دست و دل بازی صیفی جات در مصرف آب!
به گزارش خبرگزاری اقتصادی ایران، ایران سالانه میلیون‌ها تن محصول کشاورزی آب‌بر را به کشورهای دیگر صادر می‌کند که ارزش واقعی آب مصرف شده برای آنها، بسیار بیشتر از نرخ صادراتی این محصولات است. این در حالی است که بحران شدید آب در کشور به بالاترین حد خود رسیده و آمارها بیانگر این است که بیش از 90درصد منابع آب شیرین کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود که با مدیریت صحیح می‌توان آن را اصلاح کرد.
اخیرا نایب رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس با اشاره به اینکه آب موجود در کشور با صادرات محصولات آب بر به نوعی صادر می‌شود، افزود: با توجه به مشکلات موجود در زمینه کاهش منابع آبی باید تلاش کنیم تا تولید محصولات آب بر به میزان نیاز داخلی باشد.
به گزارش اکونیوز، اشاره جلال محمودزاده به صادرات آب، ماجرایی است که به نوعی به دغدغه بسیاری تبدیل شده است. ایران، کشوری با اقلیم چهارفصل است و با وجود اینکه در سال‌های اخیر بارندگی نیز در آن رو به افزایش بوده اما به دلیل نبود مدیریت درست بر منابع آبی، همچنان با مشکل کم آبی به ویژه در تابستان مواجه است.
به گفته نماینده مردم مهاباد در مجلس:«به طور مثال برای تولید هندوانه ده کیلوگرمی باید حدود 3 هزار لیتر آب مصرف شود در واقع با صادرات هندوانه 3 هزار لیتر آب را به قیمت 10 هزار تومان از کشور خارج کرده‌ایم!»
نایب رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس با بیان اینکه، کشت محصولات استراتژیک کم‌آب بر نیاز به برنامه ریزی از سوی وزارت جهاد کشاورزی دارد، گفت: می‌توان بخش محدودی از نیاز کشور به محصولات آب بر را از طریق واردات تامین کرد.
به گفته محمود زاده، صادرات هندوانه که از آن با عنوان صادرات آب قرمز یاد می‌شود از جمله محصولات کشاورزی است که جزو محصولات آب بر است که از ایران به کشورهای همسایه همچون ترکیه و عراق صادر می‌شود. آمارهای مربوط به صادرات محصولات کشاورزی نشان می‌دهد که سه کشور عراق، امارات و روسیه بزرگ‌ترین مقاصد میوه و تر بار ایران در سال 97 بوده‌ند. نکته جالب اینکه روسیه در سال 97 بزرگ‌ترین صادرکننده گندم در جهان لقب گرفت که در سال 2019 توانست تولید محصولاتش را افزایش و تولید غلات را به حدود 120 میلیون تن برساند که درآمدی 20 میلیارد دلاری برایش ایجاد کند اما با این وجود برای محصولات کشاورزی آب‌بر مانند خیار و هندوانه از ایران واردات انجام می‌دهد.
به گزارش اکونیوز، نکته جالب دیگر در بررسی آمارهای صادرات میوه و تربار، حضور ترکیه در میان سه مقصد بزرگ میوه و تره بار ایران است، کشوری که از بالاترین و بیشترین ظرفیت بالای کشاورزی برخوردار است. در حالی که به گفته «بکر پاکدمیرلی»، وزیر کشاورزی و جنگلداری ترکیه در سال گذشته میلادی، کشورش در زمینه تولید و صادرات برخی محصولات کشاورزی، جزو چهار کشور نخست در جهان است اما با این حال، برخی محصولات آب‌بر را از ایران وارد می‌کند! آن هم محصولاتی چون هندوانه که بیشترین آب برای رشد آن استفاده شده است. از این رو اینکه ترکیه چرا به تولید چنین محصولات آب بری چون هندوانه اقدام نمی‌کند خود نکته‌ای قابل تامل است.
در واقع طبق آخرین آمار ارائه شده از سوی وزارت جهاد کشاورزی، هندوانه، گوجه فرنگی، سیب زمینی و پیاز بیشترین و عمده‌ترین محصولات صادراتی هستند که اتفاقا از نظر ارزشی چندان ارزآوری هم برای کشور نداشته‌اند، و حتی ممکن است ارزش صادراتی آنها منفی باشد اما همچنان از ایران به کشورهای دیگر با کمترین قیمت در حال صادرشدن هستند.
«محمدرضا مودودی»، سرپرست سابق سازمان توسعه تجارت در این باره با بیان اینکه صادرات آب، فروش ثروت است نه درآمد ارزی، گفته بود:«صیفی‌جات که با دست و دلبازی، آب‌ها را در تولید آنها هدر می‌دهیم ارزش چندانی برای ما ندارد. در واقع در دنیا کسی نمی‌گوید ارزش یک کیلو هندوانه یا خربزه چقدر است؟ بلکه همه می‌گویند ارزش آب مجازی این محصول چه میزان است. چون ما آب را می‌فروشیم و این آب سرمایه پنهانی است که متاسفانه آنقدر در اختیار ما نیست که هرطور بخواهیم با آن رفتار کنیم؛ بنابراین دو ضرر عمده می‌بینیم. نخست اینکه ما تولیداتی داریم که به جای اینکه ارزش‌افزوده داشته و رقابت پذیر باشند با بهای ارزان آنها را می‌فروشیم. دوم اینکه مهم‌ترین ماده حیاتی کشور را به ارزان‌ترین نرخ می‌فروشیم که بحران‌ساز است.»
وی با تاکید بر اینکه در حال ارزان فروشی آب هستیم، عنوان کرده بود: «آمایش سرزمین هم نداریم که براساس آن اقتصاد را پایه‌ریزی کنیم.»
اشاره به مودودی و دیگر کارشناسان حوزه آب به ارزان فروشی آب و همچنین از دست دادن آب مجازی، مشکل دیروز و امروز نیست بلکه همواره هشدارهایی در این باره داده شده و می‌شود اما همچنان آب فروشی مجاز است. در حالی که با تغییر رویکرد و نگاه به کشاورزی از سنتی به مدرن با فراهم کردن تجهیزات کشاورزی مدرن و در نتیجه حرکت به سمت تولید محصولات آب کم بر و صادرات آنها می‌توان ارزآوری بیشتری برای کشور داشت و در عین حال، مانع خروج آب، آن هم با قیمت ارزان به کشورهای دیگر شد.
به بیانی دیگر پایین بودن کارایی کشاورزی در ایران نسبت به سایر کشورها و تمایل به صادرات رو به افزایش محصولات آب‌بر، باعث شد تا سیاست‌های کشاورزی و سمت و سوی آن به صرفه‌جویی داخلی و مفهوم آب مجازی تغییر کند.
به گزارش اکونیوز، در واقع در تعریف آب مجازی باید گفت:«آب مجازی به آبی گفته می‌شود که در روند تولید فرایند کالاها و محصولات به کار برده شود اما به دلیل اینکه این آب استفاده‌شده، در محصول نهایی دیده نمی‌شود، به آن مجازی یا آب پنهانی می‌گویند.» این آب حتی در محصولات مصنوعی و یا تهیه خوراکی‌هایی همچون بیسکویت و شکلات نیز نهفته است. از این رو نکته مهم درباره آب مجازی این است که صفت مجازی بودن، به معنای غیرواقعی نیست بلکه آب مجازی، آب کاملا واقعی است.
درحالی که میزان مصرف آب در ایران حدود 30 تا 40 درصد فراتر از میانگین جهانی است، بر اساس اعلام بانک جهانی، سرانه مصرف آب خانگی برای کشورهای بیابانی مانند ایران باید 70 لیتر در شبانه‌روز باشد، اما اکنون این میزان 155 لیتر است. در این راستا یک دقیقه کم کردن زمان استحمام، معادل 600 لیتر صرفه‌جویی در هر ماه را در بر دارد و باید به این مساله توجه کرد که بین 80 تا 90 درصد آب مصرفی کشور برای تولید محصولات کشاورزی مصرف می‌شود که 30 درصد از این محصولات در مراحل مختلف تولید تا مصرف هدر می‌رود.
به هر روی باید در نظر داشت که مصرف آب علاوه بر بعد ظاهری، یک بعد پنهانی هم دارد که کم‌تر مورد توجه قرار می‌گیرد و این نکته باید در تولیدات کشاورزی و صادرات آنها بیشتر مورد توجه قرار گیرد.