روایتی بی‌سانسور از قلب مأموریت‌های اطلاعاتی ایران
در روزگاری که تاریخ‌نگاری امنیتی به دلایل متعدد کمتر مجال بروز دارد، «خیلی محرمانه» توانسته است خط قرمزها را دور بزند و در قالب یک کتاب مستند، واقعیات پنهان سیاست و امنیت ایران را عیان کند.
در روزگاری که تاریخ‌نگاری امنیتی به دلایل متعدد کمتر مجال بروز دارد، «خیلی محرمانه» توانسته است خط قرمزها را دور بزند و در قالب یک کتاب مستند، واقعیات پنهان سیاست و امنیت ایران را عیان کند.
خبرگزاری مهر - گروه فرهنگ و ادب - اسماعیل بنده‌خدا: کتاب‌های امنیتی و اطلاعاتی همواره از ژانرهای محبوب خوانندگان کتاب بوده‌اند و چه در داخل کشور و چه در سطح جهانی، علاقمندان خاص خود را دارند. انتشار این کتاب‌ها معمولاً با سر و صدا و جنجال‌های زیادی همراه است و بسته به مستند بودن اثر و اعتبار نویسنده، برای مدت طولانی موضوع محافل ادبی و سیاسی می‌شوند. در کشور ما، انتشار این گونه کتاب‌ها با ملاحظات و محدودیت‌های خاصی روبه‌روست. بخشی از این محدودیت‌ها لازم و ضروری است و برای حفظ برخی مسائل امنیتی که هنوز هم در جریان هستند، باید هوشیار بود. اما بخشی دیگر ناشی از تنگ‌نظری‌های جاهلانه است که مانع روایت این داستان‌ها شده و امکان پیشرفت ساختاری و محتوایی این ژانر را مسدود می‌کند.
یکی از کتاب‌های امنیتی ویژه‌ای که اخیراً در نمایشگاه کتاب سال 1404 رونمایی شد و سر و صدای زیادی به پا کرد، کتاب «خیلی محرمانه» است. این کتاب زندگی آقای حسن تابان‌منش را روایت می‌کند که ده‌ها سال در حوزه‌های امنیتی و اطلاعاتی جمهوری اسلامی، هم در داخل و هم به ویژه در خارج از کشور فعالیت داشته‌اند. ایشان به دلیل حضور در هر سه سازمان اصلی امنیتی کشور (وزارت اطلاعات، سازمان اطلاعات سپاه و نیروی قدس سپاه)، خاطرات دست اول و بی‌واسطه‌ی منحصر به فردی از سال‌ها فعالیت امنیتی، نهضتی و دیپلماتیک در کشورهای مختلف دارند. نکته برجسته کتاب «خیلی محرمانه» که توجه اکثر خوانندگان را جلب کرده، حجم بی‌سابقه‌ای از اطلاعات است که گمان می‌رفت در فیلتر سازمان‌های نظارتی سانسور شود، اما خوشبختانه چنین اتفاقی نیفتاده و این موضوع بسیار امیدوارکننده است. می‌توان چاپ این کتاب با چنین اطلاعات دست اول و ناگفته‌هایی را شروعی برای رویکردهای جدید نظارتی به شمار آورد و منتظر ادامه این روند در کتاب‌های دیگر این ژانر بود.
فاطمه ملکی که مسئولیت مصاحبه، تدوین و نگارش این خاطرات را بر عهده داشته‌اند، به خوبی از عهده این وظیفه برآمده‌اند. با اینکه این نخستین اثر مستقل ایشان است، روایت روان، خوش‌خوان و کم‌نوسانی ارائه داده‌اند که مطالعه کتاب را سریع و جذاب می‌کند. روایت کتاب کاملاً مستند است و با رعایت روانی متن، جزء به جزء خاطرات آقای تابان‌منش استخراج شده و خبری از اضافات داستان‌پردازی نیست.
کتاب فصل‌های متعددی دارد اما به طور کلی به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود؛ بخش اول از کودکی و نوجوانی آقای تابان‌منش آغاز می‌شود و شامل حوادث انقلاب اسلامی تا اواسط جنگ تحمیلی است که ایشان به لبنان منتقل می‌شوند. بخش دوم از ورود ایشان به لبنان و جریان اختلافات حزب امل و حزب‌الله آغاز شده و تا اواخر مأموریت ایشان در مصر در دوران ریاست جمهوری السیسی ادامه دارد. جریانات مبارزات اطلاعاتی و امنیتی ایشان و دوستانشان با منافقین، توده‌ای‌ها و جریانات چپ، جذاب و خواندنی است اما خارج از این موارد، بخش‌هایی از این قسمت از ریتم کندی برخوردار است. اما بخش اعظم بخش دوم کتاب بسیار نفس‌گیر، حساس و مهم است و ریتم تندی دارد به نحوی که واقعاً نمی‌توان مطالعه را متوقف کرد. ارتباط نزدیک و مستقیم آقای تابان‌منش با شخصیت‌های بزرگ کشور مثل شهید حاج قاسم سلیمانی، شهید نصرالله، شهید مغنیه، شهید رکن‌آبادی و دیگر افراد سرشناس، جذابیت این بخش را دوچندان کرده است. بخش مربوط به اختلافات و درگیری‌های حزب امل و حزب‌الله و جنگ داخلی لبنان بسیار روشنگرانه و دقیق است و با توجه به اشراف کامل ایشان و حضور مستقیم در بطن ماجرا، مستند و مستدل ارائه شده است.
راوی خاطرات بسیار خاص و ویژه‌ای از اتفاقات تاریخ معاصر انقلاب، دفاع مقدس و حوادث دهه هفتاد و هشتاد دارد که گستره وسیعی از لبنان، مصر، شمال آفریقا تا بوسنی، صربستان و کرواسی را در بر می‌گیرد. بسیاری از خاطرات کتاب برای نخستین بار به طور رسمی و توسط فردی معتبر با نام حقیقی بیان شده‌اند. به خصوص در بخش‌های لبنان و اروپا، این خاطرات اهمیت و منحصر به فرد بودن بالایی دارند. روشنگری‌های امنیتی ویژه‌ای که پشت پرده برخی سیاست‌ها و موضع‌گیری‌های جمهوری اسلامی در بزنگاه‌های مهم تاریخی را آشکار می‌کند، نوعی تولید قدرت گفتمانی و راهبردی است که نباید از آن غافل شد. این کتاب را می‌توان از آثار مهم تاریخ شفاهی جمهوری اسلامی دانست که زنجیره سکوت را در پرونده‌های امنیتی و اطلاعاتی خاص شکسته و روایتی متعهدانه ارائه کرده است.
انتشار کتاب «خیلی محرمانه» که انصافاً نامی برازنده برای محتوای آن است و بسیاری از مسائل غیرمحرمانه را علنی کرده، می‌تواند مقدمه‌ای برای انتشار کتاب‌های بیشتری در این ژانر از سوی افراد معتبر و متخصص باشد. این اتفاق علاوه بر اینکه راه را بر اظهار نظرهای غیرمتخصصانه و غیرمسئولانه افراد فاقد صلاحیت می‌بندد، می‌تواند چراغ راه آینده باشد تا با استفاده از نقدهای درون‌گفتمانی موجود در کتاب‌ها، اشتباهات و نواقص ناخواسته در مسیر فعالیت‌های اطلاعاتی و امنیتی کمتر شود.
کتاب ناگفته‌های بسیاری دارد که به دلیل شرایط منطقه و جهان، از نظر امنیتی امکان بازگو کردن آنها وجود ندارد و امیدواریم در آینده موانع داخلی و خارجی این موضوع برطرف شود.
این کتاب برای علاقه‌مندان به تاریخ معاصر، مسائل امنیتی و خاطرات شفاهی افرادی که در مأموریت‌های حساس اطلاعاتی حضور داشته‌اند، بسیار مناسب است. اگر به روایت‌های مستند از پشت پرده فعالیت‌های امنیتی و سیاسی علاقه‌مندید، این اثر گزینه‌ای ارزشمند برای مطالعه خواهد بود. انتشارات «27 بعثت» این کتاب را در 375 صفحه روانه بازار کتاب کرده است.