سازوکار حق پخش در دنیا / لیگ ایران بی ارزش‌تر از لیگ بیست و سوم آسیا
حق پخش تلویزیونی در دنیای فوتبال ساز و کارهای مختلفی دارد که عمده‌ترین مدل آن، مدل جمعی است. در این روش، سازمان برگزار کننده رقابت‌ها با کانال‌های پخش مختلف مذاکره می‌کنند و به صورت شفاف، درآمد حاصل از حق پخش را بین باشگاه‌ها تقسیم می‌کند.
برای درک میزان اهمیت حق پخش تلویزیونی نیاز است که بدانید، 69 درصد درآمد باشگاه‌ها در انگلیس، 55 درصد درآمد باشگاه‌ها در آلمان، 68 درصد درآمد باشگاه‌ها در اسپانیا، 70 درصد درآمد باشگاه‌ها در ایتالیا و 52 درصد درآمد باشگاه‌ها در فرانسه از این راه به دست می‌آید که بیشترین سهم را در بین راه‌های مختلف درآمدزایی به خود اختصاص می‌دهد.
سهم درآمدهای روز بازی، حق پخش، اسپانسر و سایر درآمدها در فصل 21-2020حق پخش در دنیای فوتبال به دو صورت جمعی و فردی در نظر گرفته می‌شود. در مدل جمعی، باشگاه‌ها به سازمان برگزار کننده رقابت‌ها مجوز می‌دهند که قرارداد مربوط به حق پخش را امضا کنند. این مدل همانند روشی است که در اغلب لیگ‌های فوتبال مانند پریمیرلیگ انگلیس استفاده می‌شود. مزیت این روش، افزایش قدرت چانه‌زنی لیگ‌ها به خصوص لیگ‌های پرتماشاگر، درگیر نبودن باشگاه‌ها برای مذاکره با صدا و سیما و عادلانه بودن فرمول به اشتراک‌گذاری به نفع باشگاه‌های کوچکتر است. البته این روش تا حدودی به ضرر باشگاه‌های پرتماشاگر است چرا که آن‌ها می‌توانند به تنهایی قرارداد بهترین ببندند.
ساز و کار توزیع درآمد حاصل از حق پخش تلویزیونی در پریمیرلیگ، دو مرحله‌ای و به شکل زیر است:
توزیع درآمد حق پخش بازی‌هایی که در بریتانیا پخش شده است:
* 50 درصد از درآمد به صورت مساوی بین 20 باشگاه‌های پریمیرلیگ تقسیم می‌شود.
* 25 درصد از درآمد براساس رتبه باشگاه‌ها در پایان پریمیرلیگ تقسیم می‌شود.
* 25 درصد از درآمد براساس تعداد پخش بازی‌های هر باشگاه در طول فصل تقسیم می‌شود.
توزیع درآمد حق پخش بازی‌هایی که در خارج از بریتانیا پخش شده است:
تمام درآمدها به صورت مساوی بین 20 باشگاه پریمیرلیگ تقسیم می‌شود.
در روش فردی، باشگاه مستقیما با کانال‌های پخش فوتبال مذاکره می‌کنند. این روش قبلا در اسپانیا مورد استفاده قرار می‌گرفت و رئال مادرید و بارسلونا درآمد هنگفتی از حق پخش داشتند. گفته می‌شود در سال 2014 که اتلتیکو مادرید قهرمان لالیگا شد، کاردیف سیتی (تیم سقوط کرده در پریمیرلیگ) درآمد بیشتری از قهرمان لالیگا داشت. این روش به سود باشگاه‌های بزرگتر است و آن‌ها می‌توانند درآمد هنگفتی از حق پخش داشته باشند اما باشگاه‌های کوچکتر ضرر می‌کنند.
ساز و کار درآمدزایی در فوتبالدر حال حاضر درآمد سالیانه پنج لیگ معتبر دنیای فوتبال از حق پخش تلویزیونی به شرح زیر است:
پریمیرلیگ: یک میلیون و 600 میلیون پوند
بوندسلیگا یک و دو: 933 میلیون پوند
لالیگا: 840 میلیون پوند
سری آ: 787 میلیون پوند
لیگ یک و دو فرانسه: 493 میلیون پوند
اگر بخواهیم ارزش حق پخش تلویزیونی را در آسیا بررسی کنیم، ابتدا باید به سراغ رتبه بندی کیفی لیگ‌های فوتبال برویم. طبق رتبه‌بندی سال 2021، 10 لیگ برتر آسیا به شرح زیر هستند که ارزش سالانه حق پخش تلویزیونی برخی از آن‌ها مشخص شده است.
1. عربستان سعودی: 66 میلیون پوند
2. کره جنوبی
3. ژاپن: 115 میلیون پوند (مجموع سه لیگ سطح اول)
4. ایران
5. قطر
6. ازبکستان
7. چین: 9 میلیون پوند
8. امارات: 29 میلیون پوند
9. تایلند
10. اردن
علاوه بر این A لیگ استرلیا به عنوان لیگ بیست و سوم آسیا، 23 میلیون پوند ارزش سالیانه حق پخش تلویزیونی‌اش است؛ آن هم در کشوری که فوتبال هیچ وقت ورزش اولش نبوده است.
این اعداد و ارقام نشان می‌دهد که چه پول هنگفتی از طریق حق پخش تلویزیونی می‌تواند به باشگاه‌های ایرانی برسد که اوضاعشان را از این رو به آن رو بکند. صادق درودگر، مدیر وقت کمیته بازاریابی سازمان لیگ فوتبال در لیگ هجدهم (97-98) اعلام کرده بود که پس از بررسی‌های کارشناسی، ارزش حق پخش تلویزیونی آن دوره از رقابت‌ها 400 میلیارد تومان (بین 36 تا 28 میلیون پوند) بوده است؛ رقمی که در قیاس با باقی لیگ‌های آسیایی تقریبا منطقی به نظر می‌رسد و می‌تواند مشکل مالی همه باشگاه‌ها را حل کند.
با این وجود در فوتبال ایران که پخش مسابقات انحصاری است، صدا و سیما حدودا 153 هزار پوند (7.5 میلیارد تومان) به فدراسیون فوتبال پرداخت کرده که آن هم به نظر می‌رسد به باشگاه‌ها نرسیده است. علاوه بر این، حق پخش تلویزیونی باعث می‌شود که تمام باشگاه‌ها تا آخرین لحظه برای برد تلاش کنند چرا که یک رتبه بالاتر یا پایین‌تر بودن در جدول نهایی لیگ برتر می‌تواند به قیمت چندین میلیارد تومان سود یا ضرر برایشان تمام شود. در کنار آن، باشگاه‌های ایرانی در شرایط برابر می‌توانند به مصاف باشگاه‌های متمول عربستانی، قطری، اماراتی و شرق آسیایی بروند.
