راه برد - برد تامین گاز

ناترازی گاز به عنوان یکی از تامین کننده‌های انرژی و سوخت در فصل زمستان چند سالی است که صنایع را متاثر کرده است و بیشترین مصرف در بخش خانگی و گرمایش فضاهای خانگی و تجاری اتفاق می‌افتاد. در حال حاضر بیش از 73 درصد از سبد انرژی ایران از طریق گاز تامین می‌شود که رقمی کم‌سابقه در جهان است. در فصول سرد، ناترازی انرژی به حدود 350 تا 400‌میلیون مترمکعب در روز می‌رسد.

به گفته متولیان امر اجرای طرح مذکور می‌تواند بخشی از این شکاف را جبران کند. در کشور بیش از 22‌میلیون بخاری در حال استفاده هستند که راندمان آنها 30 درصد برآورد می‌شود؛ دستگاه‌هایی که خود به یک عامل تشدید مصرف تبدیل شده‌اند. قرار بود در گام اول 4‌میلیون و 100 دستگاه بخاری با بهره‌وری بالا تا پایان امسال جایگزین بخاری‌های گازسوز کم بازده در کشور شود. موضوعی که با هدف ارتقای ایمنی، کاهش مصرف گاز و بهینه‌سازی الگوی مصرف در بخش خانگی انجام می‌گیرد. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند اجرای کامل این طرح، سالانه حدود 2‌میلیارد مترمکعب صرفه‌جویی در مصرف گاز کشور به دنبال خواهد داشت و علاوه بر این موجب کاهش هزینه خانوارها و پایداری شبکه گازرسانی خواهد شد.

هر بخاری راندمان بالا به‌طور میانگین سالانه حدود 466 مترمکعب صرفه‌جویی در مصرف گاز طبیعی به همراه دارد. این امر علاوه بر صرفه‌جویی چشم‌گیر در مقیاس ملی، می‌تواند بخشی از گاز مصرفی در منازل را برای صنایع آزاد کند و به ایجاد ارزش افزوده در کشور کمک کند. طبق اعلام شرکت ملی گاز استان‌های سردسیر مانند استان‌های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، آذربایجان شرقی و غربی، اردبیل، زنجان، گیلان و قزوین در اولویت اجرای طرح قرار دارند. این بخاری‌ها با رده انرژی «A» و راندمان 85 درصد طراحی شده‌اند و علاوه بر کاهش قابل‌توجه انتشار گاز منوکسید کربن، از ایمنی بسیار بالایی برخوردار هستند. سال گذشته مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران اعلام کرده بود که «مصوبه مربوط به جایگزینی بخاری‌ها صادرشده بود ولی نیازمند شیوه نامه و انعقاد قرارداد بود.

قرارداد تولید یک میلیون بخاری از ظرفیت شورای اقتصاد منعقدشده و در سال آینده (یعنی 1404) در اختیار مصرف‌کننده ها قرار می‌گیرد.» بر اساس این اظهارات انتظار می‌رفت که از پاییز امسال این طرح اجرایی شود، اما اظهارات مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران گویای آن است که تا پایان سال تنها 300هزار بخاری در منازل تعویض خواهند شد. اما در راستای طرح تعویض بخاری که از سوی دولت و به میزان حدود یک‌میلیون بخاری که مصوبه شورای اقتصاد است انجام می‌شود، با نظارت اتاق بازرگانی ایران و کمیسیون انرژی اتاق در کنار این طرح دولتی، پروژه بزرگ‌تر تعویض 10‌میلیون بخاری نیز با همکاری بخش خصوصی، سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران و نظارت اتاق بازرگانی و کمیسیون انرژی کلید خورده است؛ طرحی که قرار است سال آینده وارد فاز اجرایی شود و اکنون در مرحله تفاهم‌های اولیه است.

بر اساس گفته‌های دو نهاد دولتی و بخش خصوصی، یک اختلاف در بین این دو طرح وجود خواهد داشت و آن هم اینکه بخاری‌هایی که از سوی دولت تامین خواهند شد (یک‌میلیون بخاری) تولید داخل هستند و از سوی شرکت ملی گاز و موسسه ملی استاندارد تایید صلاحیت شده‌اند. اما بخاری‌هایی که از سوی بخش خصوصی و سازمان گسترش و نوسازی تامین خواهند شد خارجی خواهند بود. با این حال و با وجود دقیق بودن تعداد و نحوه تعویض هر دو طرح، فعلا هیچ‌کدام به مرحله اجرا نرسیده است و مشخص نیست چه زمانی این طرح اجرایی خواهد شد.

اجرای طرح در مراحل نهایی

در این رابطه مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران، در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» از پیشرفت طرح تولید و نصب بخاری‌های گازی با راندمان بالا خبر داد و گفت: تاکنون برای یک‌میلیون و 750 هزار دستگاه قرارداد امضا شده و تا پایان امسال حدود 300 هزار دستگاه در منازل نصب خواهد شد. سعید توکلی، درباره آخرین وضعیت اجرای طرح بخاری‌های کم‌مصرف گازی اظهار کرد: این طرح در قالب مصوبه شورای اقتصاد برای تامین و نصب 4‌میلیون و 100 هزار دستگاه بخاری راندمان بالا تعریف شده است. تاکنون قرارداد یک‌میلیون و 750هزار دستگاه نهایی شده و بر اساس برنامه‌ریزی انجام‌شده، تا پایان سال جاری حدود 300 هزار بخاری در منازل نصب خواهد شد. وی افزود: اجرای این طرح از امسال به‌صورت جدی آغاز شده و با مشارکت سرمایه‌گذاران داخلی در حال پیشرفت است. موضوع تامین مالی این پروژه در قالب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی دنبال می‌شود، نه از محل بودجه دولتی.

توکلی با تاکید بر اینکه تمام بخاری‌های مورد استفاده در این طرح تولید داخل هستند، گفت: تمام شرکت‌های تامین‌کننده این بخاری‌ها داخلی‌هستند و از سوی شرکت ملی گاز و موسسه ملی استاندارد تایید صلاحیت شده‌اند. این بخاری‌ها با راندمان بالا و در رده انرژی A تولید می‌شوند و مجوز عرضه آنها پس از تایید رسمی سازمان ملی استاندارد صادر می‌شود. وی درباره کیفیت محصولات داخلی و مقایسه آن با نمونه‌های خارجی اظهار کرد: بر اساس ارزیابی‌های فنی و تاییدیه‌های موسسه استاندارد، عملکرد بخاری‌های داخلی در سطح استانداردهای بین‌المللی است و جای نگرانی برای مصرف‌کنندگان وجود ندارد.

رئیس شرکت ملی گاز همچنین در خصوص نحوه توزیع این بخاری‌ها گفت: در گام نخست، طبق دستورالعمل ابلاغی، اولویت نصب و واگذاری با خانواده‌های تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره) و سازمان بهزیستی است. با این حال، پیش‌بینی شده است تا حداکثر دو هفته آینده سامانه‌ای در شرکت ملی گاز فعال شود تا سایر شهروندان نیز بتوانند با ثبت‌نام در آن، به‌عنوان متقاضی دریافت بخاری ثبت شوند. توکلی در پایان گفت: این طرح با هدف کاهش مصرف گاز، افزایش ایمنی و ارتقای بهره‌وری انرژی در منازل اجرا می‌شود. انتظار داریم با تداوم تولید داخلی و مشارکت بخش خصوصی، طی سال‌های آینده کل طرح 4‌میلیون دستگاه بخاری راندمان بالا تکمیل شود.

 طرح تعویض 10 میلیون بخاری گازی پرمصرف

در خصوص طرح تعویض بخاری‌های گازی با نظارت و مدیریت اتاق بازرگانی ایران نیز، آرش نجفی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران، از آغاز طرح بزرگ برای تعویض 10‌میلیون بخاری گازی غیراستاندارد و پرمصرف با بخاری‌های بهینه خبر داد؛ طرحی که به گفته او می‌تواند یک‌ششم ناترازی گاز کشور را جبران کند. نجفی تاکید کرد: توافق‌نامه‌ای میان بخش خصوصی و سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران برای اجرای این پروژه به امضا رسیده و سرمایه‌گذار خارجی آن نیز مشخص شده است، اما به‌دلیل فعال شدن «مکانیسم ماشه» و شرایط بین‌المللی، اجرای آن در سال‌جاری با کمی تاخیر روبه‌رو شده است.

وی افزود: با وجود تعویق در جذب سرمایه‌گذاری خارجی، ما از منابع دیگری در حال تامین سرمایه هستیم تا کار را هرچه سریع‌تر آغاز کنیم. این پروژه طی چهار تا پنج سال عملیاتی خواهد شد و هدف ما تعویض کامل 10‌میلیون بخاری است. رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران تاکید کرد که این طرح از ابتدا با 10‌میلیون بخاری طراحی شده و اخبار مربوط به «یک‌میلیون بخاری» مربوط به دستگاه‌های دولتی است. او درباره اثرات این طرح بر صرفه‌جویی انرژی توضیح داد: هر بخاری غیراستاندارد سالانه به‌طور متوسط حدود 500 مترمکعب گاز اضافه مصرف می‌کند. اگر 10‌میلیون بخاری تعویض شود، سالانه حدود 5میلیارد مترمکعب صرفه‌جویی خواهیم داشت. در طول دوره سرما که حدود 100 روز است، این رقم معادل 50‌میلیون مترمکعب صرفه‌جویی روزانه خواهد بود. با توجه به اینکه در ایام سرد سال روزانه حدود 300‌میلیون مترمکعب کمبود گاز داریم، این طرح می‌تواند یک‌ششم این ناترازی را جبران کند.

نجفی در پاسخ به این پرسش که آیا امکان تولید این بخاری‌ها در داخل کشور وجود دارد، گفت: اگر تولیدکنندگان داخلی توان انجام این کار را داشته باشند، ما استقبال می‌کنیم. اما باید واقع‌بین بود؛ در سال‌های گذشته منابع سرمایه‌ای و امکانات مالی تولیدکنندگان داخلی کاهش یافته و بسیاری از آنها توان ورود به چنین پروژه‌ای را ندارند. با این حال، ما در حال توانمندسازی و ایجاد هم‌افزایی با تولیدکنندگان داخلی هستیم تا بتوانند بخشی از تولید را در داخل انجام دهند. به گفته وی، بخش عمده‌ای از این بخاری‌ها قرار است به‌صورت قطعات منفصل وارد کشور شوند و مونتاژ آنها در داخل انجام گیرد تا هم اشتغال ایجاد شود و هم بخشی از زنجیره تولید در داخل کشور فعال شود.

نجفی همچنین به مدل اجرای این طرح برای منازل اشاره کرد و گفت: مصرف‌کنندگان هزینه‌ای برای تعویض بخاری پرداخت نخواهند کرد. طبق توافق با دولت، هزینه این طرح از محل صرفه‌جویی گاز تامین می‌شود. بخاری‌های جدید با راندمان بالا باعث صرفه‌جویی بین 700 تا 1000 مترمکعب گاز در سال می‌شوند. از این مقدار، حدود 500 مترمکعب سهم سرمایه‌گذار است و مابقی به دولت بازمی‌گردد. در واقع سرمایه‌گذار از محل گاز صرفه‌جویی‌شده بازگشت سرمایه خواهد داشت و پس از 5 سال، تمام منافع صرفه‌جویی به دولت تعلق می‌گیرد. او ادامه داد: گاز صرفه‌جویی‌شده تحویل سرمایه‌گذار می‌شود و سرمایه‌گذار نیز آن را به واحدهای تولیدی می‌فروشد، بنابراین هم صنعت فعال می‌شود و هم آلودگی کاهش می‌یابد. بخاری‌های جدید نه‌تنها ایمن‌تر و کم‌مصرف‌تر هستند، بلکه با کاهش آلایندگی به منافع ملی نیز کمک می‌کنند.

رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی، در خصوص همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت با این طرح اظهار کرد: سازمان گسترش و نوسازی کاملا همراه است و همکاری نزدیکی با ما دارد. اما خود وزارت صمت هنوز دیدگاه‌های خاص خود را دارد و بخشی از آیین‌نامه‌ها مانع اجرای سریع طرح شده‌اند. البته ما در حال گفت‌وگو هستیم تا این آیین‌نامه‌ها اصلاح شود. او تاکید کرد: این طرح باید اجرا شود. ما منتظر نمی‌مانیم، تلاش می‌کنیم تا پیش از پایان آذرماه قراردادهای اجرایی نهایی شود. البته شرکت ملی گاز نیز از سه سال پیش برنامه تعویض بخاری‌ها را آغاز کرده بود و طبق مصوبه شورای اقتصاد در سال 1401، موظف بود تا پایان سال 1404 حدود 3میلیون بخاری را تعویض کند.

نجفی در ادامه افزود: تولیدکنندگان داخلی در این زمینه تلاش کرده‌اند، اما باید به‌صراحت گفت چندان موفق نبودند. کیفیت و فناوری لازم برای تولید بخاری‌های کم‌مصرف در داخل هنوز به‌صورت گسترده در دسترس نیست. ما امیدواریم با اجرای این طرح و انتقال فناوری، توان داخلی نیز ارتقا یابد. نتیجه عملی این طرح احتمالا از سال آینده قابل مشاهده خواهد بود. متاسفانه به دلیل کارشکنی‌ها و موانع متعدد، اجرای طرح در زمان مقرر ممکن نشد، اما ما متوقف نشده‌ایم و مسیر را ادامه می‌دهیم. نجفی در پاسخ به پرسشی درباره بودجه این طرح گفت: هزینه هر بخاری به همراه نصب، وارانتی و نگهداری حدود 300 تا 320 دلار است. بنابراین برای تعویض 10‌میلیون بخاری، حدود 3 تا 3 و نیم‌میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز داریم. این رقم اگرچه بزرگ است، اما در مقایسه با ارزش صرفه‌جویی گاز و آثار اقتصادی آن بسیار مقرون‌به‌صرفه است.

او در توضیح تجربه جهانی این‌گونه طرح‌ها افزود: در 50 سال گذشته بسیاری از کشورهای دنیا اصلاحات گسترده‌ای در زمینه مصرف انرژی انجام داده‌اند. آن کشورها با بهینه‌سازی تجهیزات گرمایشی و تغییر الگوهای مصرف، توانسته‌اند شدت انرژی را به‌طور چشم‌گیری کاهش دهند. متاسفانه در ایران چنین اصلاحی هنوز اتفاق نیفتاده و همین باعث شده که با کمبود گاز و اتلاف گسترده انرژی روبه‌رو شویم. این طرح در واقع قدمی در جهت اصلاح ساختار مصرف سوخت در کشور است. نجفی در پایان تاکید کرد که اجرای این پروژه منافع ملی قابل‌توجهی به همراه دارد: با اجرای طرح، علاوه بر صرفه‌جویی گسترده در مصرف گاز، امنیت انرژی افزایش می‌یابد، آلایندگی کاهش پیدا می‌کند، صنعت داخلی فعال می‌شود و از همه مهم‌تر، خانوارها بدون پرداخت هزینه، بخاری‌های ایمن‌تر و باکیفیت‌تر خواهند داشت. امیدواریم با حمایت نهادهای دولتی و رفع موانع اداری، بتوانیم هرچه زودتر این طرح را عملیاتی کنیم.