دهه «رکود، عبرت، تجربه»/ چرا صادرات نفت دهه 90 یک‌چهارم شد؟

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، پرونده دهه «رکود، عبرت، تجربه» قرار است به بررسی دلایل و ریشه‌های افول شاخص‌های اقتصادی در دهه 90 بپردازد و راهکارهای جبران عقب‌ماندگی‌ها و تعطیلی اقتصاد در این دهه را بررسی کند.

یکی از بخش های مهم اقتصاد کشور که در دهه 90 دچار نوساناتی شد و به ویژه تحت تاثیر عدم برخورد فعال با تحریم و بی عملی در قبال خنثی سازی تحریم ها دچار افول و رکود شد، بخش تجارت خارجی به ویژه صادرات بوده است.

صادرات و واردات مهم هستند زیرا با هم تراز تجاری یک کشور را تشکیل می دهند که می تواند بر سلامت کلی اقتصاد تأثیر بگذارد. در یک اقتصاد سالم، هم واردات و هم صادرات شاهد رشد مستمر هستند. این موضوع معمولا نشان دهنده یک اقتصاد پایدار و قوی است. هنگامی که صادرات و واردات نامتعادل می شود، می تواند باعث مازاد تجاری یا کسری تجاری شود.

مازاد تجاری زمانی رخ می دهد که صادرات یک کشور بیشتر از واردات آن باشد. این بدان معناست که جریان خالص ارز داخلی از بازارهای خارجی وجود دارد. مازاد تجاری معمولاً نشان دهنده یک اقتصاد سالم است. کسری تجاری زمانی رخ می دهد که واردات یک کشور بیشتر از صادرات آن باشد. این به معنای خروج خالص ارز داخلی به بازارهای خارجی است.

وضعیت واردات و صادرات ایران در دهه 90

طبق آمار رسمی گمرک جمهوری اسلامی ارزش تجارت خارجی کشور در بخش‌های صادرات غیرنفتی و واردات از 105.9 میلیارد دلار در سال 1390 با کاهش متوسط سالانه 3.9 درصد، به 73.9 میلیارد دلار در سال 1399 رسیده است. بنابراین طی این دوره ده ساله شاهد انقباض در تجارت خارجی کشور بوده‌ایم.

اگر چه در اکثر سال های سپری شده در هه 90، تراز تجاری کشور منفی بوده است، اما در سال 95 تقریبا واردات و صادرات کشور برابر شده و در سال 97 میزان صادرات از واردات پیشی گرفته است.

علیرغم روند کلی کاهشی تجارت کشور، این متغیر طی دهه اخیر همواره با نوسانات و فراز و فرود‌هایی بسته به نوع تکانه‌ها در سطح بین الملل به ویژه کاهش و یا افزایش سایه تحریم بر اقتصاد کشور همراه بوده است. همچنین دیگر نکته ای که باید به آن اشاره کرد همه گیری بیماری کرونا و عدم اقدام موثر دولت در قبال این ویروس در سال های پایانی دهه 90 بود که تاثیرات قابل توجهی بر کاهش حجم صادرات کشور داشته است.

کاهش صادرات نفت در نیمه ی دوم دهه 90

یکی دیگر از نکاتی که همواره برای اقتصاد نفتی ایران از اهمیت بالایی برخودار است، حجم صادرات نفت است. اگرچه حرف های بسیاری در خصوص علل کاهش صادرات نفت ایران در نیمه ی دوم دهه 90 قابل ذکر است، اما به هر حال افت سنگین کاهش صادرات نفت خصوصا در سال 97 و 98، به شدت بر تورم سال های آتی و جهش نرخ ارز تاثیر گذاشت.

همانطور که در نمودار زیر مشخص است، تقریبا بجز سال های 95 و 96 که صادرات نفت ایران به سطح صادراتی نفت در دهه 80 رسیده بود، همواره روند صادرات نفت کشور با کاهش همراه بود.

این کاهش صادرات تا جایی ادامه یافت که صادرات روزی 2 میلیون بشکه نفت در سال های قبلی، در سال 98 به مقدار 480 هزار بشکه در روز رسید.

کاهش میزان صادرات نفت ایران که پیامد های شرطی کردن اقتصاد و گره زدن شریان های اصلی و مجاری تنفسی اقتصاد ایران به غرب بود، یکی از درسهای بزرگ دهه 90 برای اقتصاد کشور است. نزول سنگین صادرات نفت ایران، که منجر به کسری بودجه شدیدی در سال های 97 و 98 شد، زمینه تورم سنگین سال 1400 را پدید آورد.