رضا قطبی در دوقطبی شاه و چپ‌گرایان / جدال پرویز ثابتی و قطبی

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، رضا قطبی رئیس سابق رادیو و تلویزیون ملی ایران، 5 شهریور 1403 در 86 سالگی در پاریس درگذشت. او پسر دایی فرح دیبا همسر محمدرضا پهلوی بود که پرویز ثابتی رئیس ساواک روزی به او گفت «اگر این نسبت را نداشتید، خود شما را هم دستگیر می‌کردیم.» مرکز اسناد انقلاب اسلامی به بهانه درگذشت قطبی، مقاله‌ای پژوهشی درباره او منتشر کرده که متن آن در ادامه می‌آید. عبدالرضا قطبی، متولد 1317، شماره شناسنامه‌ی 61؛ از 1345.11.1 با حکم استخدام موقت به عنوان کارشناس فنی با حقوق ثابت ماهانه 11460 ریال و مزایای شغلی 13830 ریال [جمعاً 25290 ریال] به استخدام سازمان برنامه درآمد.

پروژه‌ی تأسیس وسیله‌ی تحمیق! او که در دوران تحصیل در فرانسه، تلویزیون را «وسیله‌ی تحمیق» می‌دانست که «نبودنش ضرری به کسی نمی‌زند» و آن را وسیله‌ای آموزشی می‌دید تا تفریحی (گفتگو با بنیاد مطالعات ایران) مسئول تهیه‌ی گزارشی شد درباره‌ی پروژه‌ی فرانسوی‌ها برای احداث ساختمان تلویزیون ملی ایران و او به عنوان کارشناس فنی سازمان برنامه نظر داد که به جای ساختمانی بزرگ، یک ساختمان کوچک‌تر در تهران ساخته و بقیه‌ی بودجه صرف ساخت مراکز در شهرستان‌ها شود. طرحی که فرانسوی‌ها موافق نبودند و قطبی با انصراف از سفر به آمریکا مجری این طرح شد و به پیشنهاد امیرعباس هویدا، نخست‌وزیر، به عنوان اولین رئیس سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران منصوب شد. ترجیح محمدرضاشاه پهلوی این بود که او استاد ریاضی دانشگاه صنعتی آریامهر بماند ولی ریاست تلویزیون را به نامش زدند؛ در نهایت هم شاه گفت: «اگر مردم از تلویزیون راضی باشند، من هم راضی هستم.»، اما کار به جایی رسید که وقتی قطبی به دلیل مشکلات پخش زنده‌ی برنامه کمیسیون بازرسی شاهنشاهی آن را متوقف می‌کند، شاه می‌گوید: «مگر او مارکسیست لنینیست است که جلوی آن را گرفته است؟» و دستور می‌دهد که پخش زنده‌ی برنامه ادامه یابد. مدیر جشن‌های شاهانه پسر دایی فرح دیبا، ملکه‌ی ایران، [و پسرخاله‌ی شاپور بختیار، آخرین نخست‌وزیر پهلوی] جای پای سفتی در سیستم داشت. در جشن‌های 2500 ساله‌ی شاهنشاهی که مهرماه 1350 در تخت‌جمشید برگزار شد، قطبی به عنوان مدیرعامل سازمان رادیو تلویزیون مسئول برنامه‌ی انتشاراتی جشن‌ها قبل از روز برگزاری شد. مسئولیت تهیه‌ی فیلم و خبر برنامه‌های روز اول جشن‌ها (20 مهر 1350) و انتشار آن از طریق وسایل ارتباط جمعی و پخش سخنرانی شاه رأس ساعت 11:30 از رادیو تلویزیون با وزارت اطلاعات و سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران بود. مقرر شد از طرف سازمان ملی رادیو تلویزیون با نیروی زمینی ترتیبی اتخاذ شود که سه دقیقه قبل از پخش سخنان شاه علامتی در رادیو داده شود که واحد‌های مربوطه آماده شوند.

قطبی علاوه بر آن مدیرعامل سازمان جشن هنر شیراز هم بود؛ سازمانی برای تهیه و تدارک برنامه‌های فستیوال هنر‌های نمایشی و موسیقی جشن هنر شیراز که رئیس هیئت امنای آن فرح دیبا بود و اعضای آن نخست‌وزیر و وزرای دربار، امور خارجه، فرهنگ و هنر، اطلاعات، اقتصاد، مدیرعامل شرکت ملی نفت، مدیرعامل سازمان برنامه، رئیس سازمان اطلاعات و امنیت کشور، استاندار فارس و... بودند. هیئت‌مدیره مرکب از 5 نفر بود. هیئت امنا عده‌ای را برای عضویت در هیئت‌مدیره به فرح پیشنهاد و او از بین این 5 نفر یکی را به ریاست و چهار نفر را به عضویت هیئت‌مدیره برای مدت دو سال انتخاب می‌کرد. هیئت‌مدیره یک نفر را به عنوان مدیرعامل انتخاب و برای صدور فرمان به ریاست عالیه سازمان معرفی می‌کرد؛ آن یک نفر که به مدیرعاملی انتخاب شد هم‌بازی دوران کودکی فرح بود: رضا قطبی. مدیرعامل مکلف بود در پایان هر سال مالی گزارشی از اقدامات انجام‌شده‌ی سازمان و وضع اداری و مالی آن به هیئت مدیره ارائه می‌داد. مکاتبات اداری فقط با امضای مدیرعامل بود. دارایی سازمان جشن هنر شیراز پنج میلیون ریال بود که از طرف ملکه به سازمان داده شد. درآمد سازمان از طریق کمک‌های ملکه، کمک‌های شخصیت‌های حقوقی و حقیقی و درآمد‌های حاصله از فعالیت‌های سازمان تأمین می‌شد. امور مالی سازمان تابع آئین‌نامه‌ی مالی و سازمانی بود که از طرف مدیرعامل (قطبی) تهیه و به تصویب هیئت‌مدیره می‌رسید. ریاست هیئت‌مدیره با مهدی بوشهری [سومین همسر اشرف پهلوی] بود و قائم‌مقام مدیرعامل فرخ غفاری، معاون سازمان ملی رادیو و تلویزیون ایران.

جدال ثابتی با قطبی قطبی متهم بود که چپ‌گرا‌ها را وارد رادیو تلویزیون کرده است؛ پاسخش این بود که دو نفر از آنها، غلامرضا نیکخواه و محمود جعفریان که جزو چهره‌های شاخص سازمان بودند پس از آزادی از زندان و برگشتن از عقاید چپی خود، در دستگاه‌های حکومتی کار می‌کردند و مورد تأیید خود شاه بودند. (گفتگو با بنیاد مطالعات ایران) یکی از بزرگترین منتقدان قطبی، پرویز ثابتی بود؛ رئیس اداره‌ی سوم ساواک (امنیت داخلی). ثابتی می‌گفت قطبی افرادی می‌آورد و فیلم‌هایی می‌ساختند که جنبه‌ی چریکی داشت و برخی از فیلم‌ها دارای تبلیغات کمونیستی بود. (مستند پرویز ثابتی) سه ماه پس از استعفای قطبی از ریاست سازمان رادیو تلویزیون، ساواک در گزارشی «خیلی محرمانه» درباره‌ی تورج فرازمند، او را از توده‌ای‌های قدیم و از عوامل رضا قطبی عنوان کرد که در کار ابوالحسن سعادتمند، معاون کل ساواک که در دولت ارتشبد غلامرضا ازهاری وزیر اطلاعات و جهانگردی شد، کارشکنی می‌کرد. سندی که نشان می‌دهد ساواک حساسیت بالایی به مدیران چپ‌گرای تلویزیون داشت و قطبی متهم بود به اینکه آنها را در سازمان وارد کرده است: خیلی محرمانه از: 341 منبع: همکار منشأ: رادیو تلویزیون تاریخ وقوع: اخیراً تاریخ رسیدن خبر به منبع: 57.9.15 تاریخ رسیدن خبر به رهبرعملیات محل: 57.9.16 اخلال در برنامه‌های رادیو تلویزیون در دستگاه رادیو تلویزیون ملی ایران در کار برنامه‌های ملی و میهنی تیمسار سپهبد دکتر سعادتمند وزیر اطلاعات و جهانگردی کارشکنی می‌شود. عامل اصلی این کارشکنی‌ها تورج فرازمند است و او به دو علت در کار وزیر جدید اطلاعات و جهانگردی کارشکنی می‌نماید. اولاً تورج فرازمند از توده‌ای‌های قدیم است و رویه او مانند امثال منوچهر آزمون عاقبت نشانگر جاسوسی و خیانت خواهد بود. ثانیاً تورج فرازمند از عوامل رضا قطبی است و هر وزیر و یا صاحب مقام دیگری وارد کار رادیو تلویزیون می‌شود فرازمند در کار او کارشکنی می‌کند و حالا نوبت کارشکنی علیه دکتر سعادتمند است. یکی از مظاهر این کارشکنی دیروز چهارشنبه 57.9.15 از ساعت 16:30 تا 19:30 بعدازظهر در عدم ضبط برنامه‌ای راجع به نوار‌های تحریک‌آمیز شب‌های اخیر بارز بود که بالاخره تورج فرازمند نگذاشت این برنامه ضبط شود و جلسه را بهم زد. در این اخلال آقایان پاشا سمیعی و دکتر جهانبانی نیز همکاری کرده‌اند. نظریه شنبه - تورج فرازمند، پاشا سمیعی و دکتر جهانبانی به منظور خراب کردن تیمسار سعادتمند در کار برنامه‌های تلویزیونی اخلال و از تهیه و پخش برنامه‌های ملی و میهنی جلوگیری می‌نمایند. نظریه بخش 341 - منبع قابل اعتماد است.

سند دیگری نشان می‌دهد که رابطه ثابتی با قطبی از سال‌ها قبل دچار تنش بوده است؛ وقتی ثابتی به دعوتنامه قطبی برای شرکت در دهمین دوره جشن هنر شیراز جواب رد داد. 2535/5/10 جناب آقای پرویز ثابتی از جنابعالی و بانو صمیمانه دعوت می‌کند تا با شرکت در دهمین جشن هنر که تحت توجهات و ریاست عالیه علیاحضرت شهبانوی ایران از تاریخ 28 مرداد تا 11 شهریورماه 2535 در شیراز و تخت‌جمشید برگزار خواهد شد، این سازمان را قرین افتخار فرمایند. مدیرعامل سازمان جشن هنر رضا قطبی پی‌نوشت دست‌نویس: در اجرای اوامر مقام معاونت یکم به سازمان مزبور توجه‌دار باشد که در تاریخ تعیین‌شده مقام مدیریت کل نمی‌تواند در جشن مزبور شرکت نماید. 35.5.17