راهکارهای بازتوانی روانی کودکان پس از جنگ / نشانه‌های هشداردهنده در سلامت روان
یک روان‌شناس بالینی با اشاره به راهکارهایی برای بازتوانی روانی کودکان تأکید کرد: در صورت مشاهده علائم هشدار، حتماً با روان‌شناس متخصص مشورت کنید.
غزاله صانعی در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم با بیان اینکه در پی هر بحران، به‌ویژه تجربه‌ای پراضطراب همچون جنگ، سلامت روان فرزندان به‌طور مستقیم تحت تأثیر قرار می‌گیرد، اظهار کرد: در چنین شرایطی، نقش والدین از یک «نقش مراقبتی ساده» به «نقش درمانگر خانواده‌محور» ارتقا می‌یابد. والدینی که خود نیز آسیب‌دیده‌اند، می‌توانند با رفتارهایی آگاهانه، همدلانه و ترمیم‌محور، به عامل کلیدی بازگشت فرزندان به امنیت، آرامش و تعادل روانی تبدیل شوند.
وی با اشاره به راهکارهایی برای بازسازی روانی فرزندان افزود: احساسات فرزندتان را بدون قضاوت بشنوید. کودکان پس از تجربه بحران، دچار هیجانات شدید و متناقضی مانند ترس، خشم، غم و بی‌پناهی می‌شوند. اگر این احساسات فرصت بروز نیابند، ممکن است به شکل پرخاشگری، کناره‌گیری یا رفتارهای خودتخریبی بروز کنند. گوش سپردن عمیق، بی‌قضاوت و همدلانه به احساسات فرزند، نخستین گام در مسیر بازسازی روانی اوست.
این روان‌شناس بالینی ادامه داد: اجازه دهید بازگشت به روال عادی با سرعت طبیعی خود طی شود. فرایند بازگشت به تعادل برای هر کودک متفاوت است؛ برخی طی چند روز و برخی طی چند هفته به شرایط عادی نزدیک می‌شوند. تذکرهای مکرر، مقایسه با دیگران یا فشار برای «عادی رفتار کردن» نه‌تنها مؤثر نیست، بلکه اضطراب فرزند را افزایش می‌دهد و روند بهبودی را مختل می‌کند.
صانعی با بیان اینکه افزایش خواب در دوران پسابحران نشانه‌ای از تنبلی نیست، بلکه بازتاب نیاز مغز به بازسازی ساختارهای عصبی و هیجانی است، تصریح کرد: اجازه دهید فرزندتان با آرامش بخوابد؛ خواب، ترمیم عصبی و تنظیم هیجانات را تسهیل می‌کند.
اهمیت بازتوانی روانی پس از جنگوی با اشاره به اینکه وجود نشانه‌های بحران در فضای خانه، مانند وسایل اضطراری، علائم هشدار یا پناهگاه خانگی، ذهن کودک را در وضعیت هشدار دائمی نگه می‌دارد، گفت: فضای خانه باید بازتابی از صلح، آرامش و امنیت باشد، نه یادآور اضطراب گذشته. مشاهده رفتار والدینی که همچنان اخبار بحران را دنبال می‌کنند، این پیام را به کودک منتقل می‌کند که خطر همچنان ادامه دارد. کودک برای بازسازی روانی، باید پایان بحران را در رفتار والدین مشاهده کند، نه صرفاً در گفته‌های آنان.
این روان‌شناس بالینی با تأکید بر اینکه درباره بحران باید با احتیاط و تنها در موقعیت‌های ضروری صحبت شود، خاطرنشان کرد: کودکان حتی در سکوت نیز شنونده‌اند؛ ذهن آن‌ها واژگان، لحن و حتی سکوت والدین را تحلیل می‌کند. در حضور کودک، از بازگویی خاطرات تلخ یا پیش‌بینی خطرات آینده پرهیز کنید؛ مگر در چارچوبی درمانگرانه و با هدف التیام.
وی با تأکید بر لزوم بازگشت به فعالیت‌های پیشابحران گفت: تداوم فعالیت‌های معمول مانند مدرسه، بازی، گفت‌وگو، ورزش یا کارهای روزمره، به کودک کمک می‌کند باور کند که زندگی ادامه دارد. بازگشت به ریتم عادی، ذهن کودک را از حالت اضطراری خارج کرده و حس ثبات ایجاد می‌کند.
این روان‌شناس بالینی در ادامه با ارائه این توصیه به والدین که برای آینده نزدیک برنامه‌ریزی قابل پیش‌بینی داشته باشند، تصریح کرد: برنامه‌هایی ساده و ملموس برای فردا یا هفته پیش‌رو مانند «شنبه کلاس نقاشی داریم» به کودک حس کنترل، امنیت و امید می‌دهد. مغز پس از بحران به ساختار نیاز دارد؛ بی‌برنامگی، اضطراب را تشدید می‌کند. همچنین از درگیری‌های خانوادگی بپرهیزید؛ در دوران پسابحران، تاب‌آوری روانی کودک کاهش می‌یابد و رفتارهای تربیتی معمول مانند بحث یا تذکر، ممکن است آسیب‌زا باشد.
صانعی با تأکید بر اینکه باید کوچک‌ترین گام‌های مثبت فرزندتان را بی‌درنگ، صادقانه و بدون شوخی یا اغراق تحسین کنید، بیان کرد: تشویق به‌موقع، دقیق و صمیمانه، زمینه‌ساز اعتمادبه‌نفس و انگیزه برای رشد روانی است.
وی با تأکید مجدد بر ضرورت مراجعه به روان‌شناس متخصص در صورت مشاهده علائم هشدار، اظهار کرد: در صورت بروز نشانه‌هایی مانند پرخاشگری، سکوت شدید، بی‌تفاوتی یا کناره‌گیری، تغییر ناگهانی در علایق، گفتار یا رفتارهای غیرمعمول، تمایلات پرخطر یا مصرف دخانیات، بدون تعلل به روان‌شناس بالینی مجاز مراجعه کنید.
این روان‌شناس بالینی در پایان با اشاره به نشانه‌های روان‌تنی و اختلالی تصریح کرد: بی‌خوابی، خواب بیش از حد یا کابوس‌های مداوم، تغییر شدید در اشتها (بی‌اشتهایی یا پرخوری)، ترس‌های غیرمنطقی، اضطراب شدید، حملات وحشت‌زدگی و احساس دردهای جسمی بدون علت پزشکی، از جمله علائمی هستند که نیازمند توجه تخصصی‌اند.