ریزش خانوار‌ها به دهک‌های پایین

سال 1399 از همان آغاز، بار اقتصادی سنگینی را به دوش می‌کشید. بار تحریم و فشار اقتصادی ناشی از آن در یک‌سو و پتک سنگین کرونا بر درآمد‌های خانوار به‌ویژه اقشار ضعیف‌تر در سوی دیگر. از همان ابتدای این بیماری موجی شکل گرفت که صاحبان سرمایه با اقشار کم‌درآمد جامعه کنار بیایند و صاحب مغازه و صاحبخانه تا جایی که در توان دارد از دریافت اجاره‌بها خودداری کند.

به گزارش شرق، حالا در سال جدید هرچند هنوز فصل جابه‌جایی‌ها آغاز نشده، اما نگرانی‌ها و تشویش‌هایی از احتمال افزایش اجاره‌بها و جابه‌جایی اجباری مستأجران در بحران کنونی دیده می‌شود. فارغ از آنکه این جابه‌جایی‌ها می‌تواند نگرانی از ابتلای بیماری را هم افزایش دهد، اما در کنار آن، سهم 35 تا 37 درصدی مسکن (خرید و اجاره) در سبد معیشت خانوار خود گواه بر آن است که با فشار تحمیلی اقتصادی و افزایش لاکپشتی درآمد‌ها در قیاس با هزینه‌ها، اگر این بار هم روی دوش خانوار‌ها بنشیند، احتمالا با ریزش خانوار‌ها به دهک‌های پایین‌تر روبه‌رو خواهیم بود.

همان‌گونه که البته در سال‌های اخیر با پدیده هل‌دادن خانوار‌ها به حاشیه‌های شهر‌های بزرگ روبه‌رو شدیم، این بار هم احتمالا آن‌ها یک پله عقب‌تر خواهند رفت. در کنار آن در نظر بگیرید که سهم اجاره‌شینی در سال‌های اخیر با شدت بیشتری افزایش یافته است.

سهم 35 تا 37 درصدی مسکن در سبد خانوار براساس نتایج طرح‌های آمارگیری هزینه و درآمد خانوار‌های شهری و روستایی سال 1397، هر خانوار شهری در کل سال به‌طور متوسط 43 میلیون و 491 هزار تومان درآمد و 39 میلیون و 323 هزار تومان هزینه داشته که معادل متوسط ماهانه سه‌میلیون و 624 هزار تومان درآمد و سه‌میلیون و 277 هزار تومان هزینه است. هر خانوار روستایی نیز در سال مزبور 23 میلیون و 311 هزار تومان درآمد و 21 میلیون و 447 هزار تومان هزینه داشته که معادل متوسط ماهانه یک میلیون و 943 تومان درآمد و یک میلیون و 787 هزار تومان هزینه بوده است.

مابه‌التفاوت درآمد و هزینه سالانه خانوار‌های کشور در سال 1397 نشان می‌دهد هر خانوار شهری به‌طور متوسط چهار میلیون و 168 هزار تومان و هر خانوار روستایی یک میلیون و 864 هزار تومان بیشتر از هزینه سالانه‌اش درآمد داشته است که معادل متوسط ماهانه 347 هزار و 300 تومان و 155 هزار و 400 تومان به ترتیب برای هر خانوار شهری و روستایی بوده است.

تهران، دارای بالاترین میانگین پرداخت اجاره‌بها در کل کشور باتوجه به سهم بین 35 تا 37 درصدی مسکن (خرید و اجاره)، بر پایه داده‌های مرکز آمار، هر خانوار شهری ماهانه به‌طور متوسط، دست‌کم یک میلیون و 268 هزار تومان برای مسکن می‌پردازد و هر خانوار روستایی ماهانه به‌طور متوسط دست‌کم 680 هزار تومان برای مسکن پرداخت می‌کند. با توجه به نرخ تورم سالانه 34.4 درصدی برای خانوار‌های شهری و نرخ تورم سالانه 37.3 درصدی در سال 1398، با جهش قیمتی در این سهم نیز مواجه خواهیم بود که البته هنوز نتیجه آماری آن اعلام نشده است.

حال اگر آخرین آمار موجود مربوط به نرخ اجاره در پاییز 1398 را در نظر بگیریم، متوسط مبلغ اجاره ماهانه به‌علاوه سه درصد ودیعه پرداختی برای اجاره یک مترمربع زیربنای مسکونی از طریق بنگاه‌های معاملات ملکی در سطح کل کشور 144081 ریال با میانگین مساحت 96 مترمربع و متوسط عمر بنای 13 سال بوده است (بیش از یک میلیون و 383 هزار تومان در ماه) که نسبت به فصل مشابه سال قبل 32 درصد افزایش داشته است.

در میان استان‌های کشور بیشترین متوسط مبلغ اجاره ماهانه به‌علاوه سه درصد ودیعه پرداختی برای اجاره هرمترمربع زیربنای مسکونی معامله شده 352750 ریال با میانگین مساحت 80 مترمربع و متوسط عمر بنای 12 سال در استان تهران (دو میلیون و 822 هزار تومان در ماه) و کمترین آن 37693 ریال با میانگین مساحت 156 مترمربع و متوسط عمر بنای 12 سال در استان ایلام (حدود 588 هزار تومان در ماه) بوده است. همچنین از کل معاملات اجاره زیربنای مسکونی در کشور در پاییز 1398، استان تهران با 46.9 درصد، دارای بیشترین سهم و استان خراسان جنوبی با 0.1 درصد دارای کمترین سهم هستند.

سهم یک میلیون و 700 هزار تومانی مسکن در سبد خانوار در همین رابطه علیرضا حیدری، عضو مشاور شورای عالی کار با اشاره به میزان سبد معیشت هر خانوار کارگری معادل چهار میلیون و 940 هزار تومان به «شرق» می‌گوید: سبد معیشت خانوار براساس داده‌های اطلاعات مرکز آمار برای سال 1398 در نظر گرفته شده بود. براساس تقسیم‌بندی این مرکز، چیزی در حدود 35 درصد سبد معیشت خانوار، سهم مسکن بود که رقمی تقریبا معادل یک میلیون و 700 هزار تومان را نشان می‌دهد.

سهم مواد غذایی در حدود یک میلیون و 520 هزار تومان بود که مجموع این دو رقم، بیش از سه میلیون و 200 هزار تومان می‌شود که از حداقل دستمزدی که در سال 1399 تعیین شده بیشتر خواهد شد. به همین خاطر نیز همواره شکاف معناداری بین حداقل هزینه و درآمد کارگران در مصوبات مزدی وجود دارد. به گفته او، باتوجه به آنکه بخش قابل توجهی از کارگران و افرادی که دستمزد حداقلی دارند، به‌طور طبیعی امکان خانه‌دار شدن‌شان وجود ندارد، در نتیجه سهم هزینه بخش مسکن به‌ویژه در شهر‌های بزرگی مانند تهران، بر آن‌ها بسیار فشار خواهد آورد.

نائب‌رئیس اتحادیه پیش‌کسوتان جامعه کارگری با نگاهی به تأثیر شیوع ویروس کرونا بر اقتصاد ایران می‌افزاید: این بخش از جامعه که درآمدی جز مزدی که روزانه، هفتگی یا ماهانه دریافت می‌کنند، ندارند، بیشترین تأثیر را از فشار اقتصادی ناشی از شیوع ویروس کرونا متحمل می‌شوند، زیرا آن‌ها نمی‌توانند خود را در برابر حوادث این‌چنینی بیمه کنند. به گزارش «شرق»، ارقام محاسبه‌شده در این گزارش نشان می‌دهد سهم اجاره در سبد خانوار بسیار قابل توجه بوده و اگر در کنار سایر هزینه‌ها به ویژه هزینه خوراک قرار گیرد، فشار مضاعفی را بر آن‌ها تحمیل می‌کند.

حال اگر با افزایش نرخ اجاره مواجه شویم، بار دیگر بر هزینه‌های خانوار افزوده شده و مشخص نیست تاب و توان خانوار در این بخش تا چه اندازه باشد. حال که برخی از گزارش‌ها حاکی از آن است که موجران با در نظر گرفتن احتمال طولانی بودن مدت انتظار برای اجاره رفتن املاک خود، تصمیم به عرضه زودهنگام آن‌ها در بازار مسکن گرفته‌اند، به نظر می‌رسد بازار اجاره تابستانی زودتر آغاز شده است. برهمین اساس پیشنهاد می‌شود که میزان اجاره‌بها در فصل تابستان با توجه به اتفاق‌های رخ داده در اقتصاد کشور، ثابت مانده یا با افزایش حداقلی روبه‌رو شود.