دریای خزر آب می‌رود؟

به گزارش مشرق، بحران پسروی آب دریای خزر در شهرستان‌های ساحلی استان به باور صاحبنظران از دهه‌های گذشته آرام آرام شروع شده و در صورت بی توجهی در آینده نزدیک تمامی زیرساخت‌های گردشگری، بنادر و ظرفیت اقتصادی منطقه تحت تاثیر این پدیده شوم قرار خواهد گرفت.

طبق آمار، سطح آب دریای خزر طی چهار سال گذشته حدود 38 سانتی متر کاهش داشته است و در اثر کاهش 170 سانتیمتری سطح آب خزر از دهه 70 تاکنون بنا بر بررسی‌های کارشناسی مسوولان مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر این عقب نشینی قابل ملاحظه دریا به افزایش گستره زیادی از عرصه ساحلی در سواحل شمالی به ویژه غرب مازندران منجر شده است.

بر اساس مطالعه صورت گرفته در سال 2017 مشخص شد که آب خزر تا سال 2050 پسروی خواهد داشت و این پسروی بنا به گفته کارشناسان به علت تغییر اقلیم است که احتمال افزایش هم دارد در حالی که حدود 50 درصد پسروی دریایی خزر به سرعت تبخیر آب در آن بر می‌گردد و درصورتی این روند با این سرعت ادامه یابد 20 تا 25 درصد مساحت خزر در بخش شمالی که سواحل روسیه را شامل می‌شود، کاهش خواهد داشت.

نتایج این مطالعات همچنین شان داده فقط در سال‌های 1393 تا 1400 سطح آب دریای خزر با کاهش حدود 50 سانتیمتری مواجه بوده است که این رخداد به عقب نشینی دریا از 10 متر تا 100 متر در سواحل مختلف منجر شده است.

مطالعات و اندازه گیری دقیق زمینی که در ایستگاه‌های شاخص ساحلی دریای خزر انجام گرفته این مساله سبب افزایش قابل توجه محدوده ساحلی در طول بیش از 850 کیلومتر سواحل شمالی کشور شد و کارشناسان معتقدند: با تشدید روند کاهشی آب، شاهد پسروی بیشتر دریا و خروج بخش عمده‌ای از بستر دریا در آینده نه چندان دور باشیم.

با توجه به این رخداد طبیعی به تاکید کارشناسان ضرورت دارد در گام نخست به اهمیت موضوع حفاظت از حریم و بستر دریا و گام بعدی ضرورت دارد مسوولان دست اندکار نسبت به پیامدهای ناشی از این پدیده توجه جدی و برنامه ریزی اصولی و اساسی داشته باشند.

ایجاد چالش در زیرساخت ها، کاربری‌های اقتصادی، اجتماعی، اختلال در روند فعالیت بنادر و دریانوردی، صید و صیادی، خشک شدن ذخایر آبی وابسته به دریای خزر (تالاب‌ها - خلیج ها) افزایش عرصه ساحل، دخل و تصرف انسانی به حریم دریای و اثرات منفی بر آبخوان‌های ساحلی از جمله اثرات عقب نشینی و کاهش تراز سطح دریای خزر از جمله تبعات منفی ناشی از عقب نشینی دریای خزر است.

سواحل خزر در شمال کشور یکی از نقاط زیبا و شورانگیز برای مردم بومی، مسافران و گردشگران دریا دوست است و از طول حدود 800 کیلومتری این سرزمین آبی، نزدیک به 400 کیلومتر آن در مازندران، 286 کیلومتر گیلان و بقیه هم در گلستان است؛ بنابراین مازندران با داشتن بیشترین محدوده ساحلی، بسیاری از فعالیت‌های دریایی هم با ایجاد زیرساخت‌ها نظیر سه بندر یکی در امیر آباد بهشهر، دیگری در فریدونکنار و اداره کل دریانوردی استان مازندران هم در منطقه ویژه اقتصادی نوشهر، اداره کل گمرکات مازندران به مرکزیت نوشهر، دانشگاه علوم دریایی امام خمینی (ره) و افزون بر این زیرساخت ها، بسیاری از تاسیسات دریایی گردشگری، رفاهی، مراکز صید و صیادی در این خطه استقرار دارد.

در همین پیوند، عده‌ای از صاحبنظران امر برای کاهش آسیب پذیری ناشی از عقب نشینی آب دریای خزر به زیرساخت‌ها تاکید دارند که باید از هم اکنون مسوولان دست اندرکار با مدیریت اصولی، دانش لازم و مدیریت صحیح نسبت به گذر از این چالش جدی این منطقه برنامه ریزی اصولی اتخاذ کنند.

به اعتقاد کارشناسان امر ادامه روند معضل پسروی آب خزر به طور قطع بر ساختار اقتصادی و اجتماعی و گردشگری منطقه غرب مازندران تاثیر منفی بر جا می‌گذارد که تا دیر نشده برای حل این مشکل بزرگترین دریاچه جهان باید با برگزاری نشست‌های تخصصی کشورهای حاشیه این دریا تدابیری اندیشیده شود.

لزوم توجه به مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی

استاد رشته گردشگری استان‌های غرب مازندران و شرق گیلان گفت: پسروی یا پیش روی آب خزر یا هر منابع آبی نظیر دریاها و اقیانوس‌ها امری طبیعی است، اما کارشناسان امر باید دوره‌های زمانی و بازگشت آن را دقیق بررسی کنند.

محمدرضا اورمزدی افزود: ما امروز در بحث مناطق ساحلی متولی مشخص نداریم در حالی که در کشورهای پیشرفته دنیا مدیریت یکپارچه ساحلی دارند که با توام با مدیریت شهرداری ها، شوراهای محلی، مجلس و نهادهای ذیربط نظارت دارند.

وی فقدان مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی را پاشنه آشیل صنعت گردشگری ساحلی ایران برشمرد و بر ضرورت توجه برنامه ریزان به این مهم تاکید کرد.

لزوم ورود سازمان پدافندغیرعامل

مدیرکل سابق بنادر و دریانوردی استان مازندران در این باره گفت: برای توسعه زیرساخت‌های بنادر این استان همزمان با پسروی آب دریای خزر و پیشگیری از اختلال در روند تردد ناوگان حمل و نقل دریایی نامه نگاری‌های فراوانی با این سازمان صورت گرفته و این موضوع در حال پیگیری است.

محمدتقی انزانپور که به تازگی عهده دار مسوولیت بندر امیرآباد مازندران شد افزود: با توجه به روند کاهشی آب دریای خزر سازمان‌های پدافند غیرعامل باید تدابیری بیندیشند تا کمترین مخاطرات را در سواحل شاهد باشیم.

وی تصریح کرد: از سال 1396 طرحی تحت عنوان طرح سامانه رسوبگیر در بندر منطقه ویژه اقتصادی نوشهر در دستور کار قرار گرفت و مطالعات این طرح کلید خورد و طی سه سال به سرانجام رسید و بر مبنای آن قرار است حوضچه‌های این بندر چندصد متری به سمت جلو توسعه یابد قبل از آنکه نوسانات آب دریای خزر در این محدوده که مکان تخلیه و بارگیری کشتی هاست مشکلی ایجاد کند و البته این پیش بینی‌ها نیروهای این بندر بود که به درستی انجام گرفت.

وی اظهارداشت: افزون بر این پیگیری ها، راهکارهای اجرایی هم پیش بینی شده و در صورتی اگر به تایید مشاوران در سازمان بنادر و دریانوردی برسد و مصوب شود اقداماتی مانند عملیات استحصال آب دریای خزر به گستره حدود 13.5 هکتار انجام خواهد گرفت.

مدیرکل وقت بنادر و دریانوردی استان مازندران گفت: در این زمینه موج شکن‌های جدید در ضلع غربی به طول حدود 400 متر و در ضلع شرقی هم به طول حدود 650 متر ساخته می‌شود ضمن آنکه با رعایت الزامات زیست محیطی در استحصال زمین از دریا، پست‌های اسکله هم جلوتر خواهد رفت.

انزانپور افزود: آنچه بررسی میدانی شده عمیق‌ترین نقطه سواحل شمالی دریای خزر در استان مازندران در محدوده نوشهر است البته پسروی آب در این منطقه بیشتر از شرق این استان تا مرکز است و پیش بینی می‌شود با این روند کاهشی آب دریای خزر بیش از سه دهه سازمان‌های پدافندغیرعامل تدابیری بیندیشند تا کمترین مخاطرات در سواحل شاهد باشیم.

وی خاطرنشان کرد: تا این لحظه روند تخلیه و بارگیری کالا ناوگان حمل و نقل دریایی از کشورهای روسیه و قزاقستان به این بندر در پهلو گیری مشکلی نداشتیم سعی شده همزمان با کاهش آب دریای خزر عملیات لایروبی هم برای عمیق‌تر شدن محدوده حوضچه انجام گیرد.

بندر نوشهر با قدمتی حدود 90 سال و مساحت حدود 88 هکتار دارای 11 پست اسکله تجاری و خدماتی و تجهیزات مدرن بندری و دریایی، از ظرفیت مناسبی برای تخلیه و بارگیری انواع کالا و پذیرش کشتی‌های تجاری با ظرفیت بالغ بر شش هزار و 500 تن در سال را دارد.

استان مازندران دارای سه بندر فعال شامل نوشهر، فریدونکنار و امیر آباد است که بنادر منطقه ویژه اقتصادی نوشهر و فریدونکنار زیر نظر اداره کل بنادر و دریانوردی مازندران مستقر در نوشهر قرار دارد.

سد سازی‌ها و کاهش نزولات جوی عامل اصلی

استادیار گروه زمین شناسی و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد واحد چالوس در این ارتباط گفت: عقب نشینی آب دریای خزر موضوع جدیدی نیست در گذشته‌های دور هم این رخداد طبیعی در شمال کشور شاهد بوده ایم، اما اگر همان زمان ضوابط رعایت حریم و بستر دریا رعایت می‌شد امروز دغدغه خشکی محدوده ساحلی و آسیب رسانی آن به زیرساخت‌ها و کاربری‌های فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را نداشتیم.

جهانگیر اسماعیلی افزود: در دهه 70 قانون تعیین بستر و حریم دریای خزر را مشخص شد که سطح تراز آب دریا تا فاصله 60 متری جزو حریم محاسبه شد و در برخی از نقاط ساحلی دریا از آن خط گذشته و زیرساخت و تاسیسات دریایی انجام گرفته است و این خلاف قانون بوده است.

وی بیان داشت: از آن زمان تاکنون متاسفانه برخی از ادارات و دستگاه‌های اجرایی مانند منابع طبیعی و آبخیزداری به بهانه دریافت اجاره بستر اراضی ساحلی را در ارختیار بخش‌های خصوصی داد که اقدام به ایجاد زیرساخت‌ها نظیر اسکله، طرح‌های دریا، صیدگاه و سایر تاسیسات گردشگری کردند.

این عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس گفت: در تصاویر ماهواره‌ای هم نشان داده که خط تراز آب دریای خزر در آن زمان چه میزان بوده است و امروز یکی از علت‌های کاهش سطح آب دریای خزر و پسروی آن ناشی از سد سازی‌های متعدد و همچنین کاهش نزولات جوی است.

تاثیر منفی و متفاوت بر فعالیت شیلاتی

مدیرکل شیلات مازندران هم بتازگی در بازدیدی از مصب رودخانه بابلرود در بندر صیادی شهرستان بابلسر به رسانه‌ها اعلام کرد: پسروی آب دریای خزر تاثیرات منفی و متفاوتی را برای فعالیت‌های شیلاتی از جمله طرح‌های پرورش ماهیان خاویاری در اراضی ساحلی (بااستفاده از آب دریا)، تردد شناورهای کیلکاگیر و همچنین مهاجرت ماهیان رودکوچ دریایی به مناطق بالادست رودخانه‌ها را به همراه خواهد داشت.

قاسم کریم زاده گفت: مصب رودخانه‌های استان که محل تلاقی دریا با رودخانه هاست، محل اصلی مهاجرت و زایشگاه تخم ریزی آبزیان بوده که دچار افت کاهش سطح آب می‌شوند و این اداره بابهره گیری از مشارکت‌های مردمی به ویژه تشکل‌های صیادی و دستگاه‌های اجرایی در سطح ملی و استانی، سازمان شیلات ایران، مدیریت بحران استان، فرمانداری‌ها و شهرداری‌ها درصدد فراهم نمودن شرایط مناسب برای تردد شناورهای صیادی و کیلکا گیر است.

به گفته این مسوول استانی در این زمینه مکاتبات و پیگیری‌های متعدد را انجام دادیم که هم اکنون یک دستگاه کاترساکشن در مصب رودخانه بابلرود در حال لایروبی مسیرهاست.

کریم زاده خاطرنشان کرد: با توجه به پیگیری‌های بعمل آمده در نظر است یک دستگاه بیل و بارج از سوی سازمان شیلات ایران پس از طی مراحل قانونی در اختیار استان قرار گیرد که امیدواریم بتوانیم زمینه لازم را برای تردد شناورهای صیادی فراهم کنیم.

پسروی آب خزر گریبان کشورهای حاشیه را خواهد گرفت

عضو هیأت عامل و معاون امور دریایی سازمان بنادر و دریانوردی هم در این باره گفت: کاهش تراز سطح آب دریای خزر مختص ایران نیست و این چالش جدی گریبانگیر همه کشورهای حاشیه خزر است.

مجید علی نازی در نشست کمیته لایروبی بنادر شمالی که به میزبانی بندر نوشهر در ماه جاری برگزار شد، افزود: برای برون رفت از این بحران نیازمند تقویت تجهیزات و امکانات در این حوزه هستیم که اقدامات اثربخشی در حال انجام است تا به اهدافمان که افزایش ایمنی تردد کشتی‌های تجاری است دست پیدا کنیم.

وی خاطرنشان کرد: در زمان حاضر در سال‌های اخیر در زمینه ابنیه و تأسیسات در بنادر کشور اقدامات بسیار خوبی صورت گرفته است و در بخش ناوگان و تجهیزات دریایی و لایروبی هم برنامه‌های مدون و جامعی در دست اقدام است.

عضو هیات عامل و معاون امور دریایی سازمان بنادر و دریانوردی با تاکید بر آنکه باید برای حل ریشه‌ای مسائل دریایی اساسی برنامه ریزی شود، خاطرنشان کرد: با تجهیزات موجود در بنادر شمالی باید نسبت به رفع مشکلات آن‌ها به ویژه در بحث لایروبی تمهیدات لازم اندیشیده شود، زیرا همواره نشان دادیم که با اندک امکانات هم می‌توان کارهای بزرگی انجام داد و بنابراین باید تلاش بیشتری کنیم تا به شرایط مطلوب و پایدارتری دست یابیم.

وضعیت بحرانی است

در همین ارتباط، عضو هیات عامل و معاون مهندسی و توسعه امور زیربنایی سازمان بنادر و دریانوردی گفت: تراز آب دریای خزر در شرایط بسیار بحرانی رو به کاهش است و به تبع یکسری از آسیب‌ها را در نوار ساحلی در پی خواهد داشت.

علی فتحی در ماه شهریور سال جاری در سالن همایش‌های بندر نوشهر به بررسی و پایش مستمر تراز آب دریای خزر در مازندران با توجه به مستقر بودن یکی از دستگاه‌های پایش در نوشهر اشاره کرد و اظهارداشت: سازمان بنادر تمهیداتی در بحث سواحل و لایروبی‌ها دارد که به لحاظ شرایط فنی و تجهیزات محدودیت مواجه است.

وی با اشاره به کاهش تراز آب دریای خزر اظهارداشت: با توجه به این مهم در این بخش توسعه اراضی را خواهیم داشت که باید مسوولان باید برنامه ریزی در بخش‌های مختلف داشته باشند تا با مدیریت مناسب از تکرار سرگذشت تلخ گذشته در سواحل جلوگیری شود.

وی از فعالیت کمیته سواحل در سطح استان اشاره و تصریح کرد: در این کمیته‌ها برای رسیدگی به چالش‌ها بهره گرفته شود با توجه به این که دبیرخانه آن در سازمان مستقر است می‌طلبد که مدیران استانی، چالش‌های سطح بخش سواحل در این کمیته برطرف شود.

فتحی خاطرنشان کرد: سازمان بنادر و دریانوردی در یک مطالعه مدیریت یکپارچه برای پنج هزار و 800 کیلومتر مناطق ساحلی کشور را انجام داده است.

سواحل خزر در شمال کشور یکی از نقاط زیبا و شورانگیز برای هموطنان است که همواره پذیرای انبوهی از مسافران در فصول مختلف سال است، این خط ساحلی هفت هزار کیلومتری در طول سالیان دستخوش تغییرات زیادی شده و کشورهای اطراف خود را تحت تاثیر قرار داده است؛ دریای خزر با وسعت 600 هزار و 384 کیلومتر مربع به عنوان بزرگترین دریاچه جهان است که کشورهای ایران، روسیه، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان اطراف این دریاچه واقع شده اند و از مواهب آن بهره مند می‌شوند.

دریای خزر دارای حدود 400 گونه آبزی است که وجود ماهیان خاویاری ارزش آن را چندین برابر کرده است، همچنین خزر بعد از خلیج فارس و سیبری دارای سومین مقام از نظر دارا بودن ذخایر نفت و گاز در ساحل و زیر بستر است از این رو این حوضه آبی از لحاظ اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی دارای ارزش زیادی است که کشورهای اطراف آن با علم به این مواهب باید در حفاظت از آن تلاش کنند.

منبع: ایرنا