستگاه یادآوری میکند که داروی خود را بخورید و بیوقفه وضعیت جسمی بیمار را تجریه و تحلیل میکند تا در زمان بروز بحران، رسیدگیهای بهموقع انجام شود، باید گفت رباتها پرستاران بهتری نسبت به انسان هستند و تنها ایرادشان، عدمهمدلی و برقراری رابطه عاطفی با بیمار است که در حال حاضر از توانایی آنها خارج است. شاید نسل آتی بشر نام پرستار را که بشنود، دیگر بانو یا آقایی با روپوش سفید و چهرهای آرام به ذهنش خطور نکند و بهجای آن، دستگاههای ریز و درشت اندازهگیری همراه با هشدارهای مبتنی بر اینترنت اشیا یا رباتهایی سخنگو در ذهنش نقش ببندد. اما باز هم همهچیز در اختیار بشر است. آیا چنین اجازهای را به علم خواهد داد که بیمارانش را بهدست سوکتهای آلومینیومی بسپارد؟ سوالی است که باید منتظر بود و دید. روزنامه صمت